1920 İSTANBUL MATBÛÂT CEMİYETİ KONGRESİNİN TÜRK BASINININ GELİŞİMİNDEKİ ROLÜ

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 12, 68 - 90, 30.12.2016

Zeynel Özlü

Öz

Öz

Çalışmada, 1908’de
İstanbul’da Matbûât-ı Osmaniye Cemiyeti adıyla kurulan, Osmanlı Devleti’nin ilk
gazetecilik teşkilatı olan Osmanlı Matbûât Cemiyeti’nin 1336 (1920) tarihli
İstanbul kongresi ele alınacaktır. Osmanlı basınının modernleşmesi sürecinde
basın yayın hayatını zenginleştirerek oldukça ileri bir düzeye taşımış olan bu
kongrede, cemiyetin 1 Haziran 335 (1 Haziran 1919) tarihinden 30 Kanun-u Sani
336 (30 Ocak 1920) tarihine kadar yapmış olduğu çalışmalara dair sunduğu
raporlar, yayınlamış olduğu bazı hesap cetvelleri verilerek, cemiyetin bütçesi
ile ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Döneminin koşulları içinde basın
hukuku açısından oldukça ileri ve uygar konulara değinilen kongrede, üzerinde
durulan diğer bir konu, cemiyet üyeleri arasında kardeşlik ve karşılıklı yardım
ilişkilerini geliştirmek üzere cemiyetin zorda kalan üyelerine yardım ve destek
babında oluşturulması düşünülen teavün sandığıdır. Esasları cemiyet tarafından
belirtilen, hükümleri daha sonra süreklilik kazanacak olan bu yardımlaşma sandığı için tertip edilen
nizamnamede, sandığın maksadı, sermayesi, gelirleri, sandıktan yararlanma
şartları gibi hususlar belirtilmiştir. Amacı mevcut nizamnamenin eksikliklerini
gidermek olan alternatif bir matbûât nizamnamesi (basın tüzüğü) tertip etme
girişimi ve bu nizamname gereğince yapılması gereken işler, kongrenin bir diğer
konusunu oluşturmaktadır. Yine kongrede, İstanbul-Beyoğlu tarafında cemiyet
merkezi olarak kullanılan kulüp binasının mevcut ihtiyacı karşılayamaması ve
masraflı olması nedeniyle cemiyet merkezinin, uygun bir yere taşınması, cemiyet
üyelerinden alınan aidatlara yapılması öngörülen zam, görev süresi sona eren ve
üyeleri dağılmış olan divan heyetinin yenilenmesi, oluşturulacak proje
nizamname gereğince Avrupa ve Amerika kamuoyunda memleketimize ait önyargıları
ortadan kaldırmak amacı ile yabancı gazete temsilcileriyle girişilen münasebetler
ve basın örgütleriyle kurulan dostane ilişkiler, cemiyet bütçesinin açığını
kapatma gayretleri ile cemiyetin gelirlerini düzenlemek, kurulacak yardımlaşma
sandığı için iptidai bir sermaye tedarik etmek maksadıyla müsamerelerin tertip
edilmesi, yayınlanması düşünülen matbûât salnamesi ve cemiyetin merkez
idaresinde ilmi konferanslar tertip edilmesi gibi girişimlerden
bahsedilmektedir. Hülasa, bu çalışma ile Türk basın tarihinde önemli bir yeri
olan kongre, alınan kararlar bağlamında bütüncül olarak incelenerek basın
tarihine katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Basını, Matbuat-ı Osmaniye Cemiyeti, Kongre, Salname

Kaynakça

• KAYNAKÇA Arşiv Kaynakları Osmanlı Matbûât Cemiyeti (Umumi Kongre)-Matbûât Cemiyeti’nin 1 Haziran 335 Tarihinden 20 Kanun-u Sani 336 Tarihine Kadar Olan Muamelatını Gösterir Rapor ve Hülasa-i Hesabiyesi, Hilal Matbaası (Bab-ı Âli karşısında), İstanbul, 1336. Tetkik Eserler Aydın, Hakan, “Cemiyet-i Matbûât-ı Osmaniye: Kuruluşu ve Basında Tartışmalar”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 27, 2010, s. 553-567. Demir, Şerif, “İktidar-Basın İlişkilerinin Osmanlı Devleti’nde Görünümü (1831-1918)”, The Journal of Academıc Social Science Studies, İlkbahar, S. 33, 2015, s.367-377. Doğaner, Yasemin, “Hürriyet ve Modernleşme Enstrümanı Olarak Osmanlı’da Basın”, Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 29, S. 1, Haziran 2012, s. 109- 121. Girgin A. (2009). Türkiye’de Yerel Basın, İstanbul, Der Yayınları. Kaya, Mehmet ve Sinem Siklon, “Bazı Osmanlı Gazetelerinde Siyasal Reklam ve Propaganda (1908-1918)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 8, S. 16, (Güz 2012), s. 61-73. Kıraç, Tahir Olcay. (2011). “Türkiye’de Gazetecilik Mesleğine İlişkin Örgütlenmeler (1908-1938)”, Ankara Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi. Mazıcı, Nurşen, “1930'a Kadar Basının Durumu ve 1931 Matbûât Kanunu”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 18, C. 5, Ankara, 1998, s. 131-154. Özkaya, Duman Olcay, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ulusal’dan Yerel’e Basın ve Yayıncılık Faaliyetlerinin Gelişimi Üzerine Bir Değerlendirme”, Turkish Studies-İnternational Periodical for The Languages, Literature and History of Turkısh or Turkic, Volume 8/12 Fall 2013, Ankara, s. 1031-1041. Tunaya Tarık Zafer. (2003). Türkiye’de Siyasal Gelişmeler-Mütareke, Cumhuriyet ve Atatürk 1876-1938, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Tunaya Tarık Zafer. (1998). Türkiye’de Siyasal Partiler II. Meşrutiyet Dönemi 1908-1918, C.2, İstanbul, İletişim Yayınları