SÜMERLERDE TANRI ANLAYIŞI VE TANRILAR PANTEONU

Yıl 2014, Cilt: 4 Sayı: 7, 118 - 142, 26.06.2014

Abdullah Altuncu

Öz

Mezopotamya, tarih boyunca toplumların ve medeniyetlerin yoğun bir şekilde etkileşimde bulunduğu bir bölgedir. Bölgede yaşayan Sümerler büyük bir uygarlık kurmuş, ortaya koydukları inanç ve uygulamaları sonraki zaman dilimlerinde farklı coğrafyalarda varlığını devam ettirmiştir.  Sümerlere ait dini inanç ve uygulamalar Ortadoğu'daki toplumlara doğum, evlilik, ölüm, tarım, ticaret, yönetim, seyahat, hukuk, savaş, barış gibi konularda büyük bir etki yapmıştır. Sahip oldukları dini inançların merkezinde ise çok tanrılı ve kozmolojiyle ilgili tanrı anlayışları bulunmaktadır. Sümerler, karşılaştıkları her nesneyi tanrılarla ilişkilendirmişler ve sayısı binlerle ifade edilen bir tanrılar panteonu oluşturmuşlardır. Bu tanrılar görev ve özellikleri bakımından sınıflara ayrılmış ve belli bir hiyerarşi içerisinde tasnif edilmiştir. Böyle bir çalışmada bütün Sümer tanrılarının incelenmesi, makale boyutunu aşacağından dolayı Sümerlerin Tanrı anlayışları ortaya konularak panteondaki önemli tanrılardan bahsedilmiştir. Bu makale, dokümantasyon yöntemiyle elde edilen verilerin objektiflik esasına dayalı olarak Dinler Tarihinin deskriptif (vasıflandırıcı) metodu kullanılarak yazıya geçirilmesiyle oluşturulmuştur. Hazırlamış olduğumuz bu makale ile Sümerler hakkında yapılacak olan çalışmalara katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sümerler, Tanrı, Tanrıça, Panteon, An, Enlil

