İran ve Suudi Arabistan İlişkilerindeki Çatışma Dinamikleri: Bölgesel Güç Mücadelesinin Kimlik Perspektifinden İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 43, 23 - 49, 02.05.2023

Gökhan Çapar Engin Koç

https://doi.org/10.17134/khosbd.1082767

Cited By: 1

Öz

Bu araştırma makalesinin amacı, İran ve Suudi Arabistan ilişkileri örneğiyle dış politika tutum ve eylemlerini kimlik açısından değerlendirmektir. Bu çerçevede çalışmamız, Suudi Arabistan ile İran arasındaki ilişkileri ve dolayısıyla birbirlerine yönelik politik tutumları kimliksel farklılıkların şekillendirdiği, bunun da aralarında kaçınılmaz bir bölgesel mücadeleye yol açtığı varsayımına dayanmaktadır. Bu açıdan varsayımımızı desteklemek için öncelikle kuramsal çerçeve ele alınmıştır. Ardından bu aktörler arasındaki çatışma dinamikleri ve bunların bölgesel etkileri, bir vaka çalışması olarak ortaya konulmuştur. Dolayısıyla bu olay çalışması, İran ve Suudi Arabistan'ın bölgesel mücadelelerinde inançsal farklılıklarını kullanarak birbirlerine karşı üstünlük elde etmeye çalıştığını ileri sürmektedir. Çünkü İran ve Suudi Arabistan toplumlarının etnik ve mezhepsel açıdan karmaşık yapıları, devletlerini siyasi coğrafya kaygıları açısından etkilemektedir. Bu çerçevede bölgesel güç mücadelesi yürüten İran ve Suudi Arabistan’ın ilişkilerindeki çatışma dinamikleri, kimliksel nedenlerle açıklanmıştır. Buna göre onların birbiriyle çatışan inançsal kimliklerini dış politika tercihlerine yansıtmaları, birbirlerini tehdit olarak algılamalarına yol açmaktadır. Bu algı hem aralarındaki bölgesel güç mücadelesinin içeriğini ve çatışma dinamiklerini hem de kimin vekil ve bölge dışı müttefik olup olmayacağını da somutlaştırmıştır. Nitel araştırma yöntemleriyle yazılan bu çalışmada, uluslararası ilişkiler disiplinine katkıda bulunabilmek amacıyla özgün bir dış politika tanımı yapılmıştır. Bu tanım çerçevesinde çalışmanın içeriği tarihsel ve betimleyici bakış açısıyla ele alınmıştır. Ardından güncel sorunlar da dikkate alınarak kimlik perspektifinden Suudi Arabistan ve İran’ın dış politika tutumlarının geleceğine ilişkin sonuçlar ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İran, Suudi Arabistan, Dış Politika, Kimlik, Şiilik, Vehhabilik, Bölgesel Güç Mücadelesi.

