Ahmed Abdulkadir Hasan al-Qatanānī, Muhālafāt al-Beyzāwī li'z-Zamakhsharī fi't-Tafsīr

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 26 - 41, 28.06.2024

Metin Yıldız

Öz

In the science of tafsir, seminal works that influence the literature, direct it, and serve as sources for hundreds of subsequent studies have been written. Zamakhshari's (d. 538/1144) al-Kashshaf and Baydawi's (d. 685/1286) work named Anwar al-Tanzil, which is described as an adaptation and innovation, stand out among the classical commentaries. When we look at the tafsir literature, it is evident that up to five hundred works, including commentaries, annotations, and ta'liq (marginal notes), have been written and printed on these two works. Baydawi, who followed Zamakhshari's al-Kashshaf to a great extent, did not always agree with Zamakhshari's views and preferences while compiling his own work and opposed him in many instances. As will be discussed later, Baydawi opposed Zamakhshari on many issues related to both tafsir and ulum al-Qur'an. A work was written by Ahmed Abdulkadir Hasan al-Katanani with the aim of bringing together the disagreements between the two authors, the branches of science, types, views, and preferences related to these conflicts. The original name of this work, which was prepared as a doctoral thesis and later compiled into a book and published, is Mukhalafat al-Baydawi li'l-Zamakhshari fi'l-Tafsir.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, al-Kashshāf, Anwār al-tanzīl, Opposition, Comparison

Ahmed Abdulkadir Hasan el-Katenânî, Muhâlefâtü'l-Beyzâvî li'z-Zemahşerî fi't-Tefsîr

Öz

Tefsir ilminde literatürü etkileyen, ona yön veren ve sonraki yüzlerce çalışmaya kaynaklık teşkil eden muhalled eserler telif edilmiştir. Zemahşerî’nin (ö. 538/1144) el-Keşşâf’ı ve bunun ihtisârı ve îcâzı olarak nitelendirilen, Beyzâvî’nin (ö. 685/1286) Envârü’t-tenzîl isimli eseri klasik tefsirler arasında öne çıkmıştır. Tefsir literatürüne göz gezdirildiğinde bu iki eser üzerine sayısı beş yüzlere varan halihazırda yazma ve matbu olmak üzere şerh, haşiye ve ta’lika türü eserlerin kaleme alındığı görülmektedir. Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ını önemli ölçüde takip eden Beyzâvî, eserini telif ederken Zemahşerî’nin görüş ve tercihlerine katılmayarak ona birçok yerde muhalefet etmiştir. Gerek tefsir gerekse ulûmu’l-Kur’ân’a ilişkin birçok meselede ileride değineceğimiz üzere Zemahşerî’nin karşısında yer almıştır. İki müellif arasındaki ihtilafları, bu ihtilafların ilgili olduğu ilim dallarını, çeşitlerini, görüş ve tercihlerini bir araya getirmek gayesiyle Ahmed Abdulkâdir Hasan el-Katenânî tarafından bir eser kaleme alınmıştır. Doktora tezi olarak hazırlanıp daha sonra kitap haline getirilerek basılan bu eserin orijinal haliyle adı Muhâlefâtü'l-Beyzâvî li'z-Zemahşerî fi't-Tefsîr'dir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, el-Keşşâf, Envârü't-Tenzîl, Muhalefet, Mukayese

أحمد عبد القادر حسن القطناني، مخالفات البيضاوي للزمخشري في التفسير

Öz

في علم التفسير العديد من التفاسير العظيمة التي أثرت في هذا العلم تأثيرا كبيرا، فوجهت المؤلفات فيه، وكانت مصدراً لمئات المؤلفات اللاحقة. ومن تلك التفاسير كتاب ”الكشاف“ للزمخشري (ت 538/ 1144) وكتاب ”الكشاف“ للبيضاوي (ت 685/ 1286) ”أنوار التنزيل“. وبمراجعة المؤلفات في علم التفسير نجد أنه قد كتب على هذين الكتابين نحو خمسمائة شرح وشرح وتعليق، مخطوطاً ومطبوعاً، وقد بلغ عدد الشروح والتعليقات والتفاسير التي كتبت عليهما نحو خمسمائة شرح.
وقد خالف البيضاوي، الذي اتبع الزمخشري في الكشاف إلى حد كبير، آراء الزمخشري وترجيحاته أثناء تأليفه للكشاف، وعارضه في كثير من المواضع التي سنناقشها لاحقا، فقد عارض الزمخشري في كثير من المسائل المتعلقة بالتفسير وعلوم القرآن. وقد قام أحمد عبد القادر حسن الكتناني بتأليف مصنف جمع فيه ما وقع بين المؤلفين من خلاف، وذكر فروع العلم المتعلقة بهذا الخلاف، وأنواعه، وآرائهم حولها، وترجيحاتهم، فكان ذلك عنوانا لهذا العمل الذي أُعِدَّ كرسالة علمية.

