Kazan Tatar Türklerinde Masal Anlatma Geleneği

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 14, 356 - 371, 19.12.2017

Mustafa Gültekin

https://doi.org/10.31834/kilissbd.346350

Cited By: 3

Öz

Türk halk edebiyatı ürünleri içerisinde
masallar gerek içerik ve konu özellikleri, gerekse işlevleri bakımından önemli
ürünlerdir. Bu özelliklerinden hareketle, Türkiye sahası üzerinde olduğu kadar
Türk Dünyası masalları da çeşitli bilimsel yöntemler kullanılarak incelenmekte;
sözlü kültür ortamından derlenen ve Türk lehçe ve şivelerinden Türkiye
Türkçesine aktarılan metinler Türkiye’de yayımlanmaktadır. Bu çalışmalar; Türk
boyları arasında ortak kültürel mirasın ve belleğin, ortak duyuş ve düşünüş
tarzının, ortak hayal dünyasının gelecek kuşaklara aktarılabilmesi bakımından önemli
bir yere sahiptir. Özellikle, halk bilgisi ürünlerinin yaratıldıkları sosyal
çevre ve şartların, yaratım ve aktarım bağlamına göre kazandıkları
işlevlerinin, daha genel bir ifadeyle anlatı geleneklerinin araştırılması ve
incelenmesi, elimizde bulunan metinlerin anlaşılması bakımından önemli veriler
sunacak niteliktedir. Bu makalede, Türk Dünyası çalışmalarına katkı sunmak
amacıyla Kazan Tatar Türklerinde masal anlatma geleneği incelenmiştir. Makalede
öncelikle gelenek ve masal anlatma geleneği kavramsal olarak tartışılmış, daha
sonra da Kazan Tatar Türklerinde masal anlatma geleneği masal anlatıcıları,
dinleyiciler, icra mekânı/yeri ve zamanı, masal metinleri alt başlıklarına
ayrılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Masal, Gelenek, Anlatıcı, Dinleyici, Tatar