Kaynakça

• Al Tahhavi, A. A. (2004). Al Alaqat as Saudiyya wa Al Iraniyya wa Eseruha Fi Duwal al Khalic al Arabi, 1951-1981. Riyadh: Maktabateh Abiiqa.
• Angrist, M. P. (2013). The making of Middle East politics, Michele Penner Angrist (Ed.). Politics & society in the contemporary Middle East, 2nd edition. Colarodo: Lynne Rienner Publishers.
• Arı, T. (2014). Geçmişten günümüze Ortadoğu: Siyaset, savaş ve diplomasi, 6. baskı. Bursa: Dora Yayınları.
• Ayhan, V. ve Tür, Ö. (2009). Lübnan: Savaş, barış, direniş ve Türkiye ile ilişkiler. Bursa: Dora Yayınları.
• Baczko, A., Dorronsoro, G. ve Quesnay, A. (2017). Suriye: Bir iç savaşın anatomisi. (Çev. Ayşe Meral), İstanbul: İletişim Yayınları, 2017
• Başdemir, H. Y. (2013). “Fundamentalizm”, Ömer Çaha ve Bican Şahin (Eds.). Dünya’da ve Türkiye’de siyasi ideolojiler. Ankara: Orion Yayıncılık.
• Beşiriyye, H. (2009). İran’da siyasal ideoloji ve toplumsal kimlik. (Çev. Hakkı Uygur), Hamid Ahmedi (Ed.). İran: Ulusal kimlik inşası (s. 73-123), İstanbul: Küre Yayınları.
• Bingöl, V. (2013). Ortadoğu satrancında yeni oyun: Sünni-Şii çatışması. Ankara: Orion Kitabevi.
• Büyükkara, M. A. (2013). İhvan’dan Cüheyman’a Suudi Arabistan ve Vehhabilik, 3. Baskı. İstanbul: Rağbet Yayıncılık.
• Çapar, G. (2020). Dış politika açısından toplumsal, siyasal ve uluslararası boyutlarıyla kimlik ve kültür: Biz ve ötekiler ayrımına kavramsal ve kuramsal bir bakış. Gökhan Çapar (Ed.). Uluslararası ilişkilerde kimlik perspektifinden dış politika: Biz ve ötekiler (s. 13-52). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Cleveland, W. (2008). Modern Ortadoğu tarihi. (Çev. Mehmet Harmancı), Agora Yayınevi: İstanbul.
• Cordesman, A. H. (1987). Western strategic interests in Saudi Arabia. Hampshire: Croom Helm.
• Dağı, İ. D. (2002). Orta Doğu’da İslam ve siyaset, 2. Baskı. İstanbul: Boyut Kitapları.
• Dixon, P. (2017). Beyond sectarianism in the Middle East? Comparative perspectives on group conflict, Frederic Wehrey (Ed.). Beyond Sunni and Shia: The roots of sectarianism in a changing Middle East (s. 11-39). New York: Oxford University Press.
• Djalili, M. R. ve Kellner, T. (2017). 100 soruda İran. (Çev. Reşat Üzmen), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Erdoğdu, H. (2008). Büyük Pers düşüncesinden Zülfikar’ın yumruğuna İran. İstanbul: IQ Yayınları.
• Hassan, H. (2017). Ideological roots and political context. Frederic Wehrey (Ed.). Beyond Sunni and Shia: The roots of sectarianism in a changing Middle East (s. 39-61). New York: Oxford University Press.
• Keskin, A. (2008). Şii jeopolitiği ve İran. Mehmet Tuncel (Ed.). Ortadoğu’da güç savaşları: Hedef neden İran? (s. 29-66), İstanbul: Etkileşim Yayınları. Hunter, S. (2010). Iran’s foreign policy in the Post Soviet era. California: ABC Clio.
• Hüseyin, A. (2009). İran’da devrim ve karşı devrim, 3. baskı. (Çev. Taha Cevdet), İstanbul: Pınar Yayınları.
• Keynoush, B. (2016). Saudi Arabia and Iran: Friends or foes?. London: Palgrave Macmillan.
• Kocatepe, D. (2021). İran’da kimlik ve siyaset: Belucistan. Ankara: Akçağ.
• Koç, E. (2020). Ortadoğu siyasetinde İran ve Suudi Arabistan ilişkileri: Devlet kimlik, mezhep ve rol. Bursa: Dora Yayınları.
• Koç, E. (2020c). İran- Lübnan ilişkilerinin kimliksel bağlamda analizi. Gökhan Çapar (Ed.). Uluslararası ilişkilerde kimlik perspektifinden dış politika: Biz ve ötekiler (s. 165-184), Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Koç, E. (2020d). Küresel terör ve Suudi Arabistan’ın terörle mücadele politikaları. Hasan Acar (Ed.). Küresel terör ve güvenlik politikaları (s. 329-348), Ankara: Nobel Yayınları.
