MİLLÃŽ MÜCADELE DÖNEMİNDE KİLİS

Yıl 2012, Cilt: 2 Sayı: 3, 1 - 37, 17.04.2014

Erdinç Gülcü

Öz

I. Dünya Savaşı'nda yenilen Osmanlı Devleti, 30 Ekim 1918'de İtilaf Devletleri ile Mondros Ateşkes Antlaşması'nı imzaladı. İtilaf Devletleri antlaşma uyarınca, Osmanlı askerinin silahlarını alarak terhis ettiği gibi, gerek gördüğü yerleri de işgale başladı.
Savaşın sonlarına doğru Halep'e kadar olan Suriye topraklarını işgal etmiş olan İngiltere, ateşkesin yapılmasından kısa bir süre sonra Urfa, Maraş, Antep ve Kilis'i işgal etti. Aralık ayının son günlerinde Kilis'e giren İngiliz askeri, yaklaşık bir yıla yakın bir süre Kilis'te kaldı. Bu süre zarfında İngilizlerin halkın üzerine gitmemesi sebebiyle bir silahlı çatışma yaşanmadı. Bununla beraber halk arasında ilk millî örgütlenmeler bu dönemde başladı. Bu millî cemiyetler, yapılan haksızlıklara karşı çeşitli eylem ve protestolarla kendilerini gösterdiler.
İngiltere ve Fransa arasında yapılan Suriye İtilafnamesi sonucu İngiltere işgal ettiği Güney Anadolu topraklarını Fransa'ya bıraktı. 29 Ekim 1919'da Ermeni unsurlarla birlikte Kilis'e giren Fransızlara karşı halk tepki gösterdi. Fransız İşgal Komutanlığı'nın sert tedbirler alması karşısında, şehirde kalmanın mümkün olmadığını gören vatanseverler, şehir dışında Kuva-yı Milliye örgütlenmesini sağlayarak mücadeleye başladılar.
Kilis Kuva-yı Milliye'si şehirde ve Kilis çevresinde Fransızlarla mücadele etti. Bununla beraber Antep'e gidecek Fransız askeri yardımları önlemek için Antep yolunda ve yine Fransız kuvvetlerinin geçişini önlemek için Katma-İslahiye demiryolu hattında verdikleri mücadeleler, Kilis Kuva-yı Milliyesi'nin önemli başarılarıdır.
Nihayet TBMM Hükümeti ile Fransa arasında 20 Ekim 1921'de imzalanan Ankara Anlaşması sonucunda, 7 Aralık 1921'de Kilis işgalden kurtuldu.

