İSLAM HUKUKUNDA KAÇAN KÖLE (ABIK)

Yıl 2014, Cilt: 4 Sayı: 7, 56 - 73, 26.06.2014

Metin Ceylan

Öz

Köleliğin varlığı, sürdürülmesi, müesseseleştirilmesi ve kölelere yapılan muamele konularında yerli ve yabancı araştırmacı ve yazarlar tarafından İslamiyet'e yönelik olumsuz görüşler ileri sürülmektedir. Kölenin kaçması veya suç işlemesi halinde onlara yapılan muamele çeşitli hukuk sistemlerinde farklılık arz etmektedir. Çalışmada başka hukuk sistemlerinden bazı örnekler verilerek İslam Hukukunda kaçan köleye yaklaşım üzerinde durulmuştur. İslam Hukuku kaynaklara göre; kölenin kaçması istenilmemektedir. Şayet köle kaçmış ise bunun yakalanıp sahibine iadesi gerekmektedir. Kaçma nedeniyle köleye işkence, kötü muamele ve öldürme yasaktır. Kaçan kölenin zarar görme ihtimali varsa bunu yakalamaya güç yetirene onun korunması için sorumluluk yüklenmiştir. Kaçan köleyi yakalayıp sahibine iade edene ücret (cu'ul) verilmesi gerekli görülmüştür. Köle sahibinin ve kölenin zarar görmemesi gözetilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Köle, Kaçan Köle, Cu'ul.