• Kohli, N. (2018). Saudi Arabia and region. Sanjay Singh (Ed.). West Asia in transition: Volume II (s. 71-89), Delhi: Institute for Defence Studies.
• Kurşun, Z. (1998). Necid ve Ahsa’da Osmanlı hakimiyeti: Vehhabi hareketi ve Suud devleti’nin ortaya çıkışı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ostovar, A. (2017). Sectarianism and Iranian foreign policy. Frederic Wehrey (Ed.). Beyond Sunni and Shia: The roots of sectarianism in a changing Middle East (s. 87-111), New York: Oxford University Press.
• Mabon, S. (2013). Saudi Arabia and Iran: Power and rivaly in the Middle East. New York: I.B. Tauris.
• Marschall, C. (2003). Iran’s Persian Gulf policy from Khomeini to Khatami. London: Rotledge Curzon.
• Moghaddam, A. A. (2006). The international politics of the Persian Gulf. New York: Routledge.
• Niblock, T. (2006). Saudi Arabia: Power, legitimacy and survival. New York: Routledge.
• Partrick, N. (2016). Saudi Arabia and Iraq. Neil Partrick (Ed.). Saudi Arabian foreign policy: Conflict and cooperation. London: I.B.Tauris.
• Pehlivan, S. B. (2018). Suudi Arabistan’ın ulusal güvenlik politikaları, Veysel Kurt (Ed.). Ortadoğu’da Ulusal Güvenlik Stratejileri, İstanbul: Seta Yayınları.
• Roy, O. (1994). Siyasal İslam’ın iflası. (Çev. Cüneyt Akalın), İstanbul: Metis Yayınları.
• Rundell, D. H. (2020). Vision or mirage: Saudi Arabia at crossroads. New York: I.B. Taurus.
• Sarıaslan, F. (2019). Ortadoğu ve Türkiye: Tarih, kriz ve dış politika. Ankara: Nobel Yayınları.
• Sarıkaya, Y. (2008). Tarihi ve jeopolitik boyutlarıyla İran’da milliyetçilik. Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Takeyh, R. (2009). Guardians of the revolution: Iran and the world in the age of the Ayatollahs. New York: Oxford University Press.
• Vassiliev, A. (1998). The history of Saudi Arabia. London: Saqi Press.
• Wagner, P. (2002). Identity and selfhood as a problematique, Heidrun Friese (Ed.). Identities: Time, difference and boundaries (s. 32-55), New York: Berghahn Books.
• Wehrey, F. (2017). Introduction, Frederic Wehrey (Ed.). Beyond Sunni and Shia: The roots of sectarianism in a changing Middle East (s. 1-10), New York: Oxford University Press.
• Weldes, J. (1999). Constructing national interests: The United States and the Cuban Missile Crisis. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Wendt, A. (1999). Social theory of international politics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Dahl, R. A. (1957). The concept of power. Behavioral science, 2(3), 201-215.
• Hadzikadunic, E. (2019). Iran-Saudi ties: Can history project their trajectory?. Singapore Middle East Institute, National University of Singapore, 1-22.
• Hammod, A. (2013). Saudi Arabia: Cultivating sectarian spaces. Gulf analysis, 5-9.
• Koç, E. (2019). Bilaterial relations of Iran & Saudi Arabia until 1979: Within the context of identity interest analysis. Turkish studies historical analysis, 14 (3), 627-642.
• Koç, E. (2020b). İran ve Suudi Arabistan rekabetinin İsrail ve Filistin sorunu üzerinden analizi. Türkiye Ortadoğu çalışmaları dergisi, 7 (2), 233-263.
• Koç, E. (2020a). Rusya’nın Ortadoğu’da taktiksel hamleleri: Rusya ve Suudi Arabistan ilişkileri. MANAS sosyal araştırmalar dergisi, 9 (3), 1956-1969.
• Koç, M. A. (2019). Interpretation of the rise of the crown prince Muhammad bin Salman and Saudi Foreign Policy According to the barakah circle theory. Journal of Islamic Jerusalem studies,19(2), 165-180.
• Mabon, S. (2018). Muting the trumpets of sabotage: Saudi Arabia, the US and the quest to securitize Iran. British journal of Middle Eastern studies, 45(5), 742-759.
