İRAN ARŞİVLERİNE GÖRE ŞEYH UBEYDULLAH İSYANI

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 5, 1 - 35, 18.04.2014

Melike Sarıkçıoğlu

Öz

Şeyh Ubeydullah 1880-1882 tarihleri arasında Osmanlı-İran sınırında bağımsız bir Kürt devleti kurmak amacıyla isyan etti. Bu isyan ile ilgili yapılan çalışmalarda konu genelde tek taraflı olarak ele alındı. Araştırmacılar ellerinde hangi devletin arşiv belgeleri varsa, doğal olarak isyanı o devletin bakış açısıyla değerlendirdiler. Biz bu çalışmamızda Osmanlı ve İran arşiv belgelerini kullanmak suretiyle, Şeyh Ubeydullah isyanının nedenlerini ve sonuçlarını ortaya koymaya çalıştık. Dolayısıyla daha önce İngiliz ve Rus arşivlerine dayalı yapılan çalışmalarda isyan ile ilgili ileri sürülen gerekçeleri ve ortaya konulan sonuçları tenkide tabi tuttuk.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Ubeydullah, Kürt, İsyan, İran.

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları
• -Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• İrade-i Dahiliye,( BOA. İ.DH),816/65899.
• Sadaret Maruzatı,( BOA. Y.A.RES), 8/9.
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Askeri Maruzat, (BOA.Y.PRK.ASK ),7/55;
• /43; 7/34; 4/54; 4/60; 4/79; 7/55; , 6/25.
• Yıldız Tasnifi Perakende Komisyonlar Maruzatı, (BOA.Y.PRK.KOM), 3/65.
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Yaveran ve Maîyyet-i Seniyye Erkan-ı
• Harbiye Dairesi, (BOA.Y.PRK.MYD.), 1/91.
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Umûm Vilayetler Tahriratı,
• (BOA.Y.PRK.UM.), 6/117.
• -İran Devlet Arşivi
• GÜZİDE-İ ESND-I SİYASÃŽ-İ İRAN VE OSMANÃŽ, DEVRE-İ KAÇAR,
• Vezaret-i Umurû Harici Cumhurû İslamî İran, C.3, Tahran 1368-
• B. Araştırma ve İnceleme Eserler
• ABDULLA , Nejat, İmparatorluk Sınır ve Aşiret ( Kürdistan ve 1843-1932
• Türk-Fars Sınır Çatışması), Avesta, İstanbul 2010.
• AVYAROV, Osmanlı-Rus ve İran Savaşları'nda Kürtler, Sipan Yayıncılık,
• Ankara 1995.
• CELİL, Celile, Kürt Halk Tarihinden 13 İlginç Yaprak, Evrensel Basın
• Yayın, İstanbul, 2007.
• ………, 1880 Şeyh Ubeydullah Ayaklanması, Peri Yayınları, 3.baskı,
• İstanbul, 1998.
• ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri'nin Sosyal ve
• Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu, 2.baskı, Ankara, 1997.
• …………, Tanzimat Sürecinde Türkiye (Ülke Yönetimi), İmge Kitabevi,
• Ankara, 2007.
• GENCER, Fatih “Sivas Valisi Mehmet paşa Döneminde Doğu Eyaletlerinde merkezileşme Çabaları (1833-1836)”, Musa Çadırcı'ya Armağan Yazılar, Bilim Kültür Sanat Yayınları, Ankara , 2012, s.125-144.
• HAKAN, Sinan, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kürtler ve Kürt Direnişleri (1817-1867),Doz Yayıncılık, 2.baskı, İstanbul, 2011.
• JWAİDEH, Wadie, Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi Kökenleri ve Gelişimi, İletişim Yayınları, 7.baskı, İstanbul, 2012.
• MİNORSKY, V., Th.Bois, D.N.Mac Kenzie, Kürtler ve Kürdistan, Doz Yayınları, 2.baskı, İstanbul, 2004.
• MOLTKE, Helmuth Von, Kürdistan Dağlarından, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2010.
• NİKİTİNE , Basıl, Kürtler, Örgün Yayınevi, 2.baskı, İstanbul, 2010.
• ÖĞÜN, Tuncay, Cizreli İzzeddin Şir Bey ve İsyanı, Yeditepe, İstanbul, 2010.
• ÖZOĞLU, Hakan, Osmanlı Devleti ve Kürt Milliyetçiliği, Kitapyayınevi, İstanbul, 2005.
• SİNNO, Abdurrauf, Osmanlı'nın Sancılı Yıllarında Araplar-Kürtler-Arnavutlar, Selenge Yayınları, İstanbul, 2011, s.131.
• TORİ (M.Kemal Işık), Kürtlerin Yakınçağ Tarihi, Can Matbaacılık, İstanbul, 2006.
• UŞAK, Hasan, Kürdistan'da Aşiretçilik ve Milliyetçilik, Aram Yayımcılık, İstanbul, 2005.
• UÇAROL ,Rıfat, Siyasi Tarih, Filiz Kitapevi, 5.baskı, İstanbul, 2000.
• ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte Kitapevi, 8.baskı, Isparta, 2010.
• Yeni ve Yakınçağda Kürt Siyaset Tarihi, Haz: Celile Celil, M.A.Gasaratyan, O.İ.Jegalina, M.S.Lazarev, Şakire Xidoye Mihoyan, Çev: M.Aras, Peri Yayınları, 3.baskı, İstanbul, 1998.