رائد نصري جميل أبو مؤنس، الثوابت والمتغيرات في التشريع الإسلامي (دراسة أصولية تحليلية)

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 261 - 273, 30.12.2024

Mehmet Emin Nas

Öz

تناولت هذه الدراسة موضوع الثوابت والمتغيرات في التشريع الإسلامي، ويجدر بالذكر أن موضوع الدراسة الذي أختاره الباحث، له قيمة علمية في ميدان التخصص، إذ هذا الموضوع والنقاش حوله؛ أدى إلى ظهور حركات و اتجاهات بين داعية إلى إلغاء التشريع والانفتاح المطلق على الغرب، أو رافضة للتجديد ومنغلقة على الذات، فكل ذلك في إطار فوضى في المصطلحات والمواقف وتشتت في الأفكار إزاء هذا الموضوع المهم، وما يتفرع عنه من المواضع، ومن ثَمَّ فإن موضوع الدراسة ذو صلة بالمجتمع، إذ هذه التيارات بمفكرها أصبحت تعيش بيننا وتؤثر على المجتمع، إلى حد يفتقر إلى دراسة كهذه، من أجل ظهور هذه المصطلحات والمواضع على وجه صحيح. كما تظهر أهمية هذه الدراسة عدم وجود مصادر ومراجع تحتوي معلومات متوافرة حول القضية التي تتناولها. ومن هنا يمكننا أن نقول: إن موضوع الدراسة جذاب وشيق ومثير للاهتمام. إذ الدراسات الأصولية المتخصصة في هذا الموضوع نادرة مما يعني أن هناك حاجة ملحة إلى مزيد من هذه الدراسات. ومن هذا المنطلق سعى الدكتور رائد أبو مؤنس في أطروحته هذه إلى تطبيق الأهداف التالية: تقديم دراسة متكاملة الأبعاد لقضايا الثبات والتغيير في التشريع الإسلامي، وتحديد مفهوم دقيق المصطلحي الثابت والمتغير، وتحديد أنواع التغيير وأقسامه ومجاله، وتحديد معلومات مناهج التغيير الأصولية وأبعادها، والقيام بتحليل وعرض ما قدمه الأصوليون من آراء في قضايا التجديد والتغيير في التشريع الإسلامي، وتحديد معايير وضوابط فارقة يمكن من خلال تطبيقها على القضية معرفة مدى كونها من الثوابت أو المتغيرات ومدى صلاحية تطبيق مناهج التغيير فيها. وأخيرا عرض ما توصلت إليه الحركات والتيارات المعاصرة في هذا الإطار من أجل تصحيح ما وقع فيه الانحراف و البناء على ما لم يكتمل فيه البحث. وسلك الباحث في إعداده لهذه الدراسة منهجية علمية تقوم على : أولًا : المنهج الإستقرائي، القائم على تتبع فكرة الثبات والتغيير لدى علماء التشريع سواء في العصور السابقة أو المعاصرة ، مع القيام بعملية تصنيف للأراء والتوجهات تمهيدا للتحليل والنقد. ثانيا: المنهج التحليلي، حيث عمد الباحث إلى تحليل الآراء وتصنيفها وترتيبها ضمن محاور واتجاهات، ومن ثم عقد المقارنات وصولا للنقد وبيان ما يراه الباحث صوابا، ثم التأصيل والتقعيد لقضايا الثبات والتغيير. من خلال تحليل مكونات التشريع وإجراء دراسة تحليلية مقارنة توصل الباحث إلى تحديد معالم ومعايير الثبات والتغير في مكونات التشريع المميزة للثوابت عن المتغيرات، وقواعد التغيير المقبول أصولًا وفروعًا، وقد توصلت الدراسة إلى توصيات منها: ضرورة اتباع معايير الثبات والتغير في التعامل مع الوقائع التشريعية المطلوب بحثها، واتباع منهجيتي الثبات والتغير الأصوليتين دون غيرهما عند القيام بإجراء التغيير في الواقع المستجد، وضرورة تحديد المصطلحات تجنبًا لحدوث الفوضى في الآراء والنتائج.

Anahtar Kelimeler

التشريع الإسلامي, الثوابت, المتغيرات, الأصول

Râid Nasri Jamil Abu Mounes, al-Sawābit wa'l-Mutegayyirāt fi't-Taşrī'i al-Islamī (Dirāse Usūliyya Tahliliyya)