Anahtar Kelimeler

تفسير, الكشاف, أنوار التنزيل, المعارضة, المقارنة

Kaynakça

• Boyalık, Mehmet Taha. el-Keşşâf Literatürü: Zemahşerî’nin Tefsir Klasiğinin Etki Tarihi. Ankara: İSAM Yayınları, 2019.
• Boyalık, Mehmet Taha. “el-Keşşâf Şerh-Hâşiye Geleneğinde Tefsir İlminin Mahiyeti Tartışması”. Nazariyat Dergisi 4/1 (2017), 91-118.
• Boyalık, Mehmet Taha. “Tefsir Şerh-Haşiye Geleneğinde Kurucu Bir Eser: Kutbüddin er-Râzî’nin Şerhu Müşkilâti’l-Keşşâf’ı”. Nazariyat Dergisi 5/2 (2019), 139-160.
• Boyalık, Mehmet Taha. “Yemenî’nin Tuhfetü’l-Eşrâf Adlı el-Keşşâf Şerhinde Mu‘tezile Savunusu”. İslam Araştırmaları Dergisi 39 (2018), 28-54.
• Boyalık, Mehmet Taha. “Osmanlı’da Şerh-Hâşiye Yazıcılığı: el-Keşşâf Literatürü Örneğinde Bir İnceleme”. Osmanlı’da İlm-i Tefsir: Âlimler, Eserler ve Meseleler Sempozyumu, İstanbul: İSAR Yayınları, 2018.
• Kaya, Mesut. Şerh ve Hâşiyeleri Bağlamında el-Keşşâf’ın Tefsire Etkileri, Tefsir Tarihine Bibliyografik Bir Katkı. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2015.
• Kaya, Mesut. Tefsir Geleneğinde el-Keşşâf: Şerh ve Haşiyeleri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Kaya, Mesut. “İslâm İlimler Tarihinde Muhâkemât Geleneği Tefsir Hâşiyeleri Merkezli Bir Deneme”. İslam Araştırmaları Dergisi 33/1 (2015), 1-37.
• Kaya, Mesut. “el-Keşşâf’ta Gizli İ’tizal, ez-Zemahşerî’nin Tefsir Mukaddimesi Üzerinden Halku’l-Kur’ân Tartışmaları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56/1 (2015), 107-135.
• Kaya, Mesut. “Osmanlı İlim Geleneğinde Şerh ve Hâşiye Yazıcılığı Ahmed el Karamânî’nin Tefsiri Zemahşerî Şerhi Örneği”. Marife 15/1 (2015), 9-31.
• Maden, Şükrü. Tefsirde Haşiye Geleneği ve Şeyhzâde'nin Envârü't-Tenzîl Hâşiyesi. Ankara: İSAM Yayınları, 2015.
• Maden, Şükrü. “Tefsirde Şerh Hâşiye ve Ta’lîka Literatürü”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 3/1 (2014), 183-220.
• Maden, Şükrü. “Osmanlılarda el-Keşşâf ve Envârü’t-Tenzîl Hâşiyeleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2011), 241-273.
• Maden, Şükrü. “Şeyhzade Muhyiddin Kocevi’nin Beyzâvî’ye Eleştirilerinin Değerlendirilmesi”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 4/1 (2020), 33-55.
• Tayyar, Müsaid b. Süleyman b. Nasır. Şerhu Mukaddimeti fi Usûli’tTefsir. Kahire: Dâru İbni’l-Cevzi, 2. Basım, 1426.