DÜKÇÜ İŞAN İSYANI (1898)

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 13, 233 - 214, 06.08.2017

Yunus Emre Tansü , Ali Özdemir

Öz

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Rusya Türkistan
coğrafyasını işgal etmiştir. Bu dönemde Rusya sömürge siyaseti güden, Türkistan
coğrafyası ise kendi içinde siyasi çekişme halindeydi ayrıca Türkistan’ın ekonomi
faaliyetleri işgali hazırlayan nedenlerdendir. Rusya Türkistan’ı yer yer işgal
etmiştir. Bunlardan biri de yazılmış olunan makalede Ruslara karşı Türkistan’ın
Andıcan bölgesinde gerçekleşen Dükçü İşan isyanı üzerinde çalışmalar
yapılmıştır. Rusya devleti Andıcan bölgesinde yaşayan halkın ekonomi, siyasi,
dil, sosyal yaşamı, dini ve özgürlükleri ellerinden almıştır. Halkın ve din
adamlarının Rusya’ya karşı yapmış olduğu direniştir.

Andıcan bölgesinde Muhammed Ali Sabıroğlu küçük
yaşlarda insanlara bedava su dağıtan ve halka yardım yapan kişi iken 52 yaşında
ünlü imam olup Dükçü İşan diye anılmaya başlandı ayrıca da binlerce müride
sahip olmuştur. Halkın sevgisini kazanan Dükçü İşan, isyan için önder
seçilmiştir. İsyanın nedenlerini, isyanın safhası ve sonuçlarıyla Rusya’nın
yaptıkları anlatılmaya çalışılmıştır. İsyanın çıkması din olarak görülse de en
çok etkili olan konu Rusya’nın koloni siyasetiydi. Dükçü İşan isyanında Tacik,
Uygur, Kırgız ve Özbek gibi Türklerinde olduğu Rus Çarı’nın halka yaptığı
işkenceler, zulümler, doğdukları, büyüdükleri yerlerinden sürülmeleri ve ekip
biçtikleri toprakların ellerinden alınıp Rus halkına verilmesinin doğurduğu
sonuçlardan bahsedilmektedir. Dükçü İşan, müridleri ve Fergana vadisinin halkı
isyana destek vererek Ruslara karşı direniş göstermişlerdir. Direnişin sonucunda
Rusya bölge halkına baş kaldırdığı için büyük bedeller ödetmiştir.

Anahtar Kelimeler

dükcü işhan, andican, Türkistan

Kaynakça

• BALA, Mirza, (1988), Endican, İslam Ansiklopedisi c. 4, İstanbul, Milli Eğitim Yayınları, s. 268-70
• ÇEVİK, Mehmet, (2012), Menakıb-ı Dükçü İşan İsimli Eser ve Tahlili, İstanbul, Yüksek Lisans Tezi, F.Ü.S Bilimler Enstitüsü
• DERİN, Süleyman, (2006), Tasavvufun Orta Asya’da Yakın Geçmişteki Rolü: Kırgısiztan örneği, Ankara, İlmi Akademik Araştırma Dergisi, sayı 16, s. 7-39
• GÜZELSOY, Yusufhan, (2016), Türkistan Türklerin 1898 Andıcan İsyanı, Ötüken Dergisi 5. Sayı
• HAYİT, Baymirza, (2004) Milli Türkistan Hürriyet Davası, Ankara, Atatürk Kültür Merkez Başkanlığı Yayınları, s.525
• HAYİT, Baymirza, (1995), Türkistan Devletlerin Milli Mücadele Tarihi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 190-191
• İSRAİLOV, Zahitbek, (2016), Fergana’da Sufi Direniş Dükçü İşan Örneği, Ankara, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi
• KOVUKÇU, Enver, (1995), “Endican” İslam Ansiklopedisi c.11, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları, s. 190-192
• POLAT, Dilek, (2009), Çarlık Devrinde Türkistan’daki Milli Ayaklanmalar, Elazığ, Yüksek Lisans Tezi
• RASİF, Abazov, (2002), Çarlık Yönetimi Altında Kırgızlar, Türkler Ansiklopedisi c. 18, Ankara Yeni Türkiye Yayınları, s. 607-614, çeviri; Çınarlı Ahmet Kara