Öz

This study deals with the topic of constants and variables in Islamic legislation, and it should be emphasized that the topic chosen by the researcher has scientific value in the field of specialization, as this topic and the debate around it led to the emergence of movements and trends between calling for the abolition of legislation and absolute openness to the West, or closed-mindedness and rejecting renewal. Therefore, the subject of this study is relevant to society, as these currents and their thinkers have come to live among us and affect society, to the extent that such a study is needed in order for these terms and positions to emerge correctly. The scarcity of sources and references providing information on this subject further underscores the importance of addressing it. In this context, Dr. Raed Abu Moanis aims to achieve the following objectives in this thesis: Providing an integrated study of the issues of constancy and change in Islamic legislation, defining a precise concept of the terms constant and change, identifying the types of change, its divisions and scope, identifying the information of fundamentalist approaches to change and its dimensions, analyzing and presenting the opinions presented by fundamentalists on the issues of renewal and change in Islamic legislation, identifying criteria and differentiating controls that can be applied to the issue to determine the extent to which it is a constant or variable and the validity of applying the approaches of change to it. Moreover, the study seeks to correct misinterpretations and address unexamined or incomplete aspects of the subject by presenting the findings of contemporary movements within this framework. The researcher employed two primary scientific methods in preparing this study: First, the inductive method to trace the ideas of constancy and change among scholars of legislation in both past and contemporary periods. Second, the analytical approach, used to categorize, analyze, and compare opinions and trends, providing a critical perspective and rational basis for the issues of constancy and change. By analyzing the components of the legislation and conducting a comparative analytical study, the researcher was able to identify the parameters and criteria of stability and change in the components of the legislation that distinguish the constants from the variables, and the rules of acceptable change, both fundamental and subsidiary levels. The study came up with recommendations, including: The need to follow the criteria of constancy and change in dealing with the legislative facts to be researched, the need to follow the methodologies of constancy and change only when making change in the new reality, and the need to define terms to avoid confusion in opinions and conclusions.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Constants, Variables, Rules

Râid Nasrî Cemîl Ebû Mu'nis, es-Sevâbit ve'l-Mutegayyirât fi't-Teşrî‘i'l-İslâmî (Dirâse Usûliyye Tahlîliyye)

Öz

Bu çalışma, İslam Hukuk Düşüncesinde (Teşrii İslam’da) Sabiteler ve Değişkenler konusunu ele almaktadır. Araştırmacı tarafından seçilen konunun uzmanlık alanında bilimsel bir değere sahip olduğunu belirtmek gerekir ki konu ve üzerindeki tartışmalar; Teşrii İslam’ın ilga edilmesi ve tümüyle batılılaşmayı veya kendiyle yetinip yeniliğe kapalılığı iddia eden hareket ve eğilimlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Tüm bunlar, bu önemli konu ve alt başlıklarına ilişkin bir terminoloji, tutumlar ve fikirler karmaşası içinde gerçekleşmektedir. Bu akımlar ve düşünürleri aramızda yaşamaya ve toplumu o kadar etkilemeye başladılar ki, bu terimlerin ve konumların doğru bir şekilde ortaya çıkması önem arz etmekte ve böyle bir çalışmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Konu hakkında mevcut bilgileri içeren kaynak ve referans eksikliği bu konunun ele alınmasını ayrıca değerli kılmıştır. Bu düşünceyle, Dr. Raid Ebu Munis bu tezde aşağıdaki hedefleri gerçekleştirmeye çalışmıştır: Teşrii İslami’de sabitlik ve değişim konularına ilişkin bütüncül bir çalışma sunmak, sabit ve değişim terimlerine ilişkin kesin bir kavram tanımlamak, değişimin türlerini, bölümlerini ve kapsamını tanımlamak ve değişime yönelik usulî yaklaşımların bilgi ve boyutlarını belirlemek, yenilenme ve değişim konularında usul uleması tarafından sunulan görüşleri analiz etmek ve sunmak, ne ölçüde sabit veya değişken olduğunu ve değişim yaklaşımlarının ona uygulanmasının geçerliliğini belirlemek için konuya uygulanabilecek kriterleri ve kuralları tanımlamak, tahrife düşülmüş noktaları tashih etmek ve tam olarak araştırılmamış, tamamlanmamış eksik konuları tamamlamak için çağdaş hareketlerin ve akımların bulgularını bu çerçevede sunmaktır. Bu çalışma hazırlanırken araştırmacı, esas olarak iki tür bilimsel metod izlemiştir: Birincisi: yazarın sabitlik ve değişim fikrinin izini sürmek için istifade ettiği tümevarım yöntemi. İkincisi ise ele aldığı sabitlik ve değişim konularının temellendirilmesini ve rasyonelleştirilmesini sağlamak için yazarın, görüşleri analiz ve kategorize ettiği, ardından eleştiri ve karşılaştırma yapmak için istifade ettiği analitik yaklaşım yöntemidir. Belirtilen metod kapsamında yazar Teşrii İslam’ın bileşenlerini analiz ederek ve karşılaştırmalı bir analitik çalışma yürüterek bu bileşenlerde sabitleri değişkenlerden ayıran parametreleri, kural ve kriterleri ayrıca hem usul hem de füru bazında değişimin kurallarını belirleyebilmiştir. Araştırılmak istenen teşriiye dayalı olguların ele alınmasında sabite ve değişim kriterlerinin takip edilmesi zaruretini, güncel meselede bir değişiklik yaparken usul ulemasının sabiteye ve değişime dair metodolojilerini takip etmenin, görüş ve sonuçlarda karışıklığı önlemek için terminolojiyi tanımlama gerekliliği vurgulamıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Sabiteler, Değişkenler, Kurallar

Kaynakça

• Ebû Mu'nis, Râid Nasrî Cemîl. es-Sevâbit ve'l-Mutegayyirât fi't-Teşrî‘i'l-İslâmî: Dirâse Usûliyye Tahlîliyye. Amman: Ürdün Üniversitesi, Lisansüstü Çalışmalar Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.