GAZZALİ'NİN NEDENSELLİK ANLAYIŞI İLE MALEBRANCHE'IN OKAZYONALİZMİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2014, Cilt: 4 Sayı: 7, 1 - 27, 26.06.2014

Muharrem Şahiner

Öz

Özet

Zorunlu nedenselliği reddeden ve her defasında Tanrı'nın neden ile sonuç arasındaki bağı yarattığını ifade eden okazyonalizm görüşü Malebranche ve Gazalî'nin felsefelerinin bir parçasını oluşturmaktadır. Biz çalışmamızın birinci bölümünde Gazalî'nin Tehafüt el-Felasife kitabının on yedinci meselesinde ele aldığı nedensellik eleştirisini inceleyeceğiz. İkinci bölümde ise Malebranche'ın okazyonalizmini genel hatlarıyla ele alacağız. Son bölümde de aralarındaki benzerlik ve farklara temas ederek okazyonalizm açısından değerlendireceğiz. Gazalî, Aristo felsefesinin İslam düşüncesine aktarılması ile başlayan meşşai felsefenin savunduğu Tanrı'nın yaratmasında ve nedensellikte zorunluluk fikirlerini eleştirmiş ve aklen bu zorunluluğun gösterilemeyeceğini ifade etmiştir. Böylece Tanrı'nın yaratmasını zorunluluk kavramından arındırarak irade kavramıyla yorumlamıştır. Gazalî, meşşaî filozoflara yönelttiği eleştiriler ile felsefeye değil filozofların bazı görüşlerine karşı çıkmıştır. Tehafüt el-Felasife'de ele aldığı nedensellik eleştirisi ile de din ve felsefe arasında uzlaştırıcı bir tavır sergilemiştir. Malebranche ise Descartes'ın ruh ve beden ayrımından hareket ederek bu iki farklı tözün etkileşimini sorgulamıştır. Bu sorgulama onu, nedensel determinizmi inkar ederek Tanrı'nın her defasında nedenleri okazyon olarak kullanmak suretiyle sonuçları meydana getirdiği fikrine ulaştırmıştır. Tanrı, değişmez okazyonel kanunları belirleyen ve sürekli yaratan iradedir. Biz bu çalışma ile Gazalî ve Malebranche'ın nedensellik eleştirilerini karşılaştırarak Gazalî'nin okazyonalist görüşlerinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamayı hedefliyoruz.

 

Comparison Of Gazali's Causality Conception And Malebranche's Okasyonalism Conception

                Abstract

                Occasionalism view, which rejects obligatory causality and states that God creates the link between cause and effect, constitutes a part of philosophies of Malebranche and Gazali. In first section, we will research causality criticism which was discussed in seventh issue of Tehafüt el-Felasife by Gazali. In second section, we will generally discuss Malebranche's Occasionalism view. In final section, we will evaluate in terms of Occasionalism by mentioning about differences between Gazali and Malebranche. Gazali criticized obligatory thoughts in creating of God and causality that suggested by peripateticism which started with transferring of Aristotle philosophy to Islam thought and he also stated that this obligatory cannot be shown by reason. By this way, Gazali interpreted creating of God with concept of desire separating from causality. Gazali criticized some thoughts of philosopher with his criticisms related peripateticist philosopher, not to philosophy. He has a mediator attitude between religion and philosophy with his causality criticism in Tehafüt el-Felasife. Malebranche interrogated interaction of these two different essences based on Descartes discrimination of soul and body. This interrogation transmitted him to thought which every time God occur results by means of using causes as occasions denying causality determinism. God is a desire that determines stable occasional rules and always creates. With this study, we aim to contribute to a better understanding of Gazali's occasionalist views by comparing Gazali and Malebranche's causality criticisms. 

               

Anahtar Kelimeler

Okazyonalizm, nedensellik; Gazali; Malebranche; irade; devamlı yaratma.

