ORTAÇAĞ’DA KAFKASYA HAVZASINDA KIPÇAKLAR

Yıl 2015, Cilt: 10 Sayı: 19, 57 - 74, 16.11.2015

Mehmet Çoğ

https://doi.org/10.18220/kid.29535

Cited By: 2

Öz

Kıpçakların Kafkasya’daki varlıkları ilkçağlardan itibaren bilinmektedir. Ancak tarihe mal olmaları ve Kafkasya’daki siyasi yapılanmaları X. Yüzyıldan itibaren ayrıntılarıyla bilinmektedir. Karadeniz’in Kuzeyinden Mısır’a kadar geniş bir coğrafyada etkin olan Kıpçaklar, Kafkasya’da özellikle X. ve XIII. Yüzyıllar arasında, bölgedeki mevcut devletlerin siyasi yapılanmalarında ve milletlerin etnik yapısının şekillenmesindeki en önemli unsurların başında gelmektedir. Moğol baskısıyla Kafkasya’da artan Kıpçak nüfusu kısa zamanda bölgeye yayılarak bölgenin etnik yapısını Türkler lehine geliştirdiler. Altınordu ve Timur döneminde Kıpçakların büyük bir kısmı İslam dinini benimsemekle birlikte, bazı gruplar Ermeniler ve Gürcüler arasında Hıristiyanlaşmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Kıpçak, Kafkasya, Karadeniz

THE KIPCHAKS IN THE CAUCASUS BASIN IN THE MIDDLE AGES

Öz

The Kipchaks in the Caucasus have been known since the early ages. However, from the tenth century on, their history and political structures have been well known. The Kipchaks spreading in a wide area from the North of Blacksea to Egypt, marked a leading role in political structuring of the existing states and shaping the ethnic structures of nations in the area between the centuries of X and XIII. Since they were crushed by the Mongols, increasing population of The Kipchaks in the Caucasus spreaded in a short time and contributed the region's ethnic structure in favor of Turks. While majority of The Kipchaks converted to Islam in the period of the Golden Horde and Timur, some groups christianized among the Armenians and Georgians

