BAĞIMSIZLIĞININ İLANINDAN SONRA AZERBAYCAN HEYETLERİNİN İSTANBUL’DAKİ FAALİYETLERİ VE BU FAALİYETLERİN OSMANLI BASININDAKİ YANSIMALARI
Öz
1917 tarihinde Çarlık rejiminin yıkılması ve beraberinde Kafkasyalarda meydana gelen gelişmeler, Bakü başta olmak üzere, Azerbaycan’ı da derinden etkilemişti. Brest-Litovsk Antlaşması’ndan sonra Türk Ordusu’nun Kafkasya’ya ilerlemesi ve İstanbul’da bağımsızlığını yeni kazanmış Kafkas Cumhuriyetleri’nin üyeleri ile Osmanlı Hükümet temsilcileri arasında bazı diplomatik görüşmelerin gerçekleş-tirilmesi, Alman hükümetini ve Bolşevikleri endişeye sevk etmişti. Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra M. E. Resulzade başkanlığındaki Azerbaycan heyetinin Osmanlı hükümet yetkilileri ile askeri, mali ve siyasi birtakım antlaşmalar imzalamasıyla birlikte Bakü’nün kurtarılması için Kafkas İslam Ordusu’nun oluşturulması süreci Kafkaslarda her yönü ile yeni bir sürecin başlamasına vesile olmuştur. Azerbaycan ve Osmanlı Hükümetleri arasında milli bir dayanışmanın gerçekleştirildiği bu sürede ilk olarak Resulzade’nin daha sonra ise Ali Merdan Bey ve ekibinin İstanbul’daki çalışmaları, Azerbaycan’ın bağımsızlığının uluslararası düzeyde tanınmasına imkân tanımıştır.
Anahtar Kelimeler
Kafkasya Azerbaycan Bakü Bolşevik M.E. Resulzade Merdan Topçubaşov
Kaynakça
- KAYNAKLAR
- 1.Arşiv Kaynakları
- ATASE, A.4/3671, K. 2919, D.61-499, F.3-31.
- ATASE, BDH, K. 2919, D. 499.
- BOA, HR. SYS, No: 23/4, v.3, s. 1-3.
- BOA, HR. SYS, No: 2297/4, v. 11-15.
- BOA, HR. SYS, No: 2372/2, v. 7-12.
- BOA, HR. HMŞ. İŞO, No: 123/74, v. 1.
- BOA, HR. HMŞ, İŞO, No: 106/8, v. 107.
- BOA, HR. SYS, No: 2341/22.
- BOA, HR. SYS, No. 2113/16, V.21.
- 2.Süreli Yayınlar
- Ati, Haftalık Gazete, İkdam, Sabah, Tanin, Tasvir-i Efkâr, Tercüman-ı Hakikat, Vakit, Yeni Gün, Zaman
- 3.Kitap ve Makaleler
- BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, C: III, Kısım: 4, TTK, Ankara, 1983.
- ÇAĞLAYAN, K. Tuncer, “İngiliz Belgelerine göre Transkafkasya’da Osmanlı-Alman Rekabeti”, XIII. Türk Tarih Kongresine Sunulan Bildiriler, C: III, K.I, 4- 8 Ekim 1999, Ankara 1999, ss. 411-418.
- ÇOLAK, Mustafa, Alman İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), TTK, Ankara, 201.
- GÖRÜRYILMAZ, Mustafa, Türk İslam Kafkas Ordusu ve Ermeniler 1918, Babıali Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
- HASANLI, Cemil, Azerbaycan Tarihi 1918-1920, Azerbaycan Kültür Derneği, Ankara, 1998.
- HESENLİ, Cemil, “Cumhuriyet Dönemi Azerbaycan Dış Politikası (1918-1920)”, Büyük Devletler Kıskacında Bağımsız Azerbaycan (1918-1920), Ed. Dr. Qiyas Şükürov- Dr. QAFAROV, Vasif, IQ Sanat Yayınları, İstanbul 2010, ss. 227-256.
- İMANOV, Vügar, Ali Merdan Topçubaşı (1865-1934), Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul 2003.
- İMANOV, Vügar, Azerbaycan-Osmanlı İlişkileri (1918), Boğaziçi Üniver-sitesi, İstanbul 2006.
- KARAKÖSE, Nejdet, Afrika Grupları Komutanı Kafkas İslam Ordusu Komutanı Sütlüce Fabrikasının Sahibi Nuri Paşa, Ötüken, İstanbul 2012.