Kaynakça

• ABDERÃŽ, Ebu Abdullah Muhammed b. Yûsuf b. Ebî'l-Kasım (ö. 897/1491), et-Tac ve'l-İklîl li-Muhtasari Halil, I-VI, Daru'l-Fikr yay., Beyrut, 1398/1978.
• ADEVÃŽ, Ali es-Sa'îd el-Malikî (ö. 1189/1775), Haşiyetü'l-Aduvvî ala'ş-Şerhi Kifayeti't-Talibi'r-Rabbanî (thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed el-Buka'î), I-II, Daru'l-Fikr yay., Beyrut, 1412/1992.
• AHMED Şefik Beg, er-Rikku fî'l-İslam, Dersaadet, İstanbul, 1313.
• ASKALANÃŽ, Ebu'l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalanî eş-Şafi'î (773/1371-ö. 852/1448), Fethu'l-Barî Şerhu's-Sahîhi'l-Buharî (thk. Fuad Abdulbaki, Muhibuddin el-Hatîb), I-XIII, Daru'l-Ma'rife yay., Beyrut, 1379.
• AYDIN, Mehmet Akif, “Cuale” DİA, VIII, İstanbul, 1993.
• AZİMABADÃŽ, Ebu't-Tayyib Muhammed Şemsu'l-Hakki'l-Azîm el-Abadî, Avnu'l-Ma'bûd Şerhu Süneni Ebî Davûd, I-X, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye yay., Beyrut, 1415/1995.
• BEYHAKÃŽ, Ebu Bekr Ahmed b. el-Hüseyn (384/994- ö. 458/1065), Sünenü'l-Beyhakî el-Kübra (thk. Muhammed Abdulkadir Ata), I-X, Mektebetü'd-Dari'l-Baz yay., Mekketü'l-Mükerreme, 1414/1994.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, I-VIII, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul,1985.
• BUHRİ, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail b. Muğire el-Buharî el-Ca'fî (194/810- ö. 256/870), el-Cami'u's-Sahîhi'l-Muhtasar (thk. Mustafa Dibu'l-Buğa), I-Vı, Daru'l-İbn Kesîr el-Yemame, III, b. Beyrut, 1407/1987.
• BÜHÛTÃŽ, Mansûr b. Yûnus b. İdris (ö. 1051/1641), er-Ravdatu'l-Murabba' Şerhu Zadi'l-Müstekni', I-III, Mektebetür-Riyadi'l-Hadise, Beyrut, 1390/1970.
• ________, Keşşafu'l-Kına' an Metni'l-İkna'(thk. Hilal Museylihî Mustafa Hilal), I-VI, Daru'l-Fikr yay., Beyrut, 1402/1982.
• DAREKUTNÃŽ, Ebu'l-Hasan Ali b. Ömer (306/918- ö. 385/995), Sünenü'd-Darekutnî (thk. Es-Seyyid Abdullah Haşim el-Yemanî el-Medenî), I-IV, Daru'l-Ma'rife yay., Beyrut, 1386/1966.
• DARİMÃŽ, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman ed-Darimî (181/797- ö. 255/868), Sünenü'd-Darimî (thk. Fevaz Ahmed Zümerli, Halid es-Şeb'u'l-Alemî), I-II, Daru'l-Kütübi'l-Arabî, Beyrut, 1407/1987.
• DERDİR, Ebu'l-Berekat Seydî Ahmed (ö. 1201/1786), eş-Şerhu'l-Kebîr (thk. Muhammed Uleyş), I-IV, Daru'l-Fikr yay., Beyrut, trz.
• EBÛ DVUD, Süleyman b. El-Eş'as Ebu Davûd es-Sicistanî el-Ezdî (202/817- ö. 275/882), Sünenü Ebî Davûd (thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid), I-IV, Daru'l-Fikr yay., yrz. trz.
• EBU ŞEYBE, Ebu Bekr Muhammed b. Ebu Şeybe el-Kufi, Musannefu Ebi Şeybe, I-VII, Mektebetü'r-Rüşd, Riyad, 1409.
• EBÛ YUSUF, Yakub b. İbrahim el-Kûfî el-Ensarî (113/731- ö. 182/798), Kitabu'l-Asar, (thk. Ebu'l-Vefa ), Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye yay., Beyrut, 1355.
• HALEBÃŽ, Burhanuddin İbrahim b. Muhammed b. İbrahim el-Halebî (ö. 956/1594), Mülteka el-Ebhûr (Çev. Mustafa Uysal, İzahlı Mülteka el-Ebhûr Tercümesi), I-IV, Uysal Yayınevi, Konya, 1982.
• HASKEFÃŽ, Muhammed b. Ali b. Muhammed (ö. 1088/1677), ed-Dürrü'l-Muhtar, I-VI, Daru'l-Fikr yay., II. b. Beyrut, 1386/1976.
• http://www.blackloyalist.com/canadiandigitalcollection/story/revolution/escape.htm
• İBN HACER, Ebu'l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalanî eş-Şafi'î (773/1371-ö. 852/1448), Fethu'l-Barî Şerhu's-Sahîhi'l-Buharî (thk. Fuad Abdulbaki, Muhibuddin el-Hatîb), I-XIII, Daru'l-Ma'rife yay., Beyrut, 1379.
• İBN HAZM, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Sa'd b. Hazm ez-Zahirî (383/993- ö. 456/1064), el-Muhalla (thk. Arap Kültürünü İhya Komisyonu), I-XI, Daru'l-Afaki'l-Cedîd yay., Beyrut, trz.
• İBN MANZÛR, Muhammed b. Mükerrem b. Manzûr el-Afrikî el-Mısrî (630/1232- ö. 711/1311), Lisanu'l-Arab, I-XX, Daru Sadır, Beyrut, trz.
• İBN NÜCEYM, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed b. Bekr (926/ 1517- ö. 970/1562), el-Bahru'r-raik Şerhu Kenzi'd-dekaik, I-VIII, Beyrut, 1400.