• Raouf, H. (2019). Iranian quest for regional hegemony: Motivations, strategies and constrains. Review of economics and political science, 4(3), 242-256.
• Sarı, İ. (2019). The United States foreign policy towards Kurds. Ortadoğu etütleri, 11(2), 278-299.
• Semin, A. (2015). Irak’ta IŞİD’le mücadelenin başarıya ulaşması mümkün mü?. BİLGESAM, Analiz/Orta Doğu, No:1208.
• Turan, Y. ve Hoang L. N. (2019) Beyond sectarian identity politics within the Middle East: The case of rivalry between Iran and Saudi Arabia. Akademik incelemeler dergisi, 14(2), 77-120.
• Weigert, A. J. (1983). Identity: Its emergence within sociological psychology. Symbolic interaction, 6(2), 183-206.
• Wendt, A. (1992). Anarchy is what states make of it: The social construction of power politics. International organization, 46, 391-425.
• Wendt, A. (2003). Why a world state is inevitable. European journal of international relations, 9(4), 491-542.
• Altoraifi, A. (2012). Understanding the role of state identity in foreign policy decision-making the rise and demise of Saudi–Iranian rapprochement (1997-2009). (Unpublished PhD Dissertation). The London School of Economics And Political Science, London.
• Akbarzadeh, S. (2020). Iran-Hizbullah proxy relations, Simon Mabon (Ed.). Sectarianism, proxies & de-dectarianisation: Saudi Arabia, Iran and de-escalation in the Persian Gulf (s.19-25), SEPAD.
• Bianco, C. (2020). KSA-Iran rivalry: An analsis of Saudi strategic culture. Simon Mabon (Ed.). Sectarianism, proxies & de-dectarianisation: Saudi Arabia, Iran and de-escalation in the Persian Gulf (s. 13-18), SEPAD.
• Keynoush, B. (2020). Prospects for talks between Iran and Saudi Arabia. Simon Mabon (Ed.). Sectarianism, proxies & de-dectarianisation: Saudi Arabia, Iran and de-escalation in the Persian Gulf (s. 33-39), SEPAD.
• Litvak, M. (2017). Iran and Saudi Arabia: Religious and strategic rivalry. Joshua Teitelbaum (Ed.). Saudi Arabia, the Gulf and the new regional landscape (s. 49-55), No. 133, The Begin – Sadat Center For Strategic Studies, Middle East Security and Policy Studies.
• Acar, N. (2019). Körfez’deki Statükocu Eksende Çatlak Derinleşiyor, Anadolu Ajansı Analiz 19 Ağustos 2019’da https://www.aa.com.tr/tr/analiz/korfez-deki-statukocu-eksende-catlak-derinlesiyor/1559518 adresinden alınmıştır.
• Gause, G. (2020). Saudi Arabia and regional leadership. Singapoure Middle East Institute. No: 243, https://mei.nus.edu.sg/publication/insight-243-saudi-arabia-and-regional-leadership/?fbclid=IwAR1kXyn8b6wV7QkJUovkJK44ygJdGTGlrCQu6HbJ6PpD5xfLErvsw67IJoU adresinden alınmıştır.
• Goldberg, J. (2018) Saudi crown prince: Iran’s supreme leader ‘makes Hitler look good, 10 Haziran 2020’de www.theatlantic.com/international/archive/2018/04/mohammed-bin-salman-iran-israel/557036/ adresinden alınmıştır.
• Nasuhbeyoğlu, T. (2008). İslam’da siyasi mezhepler. 27 Eylül 2014’de http://pusuladernegi.org/wpcontent/uploads/siyasi_mezhebler.pdf adresinden alınmıştır.
• Sarı, İ. (2017). İran’la nükleer anlaşmanın geleceği: Riskler ve fırsatlar. 15 Haziran 2020’de https://iramcenter.org/iranla-nukleer-anlasmanin-gelecegi-riskler-ve-tehditler/02.10.2017 adresinden alınmıştır.
• Arab League, GCC mull to freze Qatar Membership. 01 Haziran 2020’de: http://news.xinhuanet.com/english/2017-06/07/c_136347247.htm adresinden alınmıştır.
• Iranian Revolution – How is the Islamic revolution connected with the clash of civilizations? 03 Mart 2022’de https://www.clearias.com/iranian-revolution/ adresinden alınmıştır.