M. Taha Boyalık, Tefsirde Kesinlik Söyleminin Eleştirisi ve Tefsir-Tevil Ayırımının Yeniden Yapılandırılması

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 234 - 298, 30.06.2025

Enes Büyük

Öz

İlm-i tefsirin en önemli kavramlarından ikisi tefsir ve tevildir. Bunların önemli oluşu ilm-i tefsirin mahiyetini resmetmelerinden, bu alandaki yorum faaliyetini şöyle ya da böyle anlamlandırmalarından kaynaklanır. Teorik bağlamda ilm-i tefsirin keyfiyeti ve mahiyeti, daha özelde de tefsir-tevil kavramları bağlamındaki akademik tartışma ve araştırmalara dair en yoğun literatürün Türkçe’de bulunduğu söylenebilir. Konuyla ilgili literatüre “Tefsirde Kesinlik Söyleminin Eleştirisi ve Tefsir-Tevil Ayırımının Yeniden Yapılandırılması” (İslam Araştırmaları Dergisi, sy. 53 (Ocak 2025): 117-54) başlıklı makaleyle bir yenisi eklenmiştir. Yazar M. Taha Boyalık, başlıktan da anlaşılacağı üzere tefsirde kesinlik söylemine eleştirel yaklaşmaktadır. Bu yazının amacı, yazarın doğrudan tartışmaya açık tespit ve iddialarını değerlendirmek, böylece bu kapsamdaki araştırmalara ve tartışmalara katkı sağlamaktır. Yazı temelde a) Mâtürîdî’nin tefsir ve teville ilgili görüşleri, b) rivayet-dirayet ayrımına dayalı tefsir-tevil kavramları, c) tefsirde kesinlik meselesi ve d) önerilen yeni tefsir-tevil ayrımı etrafında şekillenecektir.

Anahtar Kelimeler

İlm-i Tefsir , Tefsir-Tevil , Mâtürîdî , Kesinlik , Rivayet , Dirayet

M. Taha Boyalık, Critique of the Discourse of Certainty in Tafsīr and the Reconstruction of the Tafsīr-Tawīl Distinction

Öz

Two of the most fundamental concepts in ‘ilm al-tafsīr are tafsīr and ta’wīl. Their significance arises from their role in delineating the nature of ‘ilm al-tafsīr and in shaping the interpretation process within this discipline in various ways. From a theoretical perspective, discussions on the essence and nature of ‘ilm al-tafsīr, and more specifically, academic debates and research concerning the tafsīr-ta’wīl distinction, have generated a particularly extensive body of literature in Turkish. A recent contribution to this body of scholarship is the article titled "Critique of the Discourse of Certainty in Tafsīr and the Reconstruction of the Tafsīr-Ta’wīl Distinction" (İslam Araştırmaları Dergisi, no. 53 [January 2025]: 117-54). As the title suggests, the author, M. Taha Boyalık, critically examines the discourse of certainty in tafsīr. This study aims to evaluate the author's key arguments and claims that invite further discussion, thereby contributing to ongoing research and debates in this area. The article is structured around the following key themes: a) al-Māturīdī’s views on tafsīr and ta’wīl, b) the distinction between tafsīr and ta’wīl based on the riwāyah-dirāyah classification, c) the issue of certainty in tafsīr, and d) the proposed new distinction between tafsīr and ta’wīl.

Anahtar Kelimeler

‘Ilm al-Tafsīr , Tafsīr-Ta’wīl , al-Māturīdī , Certainty , Riwāyah , Dirāyah

Kaynakça

• Abacı, Harun. Kur’ân’ın Mâtürîdî Yorumu: Te’vilâtü’l-Kur’ân’da Mu‘tezile Tenkidinin Dilbilimsel Temelleri. Ankara: Fecr Yayınları, 2020.
• Aktaş, Erhan. Kerim Kur’an: Türkçe Çeviri. Ankara: Dumat Ofset, 2016.
• Boyalık, M. Taha. “Tefsirde Kesinlik Söyleminin Eleştirisi ve Tefsir-Tevil Ayırımının Yeniden Yapılandırılması”. İslam Araştırmaları Dergisi 53 (Ocak 2025), 117-54.
• Buhârî, Abdülaziz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr ‘an usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. İstanbul: Şirketü’s-sahâfeti’l-Osmaniyye, 1890.
• Büyük, Enes. “Mâtürîdî’nin Tefsir-Te’vîl Ayrımı ve Bunun Te’vîlât’taki Pratik Değeri Üzerine Bir İnceleme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (Haziran 2019), 222-223.
• Büyük, Enes. “Muhammed Ebû Alyân’ın el-Lü’lü’ü’l-Manzûm’unda Tefsir’in Mahiyeti”. Tefsir İlminin Mahiyetine Yaklaşımlar. ed. Enes Büyük. İstanbul: Kitabî Yayınları, 2023.
• Büyük, Enes. Tefsir İlminin Mahiyeti Sorunu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Çıkar, M. Şirin. “Nahiv İlmi”. İslâm Medeniyetinde Dil İlimleri-Tarih ve Problemler, ed. İsmail Güler. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015: 79-110.
• Germiyânî, Abdülhalîm b. Abdullah er-Rûmî. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 306, 1b-632b.
• Hûlî, Emin. Menâhicü tecdîd fi’n-nahv ve’l-belâğa ve’t-tefsîr ve’l-edeb. Kahire: Dârü’l-kütüb, 1995.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Gize: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım er-Râgıb. Mukaddimetü câmi‘i’t-tefâsîr ma‘a tefsîri’l-Fâtiha ve metâli‘i’l-Bakara. thk. Ahmed Hasan Ferhât. Kuveyt: Daru’d-da‘ve, 1984.
• Koç, M. Akif. İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Faaliyetleri. Ankara: Kitâbiyât, 2003.
• Kugle, Scott Siraj al-Haqq. Homosexuality in Islam: Critical Reflection on Gay, Lesbian, and Transgender Muslims. Oxford: Oneworld Publications, 2010.
• Kummî, Ebü’l-Hasan Ali b. İbrahim. et-Tefsîr. thk. es-Seyyid Tayyib el-Mûsevî el-Cezâirî. 2 Cilt. Kum: Dârü’l-kitâb, 3. Basım, 1404.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Mehmet Boynukalın. İstanbul: Dârü’l-mîzân, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Neuman, W. Lawrence. Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches. Seventh Edition. Harlow: Pearson Education Limited, 2014.
• Paçacı, Mehmet. Çağdaş Dönemde Kur’an ve Tefsire Ne Oldu?. İstanbul: Klasik Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Râzî, Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyin. el-Mahsûl fî ʽilmi usûli’l-fıkh. thk. Şuayb el-Arnaûd. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2016.
• Râzî, Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Darü’l-fikr, 1981.
• Semerkandî, Alâüddîn Muhammed b. Ahmed. Şerhu’t-Te’vîlât. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 283, 1b-421a.
• Süyûtî, Celâleddin. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsât, 2003.
• Şam, Lokman. “Kırâat Farklılıklarının Dil Kaidelerine Delil Olarak Kullanılması”. Kur’ân ve Dil İlimleri. ed. Emrullah Ülgen, vd. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2021: 253-263.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecer, 2001.
• Teftâzânî, Sa‘deddin. Şerhu’t-telvîh ‘ale’t-tavzîh li metni’t-tenkîh fî usûli’l-fıkh. thk. eş-Şeyh Zekeriya Uciltmeyrat. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasan. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed Habib Kasîr el-Âmilî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Yılmaz, Hakkı. Kur’ân’ın Türkçe Meâli. İstanbul: İşaret Yayınları, 2011.