• İBNÜ'l-HÜMM, Kemaluddin Muhammed b. Abdulvahid el-Hümam es-Sivasî el-İskenderî (790/1388- ö. 861/1457) Şerhu Fethi'l-Kadîr, I-V, Daru'l-Fikr yay., Beyrut, trz.
• İBN KUDME, Ebu Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Kudame el-Makdisî (541/1146- ö. 620/1223), el-Kafî fî Fıkhi'l-İmami'l-Mübeccel Ahmed b. Hanbel (thk. Züheyr eş-Şavîş) I-IV, el-Mektebetü'l-İslamiyye yay., 5. b. Beyrut, 1408/1988.
• __________, el-Muğnî fî Fıkhi'l-İmam Ahmed b. Hanbel eş-Şeybanî, I-X, Daru'l-Fikr yay., Beyrut, 1405/1985.
• İBN MCE, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezîd b. Mace el-Kazvînî (209/824- ö. 273/887), Sünenü İbni Mace (thk. Fuad Abdulbaki), I-II, Daru'l-Fikr yay., Beyrut, trz.
• KSNÃŽ, Alauddin Ebu Bekr b. Mesud b. Ahmed el-Kasanî (ö. 587/1191) Bedai'u's-Sanai' fî Tertîbi'ş-Şerai' Daru'l-Kitabi'l-Arabî, Beyrut, 1982.
• MALAY, Hasan, Çağlar Boyu Kölelik, Gündoğan yay., İstanbul, 2010.
• MALİK, Ebu Abdullah Malik b. Enes el-Esbahî (93/712- ö. 179/795), el-Müdevvenetü'l-Kübra, I-VI, Daru's-Sadr yay., Beyrut, trz.
• ________, el-Muvatta'u'l-İmam Malik (thk. Muhammed Fuad Abdulbaki), I-II, Daru'l-İhyai't-Turasi'l-Arabî yay., Mısr, trz
• MEVSİLÃŽ, Ebu'l-Fadl Abdullah b. Mahmud b. Mevdud b. Mahmud el-Mevsilî el-Hanefî (599/1203- ö. 683/1284), el-İhtiyar li-Ta'lîli'l-Muhtar, Çağrı yay. İstanbul, 1984.
• MÜSLİM, Ebu'l-Huseyn Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyrî en-Nîsabûrî (206/817- ö. 261/875), Sahîhu'l-Müslim (thk. Fuad Abdulbaki), I-V, Daru'l-İhyai't-Turasi'l-Arabî yay., Beyrut, trz
• NESÃŽ, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb en-Nesaî (215/830- ö. 303/915), es-Sünenü'l-Kübra (thk. Abdulgaffar Süleyman el-Bendarî, Seyyid Kesravî Hasan), I-VI, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye yay., Beyrut, 1411/1991.
• NİSABURİ, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah el-Hakim en-Nisabûrî (321/933- ö. 405/1014), el-Müstedrek ala's-Sahîheyn (thk. Mustafa Abdulkadir Ata), I-IV, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye yay., Beyrut, 1411/1990.
• NEVEVÃŽ, Ebu Zekeriya Yahya b. Şeref (631/1233- ö. 676/1277) Minhacu't-Talibin, I-XII, el-Mektebetü'l-İslamiyye yay., Beyrut, 1405/1985.
• ________, Şerhu'n-Nevevî ala Sahîhi Müslim, I-XVIII, Daru'l-İhyai't-Turasi'l-Arabî yay., II. b. Beyrut, 1392/1972.
• REDİKER, Marcus, Köle Gemisi, Çev. Dilek Şendil, Alfa yay., İstanbul, 2012.
• SERAHSÃŽ, Ebu Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed Şemsu'l-Eimme es-Serahsî (400/1009- ö. 483/1090), el-Mebsût, I-XXX, Daru'l-Ma'rife yay., Beyrut, 1406/1986.
• SUĞDÃŽ, Ali b. Hüseyn b. Muhammed (ö. 461/1069), en-Nutef fî'l-Fetava (thk. Salahuddin en-Nahî), I-II, Müessesetü'r-Risale yay. Beyrut, 1404/1984.
• SUYÛTÃŽ, Ebu'l-Fadl Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr es-Suyûtî (849/1445- ö. 911/1506), Şerhu Süneni İbn Mace, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye yay., Beyrut, 1403/1983.
• ŞAFİ'ÃŽ, Muhammed bin İdris (150/767- ö. 204/820), Üm, I-VIII, (thk. Muhammed Zuhrî en-Neccar), Daru'l-Ma'rife yay., II. b. Beyrut, 1393/1973.
• ŞENER, Abdulkadir, “Abık”, DİA, I. C. İstanbul, 1988.
• ŞEVKANİ, Muhammed b. Ali, ed-Duraru'l-Mudiyye, I-II, Daru'l-Cil, Beyrut, 1987.
• ŞEYBNÃŽ, Ebu Abdullah Muhammed b. el-Hasan (132/750- ö. 180/796), Kitabu'l-Asli'l-Ma'rûf bi'l-Mebsût (Ebu'l-Vefa el-Afganî), I-V, İdaretu'l-Kur'an ve'l-Ulûmi'l-İslamiyye yay., Keratişî, trz.
• ŞİRBÃŽNÃŽ, Şemsuddin el-Hafız Muhammed b. Ahmed (ö. 977/1570), Muğni'l-Muhtac ila Ma'rifeti Me'ani Elfazi'l-Minhac, I-IV, Daru'l-Fikr yay., Beyrut, trz.
• The Historical Encyclopedia of World Salvery, California, 1997.
• TİRMİZÃŽ, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevre et-Tirmizî es-Sülemî (209/825- ö. 279/892), el-Cami'u's-Sahîh Sünenü't-Tirmizî (thk. Ahmed Muhammed Şakir), I-II, Daru'l-İhyai't-Turasi'l-Arabî yay., Beyrut, trz
• ZEYLÃŽ, Ebu Muhammed Cemaluddin Yusuf b. Abdullah ez-Zeylaî (ö. 762/1360), Nasbu'r-Raye fî Tahrîci Ehadisi'l-Hidaye (thk. Yusuf el-Bunûrî), I-IV, Daru'l-Hadîs yay. Mısır, 1357.