SOĞUK SAVAŞ SONRASI DÖNEM KARADENİZ’DE GÜÇ MÜCADELESİ

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 29, 203 - 226, 28.10.2020

İsmail Köse

https://doi.org/10.18220/kid.817558

Cited By: 2

Öz

Soğuk Savaş bittikten hemen sonra Karadeniz Havzası’nda son yüzyılda oluşan güç dengesi bozuldu. Böylece bölge geniş anlamda alışıldık üstünlük mücadelesinin ötesinde küresel çıkar çatışmalarına sahne olmaya başlamıştır. Karadeniz ve çevre çapındaki hinterlant topraklarda biçimlenen yeni güç mücadelesi asimetrik olduğu kadar tarihte ilk defa hibrit özelliklere de sahiptir. Yeni güç mücadelesinde yakın aktörlerle birlikte yeni düzenin uzak aktörleri de yer almıştır. Çarlık Rusyası, büyük güç statüsüne yükselebilmesinin Karadeniz ve Doğu Akdeniz hâkimiyeti sayesinde gerçekleşebileceğini biliyordu. Benzer şekilde Soğuk Savaş sonrasının ilk döneminde rakipsiz kalan hegemon güç ABD; Balkanları rehabilite edip sınırlarını Karadeniz’e kadar uzatmak isteyen AB; Karadeniz ve yakın çevresini yaşam sahası olarak görüp, bu bölgede sahildar olmayan güce tahammül etmek istemeyen Rusya Federasyonu ve mevcut statükoyu, dengelenmiş kuvvet dengesi içinde muhafaza etmeyi arzulayan Türkiye yeni güç mücadelesinin taraflarını oluşturmuşlardır. Tarafların çıkarları kontjonktürel olarak uzlaşıp zaman zaman çatıştığından, Asya ile Avrupa arasındaki alternatif enerji kaynaklarının, kadim ticaret yollarının ve bölge deniz hâkimiyet merkezinin kavşağında yer alan Karadeniz Havzası, umulmadık ittifak ve rekabet gruplaşmalarına sahne olmaktadır. Bu çalışmada son 30 yılda Karadeniz Havzası’nda gerçekleşen güç mücadelesi analiz edilmeye çalışılacak, Havza’da faaliyet halinde olan başat aktörlerin dış politika öncelikleri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Karadeniz, Boğazlar, Hegemonya, Montrö, Güç Dengesi

POWER STRUGGLE IN THE BLACK SEA IN POST-COLD WAR PERIOD

Öz

After the end of the Cold War, the balance of power in the Black Sea Basin in the last century was disrupted. The region has attracted global interest and triggered conflicts of interest in addition to the existing tension since then. Not only asymmetrical but also hybrid characteristics unprecedented in history appeared due to the new power struggle in the regional hinterland across the Black Sea region and the periphery. The new power struggle concerns the distant actors of the new order as well as the regional actors. The parties of the new power struggle are as follows: the US, which aims to remain the hegemonic power unrivalled in the first period after the Cold War; EU, which desires to rehabilitate the Balkans and extend their borders to the Black Sea; Russian Federation, which claims the Black Sea and near Basin as its zone of dominance, being reluctant to see any foreign power in this area; and, Turkey, which hopes to keep the status quo in the region to continue the existing balance. Tsarist Russia knew that it could achieve its rise to the status of great power thanks to the domination of the Black Sea and the Eastern Mediterranean. The interests of these countries occasionally face serious conflicts, whereas they sometimes compromise with each other. That is why the Black Sea at the crossroads of alternative energy lines and ancient trade routes connecting Asia and Europe has initiated unpredictable alliances and rivalries. This paper deals with the power struggle during the last 30 years in the Black Sea Basin and analyses the parameters of foreign policy priorities of certain outstanding actors in the region.

