Tefsir Müktesebatının ‘Nakil’ Olarak İsimlendirilme Problemi

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 6 - 32, 30.06.2025

Murat Bahar

Öz

Tefsir verilerinin nakil süreçleri, Ehl-i hadisin tesis ettiği özellikle II-III. asırlarda yaygınlaşıp genel kabule ulaşan ‘rivayet’ formundan farklılaşmaktadır. Bu durum tefsir müktesebatının isnadları ve bilgi değerleri üzerine yapılan araştırmaları artırmakta, dolayısıyla çeşitli yaklaşımları doğurmaktadır. Tefsir müktesebatının ‘rivayet’ olarak mı yoksa ‘nakil’ olarak mı isimlendirileceği, ayrıca bu verilerin rivayet formu dikkate alınarak mı yoksa nakil formu esas alınarak mı anlaşılması gerektiği soruları bahis konusu yaklaşımların sorularındandır. Ömer Dinç tarafından doktora tezi olarak hazırlanan, 2022 yılında kitap olarak yayınlanan Erken Dönem Tefsir Geleneğinde Nakil Anlayışı isimli çalışma tefsir verilerinin ‘rivayet’ formunun şartlarını haiz olmadığını savunarak tefsir müktesebatının ‘nakil’ olarak isimlendirilmesi gerektiği iddiasında bulunmaktadır. Problematiğin ve temel argümanlarının incelendiği bu çalışmada konu değerlendirmesi yapılarak tartışmaya dikey açılım getirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Rivayet , Nakil , Ehl-i hadis , Usûl

The Problem of Naming the Tafsir Acquaintance as 'Transmission'

Öz

The Transmission processes of tafsir data differ from the 'Narration' form established by Ahl al-Hadith, which became widespread and generally accepted, especially in the second and third centuries. This situation increases the research on the isnads and information values of the tafsir acquis, thus giving rise to various approaches. The questions of whether the tafsir acquaintance should be named as 'narration' or 'transmission', and whether these data should be understood by considering the narration form or the transmission form are among the questions of these approaches. The study titled The Understanding of Transmission in the Early Tafsir Tradition, which was prepared as a doctoral thesis by Ömer Dinç and published as a book in 2022, argues that the tafsir data does not meet the conditions of the 'narration' form and claims that the tafsir acquis should be called 'transmission'. In this study, in which the problematic and its main arguments are examined, the issue is evaluated and a vertical perspective is brought to the discussion.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr , Narration , Transmission , Ahl al-Hadith , Usūl

Kaynakça

• Adıgüzel, Abdulcabbar. Ahmed B. Hanbel’de Tefsirin Mahiyeti ve Meşruiyeti Sorunu. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Avcı, Seyit. “Mütekellimîn ve Sûfîyyenin Ehl-i Hadise Yönelttiği Tenkitlerin Değeri Üzerine”. Hadis Tetkikleri Dergisi. 11/1 (2013).
• Bahar, Murat. Buhârî Şerhlerinde Tefsir Bilgisi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2024.
• Bahar, Murat. “Tirmizî’nin Tâbiûn Dönemi Re’y Tefsirine Yaklaşımı”. Uluslararası Mâverâünnehir’den Anadolu’ya İslâm Âlimleri: İmâm Tirmizî ve Hâkim et-Tirmizî Sempozyumu. ed. Ferhat Gökçe. 1/157-170. Ankara: İlâhiyat, 2024.
• Beyhakî. Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. Abdulmu‘ti Emin Kal‘acî. Kahire: Dâru’l-Vefâ, 1991.
• Bozkurt, Üsame. Hicrî 4. Asırda Ehl-i hadisin İç Tartışmaları. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Buhârî. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât. 2001.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Buhârî’nin el-Câmiʿu’s-Sahîh’inde Kur’ân-ı Kerîm’e, Sahih Hadislere ve Diğer Bazı Kıstaslara Uygunluk Yönünden Metin Tenkidi”. Hadis Tetkikleri Dergisi. 20/2 (Ağustos, 2022).
• Çalgan, Mehmet Ali. “İbn Ebû Hâtim’in ‘İlelü’l-Hadis İsimli Eserinde Metin Tenkidi”. Hadis Tetkikleri Dergisi. 20/2 (Aralık, 2022).
• Çalgan, Mehmet Ali. “Tirmizî’nin Sünen’i ve el-‘İlelü’l-Kebîr’inde Metin Tenkidi”. Hadis Tetkikleri Dergisi. 20/2 (Aralık, 2022).
• Çalgan, Mehmet Ali. Muhaddisler Muhteva Tenkidi Yaptı Mı?. İstanbul: İFAV Yayınları, 2023.
• Dinç, Ömer. Erken Dönem Tefsir Geleneğinde Nakil Anlayışı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022.
• Ebû Dâvûd. es-Sünen. nşr. ‘Âdil Muhammed-Ammâr Abbas. 8 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2015.
• el-Hatîb el-Bağdâdî. el-İhticâc. nşr. Halil İbrahim Hâtır. Pakistan: el-Mektebetü’l-Eseriyye. t.y.
• el-Hatîb el-Bağdâdî. Şerefü Ashâbi’l-Hadîs. nşr. Mehmet Sait Hatipoğlu. Ankara: Dâru İhyâi’s-Sünneti’n-Nebeviyye.
• el-Hatîb el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. nşr. Beşâr Avvâd Ma‘rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• Erdoğan, Tunahan. “Ka‘bî’nin Kabûlü’l-Ahbâr’ı İle Râmhürmüzî’nin El-Muhaddisü’l-Fâsıl’ında Metinlerarasılık”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 25/1 (Mart 2025), 569-599. https://doi.org/10.33415/daad.1577281.
• eş-Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. nşr. Ahmed Şâkir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1940.
• Güler, Zekeriya. “Hadislerin Anlaşılmasında Rivayet-Dirâyet Bütünlüğü”. İLAM Araştırma Dergisi. 1/2. (Temmuz-Aralık, 1996).
• Güler, Zekeriya. İmâm-ı A‘zam Ebû Hanife ve Düşünce Sistemi. ed. İbrahim Hatipoğlu. Bursa: 2005.
• Karacabey, Salih. “Hattâbî”. DİA. (İstanbul: 1997).
• Müslim. es-Sahîh. nşr. Heyet. 7 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2014.
• Râmehürmüzî. Ebû Muhammed el-Hasan b. Abdirrahman b. Hallâd. el-Muhaddisü’l-Fâsıl Beyne’r-Râvî ve’l-Vâ‘î. thk. Ebû Hemmâm Muhammed b. Ali el-Beydânî. Riyad: en-Nâşirü’l-Mütemeyyiz, 2017.
• Tirmizî. es-Sünen. nşr. Heyet. 5 Cilt. Dâru’t-Te’sîl, 2015.
• Türcan, Zişan. “Hadis Rivayet Geleneği ve Tefsir -Sahîhu’l-Buharî’nin Kitâbu’t-Tefsir’i Örneği”-. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi). 29 (2010).
• Türcan, Zişan. “Hadisçilerin Rivayet Telakkisi ve İçerik Tenkidi Meselesi”. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi. 4/2 (Haziran, 2019).