Kaynakça

• Atan, Fatih, “Sin, Ay Işığının Parlaklığı”, Argos Gemicileri Dergisi, Haziran, İstanbul 2002.
• Black, Jeremy- Green, Anthony, Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü Tanrılar, İfritler, Semboller, Aram Yayıncılık, İstanbul 2003.
• Bratton, Fred Gladstone, Yakın Doğu Mitolojisi, Çev., Nejat Muallimoğlu, Avcı Basım Yayın, İstanbul 2000.
• Ceram, C. W., Tanrılar Mezarlar ve Bilginler “Arkeolojinin Romanı”, Çev., Hayrullah Örs, Remzi Kitabevi, İstanbul 1994
• Crawford, Harriet, Sümer ve Sümerler, Çev., Nihal Uzan, Arkadaş Yayınevi, Ankara 2010.
• Çığ, Muazzez İlmiye, Gilgameş, Kaynak Yayınları, İstanbul 2011.
• …….., İnanna'nın Aşkı Sümer'de İnanç ve Kutsal Evlenme, Kaynak Yayınları, İstanbul 2010.
• …….., Sumerlilerde Tufan Tufan'da Türkler, Kaynak Yayınları, İstanbul 2010.
• Dalley, Stephanie, Myths from Mesopotamia Creation, The Flood, Gılgamesh, and Others, Oxford University Pres, Newyork 2000.
• Demirci, Kürşat, Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2013.
• Eliade, Mircea, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2003, C. I-III.
• Gerey, Begmyrat, 5000 Yıllık Sümer-Türkmen Bağları, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Gökçöl, T. (Ed.), Dinler Tarihi Ansiklopedisi “Mezopotamya Dinleri”, Ansiklopedi Yayınları, İstanbul 1999, C. I-IV.
• Günaltay, M. Şemsettin, Türk Tarihinin İlk Devirlerinden Yakın Şark Elam ve Mezopotamya, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987.
• Günay, Ünver- Güngör, Harun, Başlangıcından Günümüze Türklerin Dini Tarihi, Rağbet Yayınları, İstanbul 2007.
• Gündüz, Şinasi, Anadolu'da Paganizm, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.
• Hooke, Samuel Henry, Ortadoğu Mitolojisi, Çev., Alaeddin Şenel, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 1993.
• Kılıç, Sami, “Yezîdîlik Ve Yezîdîlikte Harranî İzleri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, V. 6/3 Summer 2011, Turkey.
• Kınal, Füruzan, “Eski Önasya Dinlerinde Monoteist Temayüller”, Türk Tarih Kurumu Belleten Dergisi, Ankara 1954, C. XVIII, S. 70.
• Köksoy, Mümin, Nuh Tufanı ve Sümerlerin Kökeni, Yeni Avrasya Yayınları, Ankara 2003.
• Kölemenoğlu, Selma Sözer, Ana Tanrıça Gerçeği, Arıtan Yayınevi, İstanbul 2001.
• Kramer, Samuel Noah, Sümer Mitolojisi, Çev., Hamide Koyukan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
• …….., Sümerler, Çev., Özcan Buse, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2002.
• …….., Sümerler'in Kurnaz Tanrısı Enki, Çev., Hamide Koyukan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2000.
• …….., Tarih Sümer'de Başlar, Çev., Muazzez İlmiye Çığ, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1990.
• Kutsal Kitap.
• Landsberger, Benno, “Sümerler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Çev., Mebrure O. Tosun, Ankara 1943, C. II, S. 5.
• Littleton, C. Scott, God, Goddesses and Mythology, Marshall Cavendish Corporation C. I-XI New York 2005.
• Memiş, Ekrem, Eskiçağda Mezopotamya, Ekin Kitabevi Yayını, Bursa 2007.
• Mutlu, Belkıs, Efsanelerin İzinde Yakın Doğudan Kuzey Avrupaya, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, İstanbul 1968.
• Narçın, Ali, A'dan Z'ye Sümer, Ozan Yayıncılık, İstanbul 2007.
• Nissen, Hans J., Ana Hatlarıyla Mezopotamya, Çev., Z. Zühre İlkgelen, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2004.
• Özçelik, Nazmi, İlk Çağ Tarihi ve Uygarlığı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2002.
• Schmökel, Hartmuth, “Sümer Dini”, Çev., Mehmet Turhan Özdemir, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1971, C. XIX, S. 1.
• Seyfi, Ali Rıza “Sümerlerin Din Sistemi”, Resimli Ay Mecmuası, İstanbul 1937, S. 13.
• Sitchin, Zekharia, Kozmik Şifre, Çev. Yasemin Tokatlı, Ruh ve Madde Yayınları, İstanbul 2006.
• Tansuğ, Kadriye-İnanlı, Özel, “Sumerlinin Dünya Görüşü ve Babil Edebiyatına Toplu Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Ankara 1949, C. VII, S. 4.
• Tanyu, Hikmet, İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1980.
• Tok, Gökhan, “Uygarlığı Doğuran Halk Sümerler”, Bilim Teknik Dergisi, Ankara 2001, S. 403.
• Tokarev, Sergei Aleksandrovich, Dünya Halklarının Dinler Tarihi, Çev., Rauf Aksungur, Ozan Yayıncılık, İstanbul 2006.
• Uhlig, Helmut, Sümerler, Çev., Nilgün Ersoy, Telos Yayıncılık, İstanbul 2006.
• Üstüner, Ali Cengiz, Mezopotamya'da Sümer Uygarlığı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2008.
• Wooley, C. Leonard, “Bir Ecnebi Kitabında Sumerler”, Yücel Aylık Sanat ve Fikir Mecmuası, Çev., Ziya Nebi, İstanbul 1938, C. VI, S. 35
• …….., The Sumerians, W. W. Norton & Company, New York 1965.