Kaynakça

• “Almaz Batır Bélen Korıç Batır.” Yeş Stalinçı. İyun 1940.
• “Ekiyetçéler Moskvadan Kayttılar.” Kızıl Tatarstan. No: 156 (5657), 10 Temmuz 1939, s. 2.
• Aça, Mehmet (2007a). “Destan ve Masal Anlatımı Zamanı ile Ortamını Belirleyen İnanışlar Nelerdir?” I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı (9-15 Nisan 2006, Çeşme-İzmir) Bildiri Kitabı I. Ed. Fikret Türkmen, Gürer Gülsevin. Ankara: Ege Üniv. Yay, ss. 13-22.
• Aça, Mehmet (2007b). “Güney Sibirya Türklerinde Ava Destancı ve Masalcı Götürme Geleneği”. TÜBAR XXI/-Bahar, ss. 7-16.
• Alptekin, Ali Berat (2005). “Türk Halk Anlatmalarında Yeni Unsurlar”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi 642. (Haziran-2005), ss. 502-509.
• Arslan, Mustafa (2008). Denizli Yöresinden Derlenmiş Masallar İnceleme-Metinler. Denizli: Zirve Yayınları.
• Artun, Erman. Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı Edebiyat Tarihi/Metinler. Adana: Karahan Kit.
• Atnur, Gülhan 2009). “Abdullah Tukay’ın Şiirlerinde Masal ve Efsane Unsurları.” Bilig. S.: 51, Güz 2009, ss. 1-12.
• Azadovski, Mark (2002). Sibirya’dan Bir Masal Anası. Girişi Yazan ve İngilizce ’den Çeviren: İlhan Başgöz. Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Başgöz, İlhan (1986). Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yay.
• Başgöz, İlhan (1988). “Masalın Anlatıcısı”. Masal Araştırmaları/Folktale Studies I. Haz. Nuri Taner. İstanbul: Artsan Yay., ss. 25-29.
• Ben-Amos, Dan (2007). “Halk Bilgisinin (Folklorun) Bağlamı: İmalar ve Beklentiler”. Milli Folklor. S. 76, (Kış-2007), ss. 232-243.
• Beşirov, Gomer (1965). “Tılsımnar Dönyasında.” Gomer Beşirov Saylanma Eserler, II Tom-Hikayeler, Povest, Publitsistika. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, ss. 233-247.
• Boratav, Pertev Naili (1988). “Masal ve Masalcı Üzerine”. Masal Araştırmaları FolktaleStudies I. Haz. Nuri Taner. İstanbul: Art-San Yayınları, ss. 31-39.
• Camaletdinov, L. (1977). “Éncé Çeçtém, Éncé Cıyam.” Kazan Utları. Kazan, 3 Mart 1977 (Dış kapakta 1978), ss. 139-146.
• Camaletdinov, L. Ş. (1988). “Ekiyet Traditsiyesé hem Zaman.” Tatar Halık Poetik İcatının Hezérgé Torışı. Kazan: SSSR Fenner Akademiyesé, Kazan Filialı, ss. 5-24.
• Çobanoğlu, Özkul (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yay.
• Çobanoğlu, Özkul (2002). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yay.
• Dorson, Richard M. (2006). Günümüz Folklor Kuramları. Çev. Selcan Gürçayır, Yeliz Özay. Ankara: Geleneksel Yay.
• Ekici, Metin (2006). “Türk Sözlü Geleneğinde Anlatıcılar ve Anlatmalar Arasındaki İlişkiye Art Zamanlı (Diyakronik) ve Eş Zamanlı (Senkronik) Bir Bakış.” Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyum Bildirileri. Yay. Haz. M. Öcal Oğuz, Tuba Saltık Özkan. Ankara: Gazi Üniv., THBMER Yay., 2006, ss. 83-89.
• Ekici, Metin (2007). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yay.
• Ekici, Metin (2008). “Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlendirme.” Milli Folklor. S.: 80, (Kış 2008), ss. 33-38.
• Ergun, Pervin (2014). “Türk Masal Anlatıcısının Kimliği”. Milli Folklor. S. 104 (Kış-2014), ss. 33-45.
• Esma Şimşek (2002). “Malatyalı Bir Masal Anası: Suzan Geniş”. Milli Folklor. S. 56 (Kış-2002), ss. 109-120.
• Fedakâr, Selami (2011). Özbek Sözlü Geleneğinde Masallar. İzmir: Egetan Yayınları.
• Galiullin, Telgat (1998). “Stalin Devri Tatar Kültür Hayatı.” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. Akt.: Hatice Şirin. S.: 6, Güz 1998, ss. 646-653.
• Gültekin, Mustafa (2010). Tataristan Masalları Üzerinde Bir Araştırma. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı, Doktora Tezi. (Bu tezden hareketle hazırlanan “Kazan Tatar Masalları” adlı kitap 2013 yılında AKMB tarafından yayımlanmıştır.)
• Gültekin, Mustafa (2014). “Yerelleşme, Performans ve Beden Folkloru Bağlamında Balıkesirli Masal Anlatıcısı Kezban Karakoç”. Milli Folklor. S. 104 (Kış-2014), ss. 46-59.
• Kece Bilen Büri. Red. H. Yarmi. Kazan: Tatgosizdat, 1944.
• Linda, Degh, (1989). Folktales and Society. Story-Telling in A Hunagiran Peasant Community. Translated by Emily M. Schossberger. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Pres.
• Mostafin, Rafail , Reis Davutov (1997). “Repressiya Kurbanı Tatar Yazarları.” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. Akt.: Mustafa Öner. S.: 3, Bahar 1997, ss. 135-168.
• Önal, Mehmet Naci (2011). Muğla Masalları. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
• Razin, Gomer (1940). Halık Ekiyetleri. Kazan: Tatgosizdat.
• Reichl, Karl (2002). Türk Boylarının Destanları (Gelenekler, Şekiller, Şiir Yapısı). Çev. Metin Ekici, Ankara: TDK Yay.
• Sakaoğlu, Saim (1999a). “Masal Anlatıcılarının Bazı Hususiyetleri”. Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları, ss. 130-133.
• Sakaoğlu, Saim (1999b). “Tokatlı Bir Masal Anası: Şahadet Göl”. Masal Araştırmalar. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999b: 147-151.
• Sakaoğlu, Saim (2002). Gümüşhane ve Bayburt Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• Sakaoğlu, Saim (2002). Gümüşhane ve Bayburt Masalları. Ankara: Akçağ Yay.
• Sarıtaş, Süheyla (2009). “Halk Anlatılarında Hayat Hikâyesi Unsuru”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 40, ss. 171-178.
• Sever, Mustafa (2007). “Ziya Gökalp’in Masallarında Tipler.” Milli Folklor. S.: 74, Yaz 2007, ss. 29-33.
• Seyidoğlu, Bilge (1975). Erzurum Halk Masalları Üzerinde Araştırmalar. Ankara: Baylan Mat.
• Şenocak, Ebru (2002). “Malazgirtli Bir Masal Anlatıcısı: Süleyman Gül”. Milli Folklor, S. 53 (Bahar-2002), ss. 94-101.
• Tatar Halık Ekiyetleri. Tözüvçileri: G. Beşir, H. Yarmi. Kazan: Tatgosizdat Yeşler-Balalar Edebiyatı Sektorı, Kazan:1950 (Dış kapakta 1949).
• Titon, Jeff Todd (2015). “Metin.” Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. Çev.: Öykü Terzioğlu, Yay. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yay. ss. 272-289.
• Yıldırım, Dursun (1998). “Türk Folklor Araştırmalarının Problemleri”. Türk Bitiği Araştırma/İnceleme Yazıları. Ankara: Akçağ Yay., ss. 65-75.