Orta Asya’da Yesevî Geleneğin Toplumun İslâmlaşmasına ve Müslüman Kalmasına Etkisi

Yıl 2019, Sayı: 1, 129 - 150, 15.06.2019

Fatma Nur Erkan

Öz

Türklerde İslâmi anlayışın
oluşmasında; Allah sevgisini, Hz. Muhammed'in sünnetine bağlılığı, hoşgörüyü ve
güzel ahlakı öğütleyen tasavvuf önderleri ile dervişler etkili olmuştur. Türk-İslâm
kültür çevresi; Farabî, Maturidî, İbn Sînâ, İbn Rüşd gibi pek çok âlimin
yanında Hoca Ahmed Yesevî gibi bir tasavvuf önderini de yetiştirmiştir. Onun
şöhret kazanmasına sebep olan Türklere kazandırdığı İslâmi değerleri
kavrayabilmek için öncelikle Türklerin İslâmlaşma sürecini ele almak gerekir. Bu
çalışmamızda ana hatlarıyla şu tespitler yapılmıştır: Hoca Ahmed Yesevî ne
dönemin hükümdarlarından bir övgü bekleyen bir fikir ve düşünce adamı ne de
şöhret peşinde koşan bir sanatkârdır. Hedefi yalnızca insandır. Bu hedefine
ulaşmak için söylediği hikmetler, kaleme aldığı eserler, kullandığı dil, tebliğ
metodunun birer aracıdır. O, bu dünyanın bir imtihan sahası olduğunu görmüş,
verilen nimetlerin geçici olduğunu idrak etmiş, yaratılış gayesinin ilahi aşkı
elde etmek olduğunu kavramıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Yesevî, Türk, İslâm, tasavvuf, hikmet

Kaynakça

• Ahmedova, Zamira. Türkler Arasında İslâmiyet’in Yayılmasında Tasavvufun Rolü. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006. Âşık, Nevzat. “Yesevî Hikmetlerine Kaynaklık Eden Hadislerin Değerlendirilmesi ve Sünnet Kültürünün Hikmetlere Tesiri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1995): 7-22. Bayram, Mikail. “Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşmasında Hoca Ahmed-i Yesevî’nin Rolü”. Ahmed-i Yesevî Hayatı-Eserleri-Fikirleri-Tesirleri. Ed. M. Esad Coşan. 533-545. İstanbul: Seha Neşriyat, 1996.
• Bice, Hayati. Hoca Ahmed Yesevî Divan-ı Hikmet. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Bodur, H. Ezber. “Hoca Ahmed Yesevî ve Sosyal Bütünleşme”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 2/2 (1995): 14-65.
• Coşan, M. Esad. Ahmed-i Yesevî Hayatı-Eserleri-Tesirleri. İstanbul: Seha Neşriyat, 1996.
• Eraslan, Kemal. “Ahmed Yesevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 159-161. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Erşahin, Seyfettin. Bağımsızlık sonrasında Türkistan Cumhuriyetlerinde Dini Yapılanma. Ankara: Türk Dünyasının Dini Meseleleri, 1998.
• Hayit, Baymirza. “Sovyetler Birliğindeki Türklüğün ve İslâm’ın Bugünkü Durumu”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 41 (1987): 20-31.
• Karadayı, Osman Nuri. “Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Tasavvufî Neş’enin Âşık Tavrına Yansıması”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2017): 43-64.
• Kenzhetayev, Dosay. ”Hoca Ahmed Yesevî: Yaşadığı Devir, Şahsiyeti, Tarikatı ve Tesiri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 1/2 (1999): 105-129.
• Kitapçı, Zekeriya. Türkler Nasıl Müslüman Oldu?. Konya: Yedi Kubbe Yayınları, 2004.
• Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1976.
• Küçükkaya, M. Askeri. “Hoca Ahmed Yesevî’de İnsan Sevgisi”. Diyanet İlmî Dergisi 54/4 (2016): 113-128.
• Şengün, Necdet. “İslâmi Dönem Türk Edebiyatı”, Türk-İslâm Edebiyatı. Ed. Ali Yılmaz. 27-53. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
• Türer, Osman. “Hoca Ahmed-i Yesevî’nin Türk- İslâm Tarihindeki Yeri ve Tasavvufî Şahsiyeti”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (1995): 11-27.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türk Tefekkür Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• Yakıt, İsmail. “Hoca Ahmed Yesevî ve Türk Düşünce Tarihindeki Yeri”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1994): 1-15.
• Yaman, Ali. “Sovyet Sonrası Dönemde Orta Asya’da Din ve Siyaset Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 48 (2008): 55-68.
• Yazıcı, Nesimi. “Hoca Ahmed Yesevî Döneminde Türk-İslâm Kültürünün Oluşumu-Gelişimi”. Diyanet İlmi Dergi 29/4 (Ağustos 1993): 3-16.
• Yıldırım, Ahmet. ”Hoca Ahmed Yesevî: Düşünce Sistemi, Kaynakları ve Tesirleri”. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması Bildiriler. Ed. Ejder Okumuş. 1: 431-444. Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı Yayınları, 2014.
• Yoldaş, Kazım. “Ahmed Yesevî’nin Divan-ı Hikmet’inde Hz. Muhammed Sevgisi”. Hikmet Yurdu Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 3/5 (2010): 61-79.
• Diyanet Dergi. “Sosyolojik Okuma Yaklaşımıyla Hoca Ahmed Yesevî”. Erişim: 23 Mayıs 2018. http://www.diyanetdergi.com/ilmi/item/154-sosyolojik-okuma-yaklasimiyla-hoca-ahmed-Yesevî.
• Dünyabizim. “Hayati Bice ile Ahmed Yesevî ve Yesevîlik Üzerine”. Erişim: 23 Mayıs 2018. http://www.dunyabizim.com/soylesi/25802/hayati-bice-ile-ahmed-yesev-ve-yesevlik-uzerine.