- KAZIMZADE, Firuz, Transkafkasya için Mücadele 1917-1921, Çev. Cengiz İ. Çay, Tarih&Kuram Yayınları, İstanbul 2016.
- KEYKURUN, Naki, Azerbaycan İstiklal Mücadelesinin Hatıraları, Ekspres Matbaası, İstanbul 1964.
- KILIÇ, Selami, “Türk Alman Belgeleri Işığı Altında Elviye-i Selase ve Enver Paşa’nın Oluşturduğu Kafkas Komitesi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 7, Yıl. 1997, ss.173-203.
- KILIÇ, Selami, Türk Sovyet İlişkilerinin Doğuşu, Ülke Kitapları, İstanbul, 1998.
- KOCABAŞOĞLU, Uygur-BERGE, Metin, Bolşevik İhtilali ve Osmanlılar, Kebikeç, Ankara 1994.
- KURAT, Akdes Nimet, “Brest-Litovsk Müzakereleri ve Barışı”, Belleten, C: XXXI, S: 123, Temmuz 1967, ss. 375-412.
- KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşı’na Kadar Türk-Rus İlişkileri, TTK, Ankara 2011.
- MEHMETZADE, Mirza Bala, Milli Azerbaycan Hareketi, Azerbaycan Kültür Derneği, Ankara 1991.
- METİN, Barış, “Türk-İran İlişkilerinde Azerbaycan Meselesi (1918-1938)”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 16, S: 2, Ağustos 2012, ss. 157-187.
- ÖKE, Mim Kemal, Ermeni Sorunu 1914-1923, TTK, Ankara 1991.
- PAŞAYEV, Atahan, “Osmanlı-Azerbaycan İş birliği ve Dostluk İlişkileri (1918-1920)”, Büyük Devletler Kıskacında Bağımsız Azerbaycan (1918-1920), Ed. Dr. Qiyas Şükürov- Dr. QAFAROV, Vasif, IQ Sanat, İstanbul 2010, ss. 112-122.
- QAFAROF, Vasıf, Türkiye-Rusya İlişkilerinde Azerbaycan Meselesi (1917-1922), Çev. Eldeniz Recebov, Teas Press, İstanbul 2018.
- QAFAROV, Vasif, IQ Sanat, İstanbul 2010.
- QASIMLI, Musa, “Bolşevik Rusiyasının Güney Qafqaz Siyaseti (1917-1918)”, Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti ve Qafqaz İslam Ordusu, Qafqaz Univesitesi Qafqaz Araşdırmaları İnstitutu Neşriyyatı, Bakı 2008.
- SÜNBÜL, Tahir, Azerbaycan Dosyası I, Kök Yayınları, Ankara 1990.
- SÜRMELİ, Serpil, Türk-Gürcü İlişkileri (1918-1921), ATAM, Ankara 2001.
- ŞAHİN, Enis, Trabzon ve Batum Konferansları ve Antlaşmaları (1917-1918), TTK, Ankara 2002.
- ŞAHİN, Enis, Diplomasi ve Sınır, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005.
- ŞİMŞİR, Sebahattin, Mehmet Emin Resulzade, Hatıralar ve Kafkasya, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2011.
- ŞÜKÜROV, Qiyas, “Cumhuriyetin Kuruluş Temelinde Azerbaycan’da İstiklal ve İlhak Tartışmaları (Ocak- Haziran 1918)”, Büyük Devletler Kıskacında Bağımsız Azerbaycan (1918-1920), Ed. Dr. Qiyas Şükürov, IQ Sanat, İstanbul 2010, ss. 37-72.
- YEL, Selma, “Azerbaycan Cumhuriyeti Devleti’nin Kuruluşunda Türkiye’nin Yardımları İlhak Amacına mı Yönelikti?”, Atatürk Yolu Dergisi, S: 24, Kasım 1999-2003, ss. 563-578.
- YERASİMOS, Stefanos, Kurtuluş Savaşı’nda Türk-Sovyet İlişkileri 1917-1923, Boyut Yayınları, İstanbul 2000.
- YÜCEER, Nasır, “I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Azerbaycan ve Dağıstan’a Askeri ve Siyasi Yardımları”, Türkler Ansiklopedisi, C: 12, ss. 409-433.
- YÜCEER, Nasır, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu’nun Azerbaycan ve Dağıstan Hareketi: Azerbaycan ve Dağıstan’ın Bağımsızlığını Kazanması 1918, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1996.
- 4.Online Kaynaklar
- AKPINAR, Yavuz, "Resulzade, Mehmed Emin", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/resulzade-mehmed-emin.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 14 Sayı: 28 |