Anahtar Kelimeler

The Kipchaks, Caucasian, Blacksea

Kaynakça

• AHİNCANOV, Sercan, Türk Halklarının Katalizör Boyu Kıpçaklar, Çev. Kürşad Yıldırım, İstanbul 2009.
• AKİNER Shirin, Sovyet Müslümanları, İstanbul 1995.
• ALASANİ, Guili, Gürcüler ve İslam Öncesi Türkler, Çev. Nanuli Kaçarava, Trabzon 2013.
• ALBAYRAK, Haşim, Tarih Boyunca Doğu Karadeniz’de Etnik Yapılanmalar ve Pontus, İstanbul 2001.
• ALLEN W.E.D, History of The Georgian People, London 1971.
• ALTINKAYNAK, Erdoğan, Gregoryan Kıpçak Dil Yadigârları, İstanbul 2006.
• ANNA KOMNENA, The Alexıad, VII/6, Edited and translated by Elizabeth A. Dawes.: Routledge, Kegan, Paul, London 1927.
• APPA, Adilhan, “Karaçay-Balkar Türklerinin Kökeni”, Türkler, C: II, Ankara 2002.
• ARTAMANOV, M. İ., Hazar Tarihi, Çev. Ahsen Batur, İstanbul 2004.
• AŞURBEYLİ, Sara, Şirvanşahlar Devleti, Bakü 2006.
• AYNAKULAOVA, Gülnisa, “Ermeni Kıpçaklar mı, Gregoryen Kıpçaklar mı”, Milli Folklor, S: 84, 2009.
• BALA, Mirza, “Karaçay ve Balkarlar”, İA, C: VI, İstanbul 1967.
• Mirza, “Kumuklar”, MEB İA, C: VI, İstanbul 1967.
• Mirza, “İl-Deniz”, MEB İA, C: V/2, İstanbul 1998.
• BİLGİN, Mehmet, Doğu Karadeniz, Trabzon 2000.
• BOSWORTH, C. E., Doğuştan Günümüze İslam Devletleri, Çev. Hande Canlı, İstanbul 2005.
• BROSSET, M. F., Gürcistan Tarihi, Çev. Hrant Andreasyan, Haz. Erdoğan Merçil, Ankara 2003.
• BÜNYATOV, Ziya, Azerbaycan Atabeyler Devleti, Bakü 2000.
• CAFEROĞLU Ahmet, Kafkasya Türkleri, TDEK, Ankara 1976.
• CÜVEYNİ, Alaaddin Ata Melik, Tarih-i Cihangüşa, I, Ankara 1988.
• ÇAĞATAY, Saadet, “Codex Cumanicus Sözlüğünün Basılışı Dolayısıyla” DTCFD, II/I, Ankara 1943.
• ÇENGEL, Hülya Kasapoğlu, “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi”, Dil Araştırmaları, C: X, Bahar 2012.
• ÇÖHÇE, Salim, “Doğu Karadeniz Bölgesinin Türkleşmesinde Kıpçaklar’ın Rolü”, Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Samsun 1988.
• EL-ÖMERİ, Şihabeddin b. Fazlullah , Mesalikü'l-Ebsar fî Memaliki'l-Emsar Devletü'l-Memaliki'l-ula, (nşr. Dorothea Krawulsky), Beyrut 1986.
• EREL, Şerafettin, Dağıstan ve Dağıstanlılar, İstanbul 1961.
• ERÖZ, Mehmet, Hristiyanlaşan Türkler, Ankara 1983.
• GOLDEN, Peter, Türk Halkları Tarihine Giriş, Çev. Osman Karatay, Çorum 2006.
• GÖKBEL, Ahmet, “Kıpçak Türklerinde Hristiyanlık”, Dinler Tarihi Araştırmaları III, Ankara 2002.
• GÖKBEL, Ahmet, Kıpçak Türkleri, İstanbul 2000.
• GÜNAY Ünver -Harun GÜNGÖR, Türklerin Dini Tarihçesi, İstanbul 2007.
• HÜSEYİNOF, Rauf A., “Azerbaycan’daki Etnik Süreçlerin Tarihi Yönleri”, XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1999.
• İBNÜ’L-ESİR, El-Kâmil Fi’Tarih, C.X, çev: Abdülkerim Özaydın, İstanbul 1989.
• İBNÜ’L-ESİR, El-Kamil fi't-Tarih, XII, Beyrut, 1979-1982.
• İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara 1986.
• KAFKASYALI Ali, “Karapapak Türkleri”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2012.
• KAMALAOV, İlyas, Moğolların Kafkasya Politikası, İstanbul 2003.
• KARATAY, Osman, Türklerin Kökeni, Ankara 2011.
• KAŞGARLI MAHMUT, Divan-ı Lügati’t-Türk, C. III, çev: Besim Atalay, TDK, Ankara 1992.
• KIRZIOĞLU, Fahreddin, Kıpçaklar, TTK, Ankara 1992.
• Kars Tarihi, İstanbul 1953.
• “Ahıska Bölgesi ve Türklük”, Türk Kültürü, VIII/87, Ankara 1970.
• Osmanoğullarının Kafkas Ellerini Fethi, Ankara 1976
• KLAPROTH, J., Travels in The Caucasus and Georgia, London 1814.
• KÖPRÜLÜ, Fuat, Anadolu’da İslamiyet, İstanbul 1996.
• KOROBEINIKOV, Dimitri, “The Cumans in Paplagonia, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 18, Bahar 2005, s. 29-44.
• KUMEKO, Bolat, “Kimekler”, Türkler, C. II. Ankara 2002.
• KURAT, Akdes Nimet, Karadeniz’in Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1972.
• LANG, D. M., Gürcüler, neşr. N. Domaniç, İstanbul 1997.
• LOWRY Heath, Trabzon Şehrinin İslamlaşma ve Türkleşme Süreci, İstanbul 1981.
• MEHMEDOV, İsmail, Türk Kafkasında Siyasi ve Etnik Yapı, İstanbul 2009.
• MİNORSKY V., Hudûd Al-Âlam, London 1937.
• OSRTOGORSKY G., Bizans Devleti Tarihi, çev: Fikret Işıltan, Ankara 2006
• ÖGEL, Bahattin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul 2001.
• ÖZSARAY, Mustafa, Çerkeslerin İslamlaşması, İstanbul 2012.
• ÖZYETKİN, Melek , “Kıpçak Türkleri I”, Kırım Dergisi, II/6, Ankara 1994.
• PLİNİUS, Hıstorıa Naturalis, VI/I, ed. by John Bostock and Henry T. Riley, London 1855.
• SEZGİN, Mahmut Niyazi, “Gregoryen Türkler”, Türk Yurdu, Mart 2014.
• TAVKUL, Ufuk, Kafkasya Gerçeği, İstanbul 2007.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Trabzon 2008. , XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Trabzon 2009.
• TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, , İstanbul 1946.
• TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, İstanbul 2003.
• URFALI MATEOS, Vekayi-nâme, Çev. Hrant Andreasyan, TTK, Ankara 2000.
• YAKUBOSKY, Altınordu ve Çöküşü, Çev. Hasan Eren, Ankara 1992.
• ZACHARIADU, Elizabeth A. “Trabzon’da Kuman Adları”, Çev. Murat Keçiş, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 18, Bahar 2015, s. 45-48.
• ZEYREK, Yunus, “Ahıska Anayurttan Nasıl Koparıldı”, Bizim Ahıska, C: VIII/25, Ankara 2012.