Kaynakça

• Aristoteles, Ruh Üzerine, çev.: Zeki Özcan, Birleşik Yay., Ankara, 2011.
• Aristûtalîs, Fi'n-Nefs, çev.: İshak b. Huneyn, nşr.: Abdurrahman Bedevî, 2. bsk, Beyrût, 1980.
• Cemil Sena, Filozoflar Ansiklopedisi, c. 3, İstanbul, y.y., 1976.
• Descartes, Felsefenin İlkeleri, çev. Mesut Akın, 3. bsk, Say Yayınları, İstanbul, 1992.
• …………, İlk Felsefe Üzerine Metafizik Düşünceler, İstanbul, M.E.B. Yay., 1998.
• Farabî, Harfler Kitabı, çev.: Ömer Türker, Litera Yay., İstanbul, 2008.
• Ferdinand Alouie, Le Cartésianisme de Malebranche, Librairie Philosophique J. Vrin, Paris, 1974.
• Gazalî, “Mümkün lemlerin En İyisi”, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde, çev.: Mahmut Kaya, 3. bs, Klasik Yay., İstanbul 2005, s. 403-407.
• …….., Filozofların Tutarsızlığı, Trc. Bekir Sadak, Ahsen Yay., İstanbul, 2002.
• George Giacaman, Raja Bahlul, “Gazalî: Mucizeler ve Zorunlu İlişki Üzerine”, çev.: Yaşar Türkben, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 15/2, 2011, s. 321-335.
• Hasan Ayık, “Gazalî ve Nedensellik Meselesi”, TYB Akademi, (1/2011), s. 15-30.
• Hasan Katipoğlu, “Malebranche'ın Din Felsefesinde Mistisizm”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 2, 1987, s. 85-103.
• Henri Gouhier, La Philosophie de Malebranche et Son Expérience Religieuse, Paris, Librairie Philosophique J. Vrin, 1926.
• İbn Sîna, İşaretler ve Tembihler, çev. Ali Durusoy & Muhittin Macit & Ekrem Demirli, İstanbul, Litera yayıncılık, 2005.
• ………., Kitabu'l-hudûd, (nşr. A. M. Goichon, Avicenne, Livre des Définitions içinde), Publications de L'institut Français D'Archéologie Orientale du Care, tsz., .y.y., 1963.
• İvan Frolow, “Malebranche”, Felsefe Sözlüğü, Çev.: Aziz Çalışlar, İstanbul, Cem Matbaası, 1991.
• Karl Vorlander, Felsefe Tarihi, Çev.: Orhan Sadettin, İstanbul, Dar'ül Fünûn Edebiyat Fakültesi Neşriyatı, 1928.
• Kindî, Risale fî Hudûdi'l-eşya ve rusûmiha, nşr.: Abdülhadî Ebû Rîde, Resailü'l Kindî el-felsefiyye içinde, Kahire, 1950.
• Léon Ollé-Laprune, La Philosophie de Malebranche, c.1, Librarie Philosophique de Ladrange, Paris, 1870.
• M. Sait Özervarlı, “Gazzalî”, DİA, c. 13, İstanbul, 1996, s. 505-511.
• Nicolas Malebranche, “Conversations Chrétiennnes” Å’uvres içinde, Edition Etablie par Genevieve Rodis- Lewis, Dijon, Gallimard, 1979.
• Nicolas Malebranche, De La Recherche De La Vérité, Amsterdam, Marchand Librairie, 1688.
• ……………………., Entretiens sur la Métaphysique et sur la Religion, Paris, Librairie Armand Colin, 1922.
• ……………………., Lumiere et Mouvement de L'esprit, Presses Universiteres de France, Paris, 1962.
• ……………………., Méditations Pour Se Disposer A L'humilité Et La Pénitence, Paris, Librairie Philosophique J. Vrin, 1944.
• ……………………., OEuvres Complete De Malebranche, ed. André Robinet, Librairie Vrin, Paris, 1967.
• ……………………., Å’uvres, Edition Etablie par Genevieve Rodis- Lewis, Dijon, Gallimard, 1979.
• ……………………., Traité De La Nature Et De La Grace, Rotterdam, y.y., 1712.
• ……………………., Traité De Morale: Avec Une İntroduction Et Des Notes De Henri Joly, Paris, Librairie philosophique J. Vrin, 1939.
• Orhan Hançerlioğlu, “Malebranche”, Felsefe Ansiklopedisi Düşünürler Bölümü, c. 2, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1958.
• Sarp Erk Ulaş, “Malebranche”, Felsefe Sözlüğü, Ankara, Bilim Sanat Yay., 2002.
• Ted Honderich, “Malebranche”, The Oxford Companion to Philosophy, New York, Oxford University Press, 1995.
• Temel Yeşilyurt, “Gazalî'ye Göre Allah'ın İradesi”, Harran Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı IV, Şanlıurfa, 1998.
• Victor Delbos, Étude De La Philosophie De Malebranche, Paris, Librairie Bloud, 1924.