Anahtar Kelimeler

Russia, Black Sea, Turkish Straits, Hegemony, Montreux, Balance of Power

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi BCA, 030.18.01.01.012.66.9. 04/01/1924.
• BCA, 080.18.01.01.012.63.7. 31/12/1924. BCA, 301812.373.147.11. 13/06/1978.
• BCA, 301812.377.208.17. 15/02/1979.
• BCA, 301812.450.470.6. 03/05/1982.
• BOA, HAT. 00033.01586.0001.
• BOA, HR. SYS. 02295.00002.001. 17/01/1918.
• BOA, Y.PRK.TKM. 00023.00002.002.001.
• Rusya Genelkurmay Başkanlığı: "Güney Osetya'da Düzeni Biz Sağlamazsak Kim Sağlayacak? https://www.haberler.com/rusya-genelkurmay-baskanligi-guney-osetya-da-haberi/ (30 Mayıs 2020 tarihinde erişildi).
• ABD, Gürcistan'a deniz üssü kuracak, https://www.denizhaber.net/abd-gurcistana-deniz-ussu-kuracak-haber-15262.htm (30 Mayıs 2020 tarihinde erişildi).
• Karadeniz Deniz İşbirliği Görev Grubu, https://www.dzkk.tsk.tr/icerik.php? icerik_id=242&dil=1&blackseafor=1 (30 Mayıs 2020 tarihinde erişildi).
• S.579 - Silk Road Strategy Act of 1999, https://www.congress.gov/bill/106th-congress/senate-bill/579(30 Mayıs 2020 tarihinde erişildi).
• New Strategy Center Policy Paper-2019, “Militarization in the Black Sea and Eastern Mediterranean Theatres, A new Challenge to NATO”, https:// newstrategycenter.ro/wp-content/uploads/2019/02/Policy-Paper-New-Strategy-Center-Centro-Studi-Internazionali2019.pdf (01 Haziran 2020 tarihinde erişildi).
• New Strategy Center Policy Paper-2019, “The NATO and new Military Posture in the Black Sea”, https://newstrategycenter.ro/wp-content/uploads/ 2019/02/Policy-Paper-New-Strategy-Center-Centro-Studi-Internazionali2019.pdf (01 Haziran 2020 tarihinde erişildi).
• Warsaw Summit Communiqué, https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_ texts_133169.htm (28 Mayıs 2018 tarihinde erişildi).
• Blue Black Sea: New Dimensions of History, Security, Politics, Strategy, Energy and Economy, (ed. G. Saynur Bozkurt), Cambridge Scholars Publishing, UK, 2013.
• Black Sea Security Program-2013, (ed. Sergei Konoplyov, Lada Roslycky, Sergey Yeremko), Harvard Publ., USA, 2013.
• BÖLÜKBAŞI, Deniz, Dışişleri İskelesi, Dışişleri’nde 34 Yıl, Doğan Kitap: İstanbul 2011.
• DUDAU, Radu, “The Black Sea: Romania’s Energy Gateway”, Black Sea Security Program-2013, Ed. Sergei Konoplyov-Lada Roslycky-Sergey Yeremko, Harvard Publ., USA 2013. ss. 78-81.
• FRIEDMAN, George, “Ukraine, Iraq and a Black Sea Strategy”, https://worldview.stratfor.com/article/ukraine-iraq-and-black-sea-strategy (30 Mayıs 2020 tarihinde erişildi).
• GABER, Yevgeniya, “Security Triangle in the Black Sea Region: Turkey, Russia, United States”, Panaroma of Global Security Environment 2017-2018, Ed. Robert Ondrejcsak vd., Stratpol, Bratislava, 2018, ss. 198-220.
• KONOPLYOV, Sergei-DELANOE, Igor, “Continuities and Ruptures: Tracking the US Interests in the Black Sea Area in the Context of the ‘Pivot Asi”, Black Sea Security Program-2013, Ed. Sergei Konoplyov-Lada Roslycky-Sergey Yeremko, Harvard Publ., USA 2013. ss. 4-16.
• LEFFLER, Melvyn P., “Strategy, Diplomacy, and the Cold War: The United States, Turkey, and NATO, 1945-1952”, The Journal of American History, 71/4, (Mart 1985), ss. 807-825.
• MEYER, Mihail, “18. Yüzyıldan Günümüze Rusya ve Türkiye İlişkileri”, Dünden Bugüne Türkiye ve Rusya, Der. Gülten Kazgan-Natalya Ulçenko, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul 2003.
• MITCHELL, Lincoln A., “More than Location: Crafting a US Policy for the Black Sea Region”, Southeast European and Black Sea Studies, 8 (2), 2008, ss. 129-140.
• SANDERS, Deborah, Maritime Power in the Black Sea, Ashgate Publishing Limited, UK 2014.
• URCOSTA, Rıdvan, “U.S. Advance and Russia’s Deep Concerns: The Operations Center in Ochakiv”, https://www.academia.edu/38869244/U.S._Advance _and_Russias_Deep_Concerns_The_Operations_Center_in_Ochakiv(23 Nisan 2020 tarihinde erişildi).