Anahtar Kelimeler

Milli Mücadele, Kuva-yı Milliye, İngilizler, Fransızlar.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 68, Gömlek No: 67, Belge No: 67-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 78, Gömlek No: 127, Belge No: 127-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 105, Gömlek No: 101, Belge No: 101-4.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 119, Gömlek No: 76, Belge No: 76-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 270, Gömlek No: 38, Belge No: 38-2
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 270, Gömlek No: 38, Belge No: 38-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 270, Gömlek No: 38, Belge No: 38-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 104, Gömlek No: 11, Belge No: 11- 1, 11-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 109, Gömlek No: 128, Belge No: 128 -1, 128-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 350, Gömlek No: 108, Belge No: 108-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 329, Gömlek No: 148, Belge No: 148-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 330, Gömlek No: 47, Belge No: 47-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 819, Gömlek No: 188, Belge No: 188-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 55, Gömlek No: 54, Belge No: 54-1, 54-18.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 55, Gömlek No: 54, Belge No: 54-63, 54-64.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 766, Gömlek No: 149, Belge No: 149-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 791, Gömlek No: 96, Belge No: 96-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 796, Gömlek No: 21, Belge No: 21-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 796, Gömlek No: 72, Belge No: 72-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 796, Gömlek No: 133, Belge No: 133-4, 133-11.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 796, Gömlek No: 133, Belge No: 133-3.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 796, Gömlek No: 133, Belge No: 133-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1321, Gömlek No: 108, Belge No: 108-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1071, Gömlek No: 149, Belge No: 149-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1030, Gömlek No: 20, Belge No: 20-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1329, Gömlek No: 25, Belge No: 25-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 796, Gömlek No: 61, Belge No: 61-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 937, Gömlek No: 114, Belge No: 114 -1, 114-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 805, Gömlek No: 80, Belge No: 80-6.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 805, Gömlek No: 89, Belge No: 89-6.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1329, Gömlek No: 12, Belge No: 12-1, 12-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1329, Gömlek No: 9, Belge No: 9-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1329, Gömlek No: 9, Belge No: 9-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 808, Gömlek No: 187, Belge No: 187-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1173, Gömlek No: 129, Belge No: 129-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1030, Gömlek No: 20, Belge No: 20-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1321, Gömlek No: 128, Belge No: 128-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1321, Gömlek No: 86, Belge No: 86-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1322, Gömlek No: 87, Belge No: 87-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1169, Gömlek No: 21, Belge No: 21-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1321, Gömlek No: 92, Belge No: 92-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1321, Gömlek No: 157, Belge No: 157-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 1071, Gömlek No: 160, Belge No: 160-1.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 937, Gömlek No: 114, Belge No: 114 -1, 114-2.
• ATASE. Arşivi, Kutu No: 796, Gömlek No: 131, Belge No: 131-1, 131-2;
• ATASE. Arşivi Kutu No: 796, Gömlek No: 132, Belge No: 132-1, 132-2.
• Salnameler
• Tarihli Halep Vilayeti Salnamesi.
• Tarihli Halep Vilayet Salnamesi.
• Tarihli Halep Vilayeti Salnamesi.
• Tarihli Halep Vilayeti Salnamesi.
• Tarihli Halep Vilayeti Salnamesi.
• Tarihli Halep Vilayeti Salnamesi.
• Tarihli Halep Vilayeti Salnamesi.
• Tarihli Halep Vilayeti Salnamesi.
• Tarihli Halep Vilayeti Salnamesi
• Araştırma ve İncelemeler
• Akbıyık, Yaşar, Milli Mücadelede Güney Cephesi Maraş, Ankara, 1999.
• Bayur, Hikmet, “Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devletinin paylaşılması hakkında yapılan anlaşmalar”, Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Semineri, Ankara, 1975, s. 31-47.
• Çolakoğlu, Şinasi, Kilis Direniş-Kurtuluş ve Sonrası, Ankara, 1991.
• Çolakoğlu, Şinasi, Kilis Tarihi Üzerine Denemeler, Ankara, 1995, s.112.
• Erkan-ı Harbiye Miralayı Kadri, Fransızlara Nazaran Suriye ve Kilikya Muharebatı, Yayına Haz. Erdal Açıkses, Elazığ, 2010.
• Genelkurmay Başkanlığı, I. Dünya Harbinde Türk Harbi, Sina- Filistin Cephesi, C.IV, Kısım 2, Ankara, 1986.
• Genelkurmay Başkanlığı, Türk İstiklal Harbi I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Ankara, 1999.
• Gülcü, Erdinç, “Halep Vilayeti Salnamelerine göre Kilis (idari ve sosyal durumu)”, VI. Hatay Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, Antakya, 2004, s. 157-168.
• Gürün, Kamuran, Savaşan Dünya ve Türkiye, İstanbul, 1986.
• İnce, Halil İbrahim, Milli Mücadele'de Kilis, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep, 2004.
• Kilisli Kadri, Kilis Tarihi, Neşr. Osman Vehbi, Burhaneddin Matbaası, İstanbul, 1932, s.29-30.
• Lohanlızade Mustafa Nureddin, İstiklal Sevgisinin Abidesi Gaziantep Müdafaası, Gaziantep, 1974.
• Mehmet İslam, “Kilis Kuvvayı Millîye Harekatı”, Genç Kilis Gazetesi, 24 Eylül-1 Ekim 1960.
• Onar, Mustafa, Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları-II, Ankara, 1995, s. 145-146.
• Öztürk, Mustafa, “İzziye Kazasının Kuruluşu ve Milli Mücadeledeki Yeri”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi (Prof. Dr. Yücel Özkaya'ya Armağan), Ankara, 2005, s.29-45.
• Rafık, Abdülkerim, “Türkiye-Suriye ilişkileri (1918-1926)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Çev. Sabahattin Samur, S. 88, İstanbul, 1994, s.31-72.
• Sakin, Orhan, Osmanlı'da Etnik Yapı ve 1914 Nüfusu, İstanbul, 2008.
• Sonyel, Salahi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C. I- II, Ankara, 1987-1991.
• Soysal, İsmail, Türkiye'nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945), C. I, Ankara, 2000.
• Umar, Ömer Osman, Türkiye-Suriye İlişkileri (1918-1940), Elazığ, 2003.
• Umar, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Ankara, 2004.
• Uzel, Sahir, Gaziantep Savaşının İç Yüzü, Ankara, 1952.