Abū ʿAbdallāh al-Bustī, al-Riʿāya

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 45 - 60, 30.06.2025

İdris Polat

Öz

This article examines al-Riʿāya, a work authored by Abū ʿAbdallāh Muḥammad al-Bustī (d. 584/1188), as a representative example of a systematic approach to the concepts of ḥāl (spiritual state) and maqām (spiritual station) within classical Sufi literature. Composed in the 6th/12th century, the work presents forty-one stations and eighty-nine spiritual states in a structured and didactic format, highlighting both ethical transformation and the pedagogical framework of the sulūk process. The article analyzes the formal structure, divisions, sources, and methodology of the text, focusing on its strong grounding in the Qur’an and ḥadīth, as well as its connections to earlier authorities such as Qushayrī, Harawī, and Ghazālī. Al-Bustī’s use of tripartite classifications, prophet-station associations, and clear, instructive language enhances the practical and educational function of the work. Though largely overlooked in the literature, al-Riʿāya stands as a significant contribution to the moral interpretation of Sufism and deserves renewed scholarly attention both in historical and contemporary contexts.

Anahtar Kelimeler

Sufism , Spiritual Stations , Sulūk , Bustī , al-Riʿāya

Ebû Abdullah el-Büstî, er-Riâye

Öz

Bu makale, Ebû Abdullah Muhammed el-Büstî’nin (ö. 584/1188) er-Riâye adlı eserini merkeze alarak, klasik tasavvuf literatüründe hâl ve makamlar konusundaki sistematik yaklaşımlardan birini incelemektedir. Hicrî VI. yüzyılda kaleme alınan eser, kırk bir makam ve seksen dokuz hâl kavramını tertipli ve didaktik bir yapı içinde sunmakta hem ahlâkî olgunlaşma sürecine hem de seyrüsülûkün pedagojik boyutuna ışık tutmaktadır. Makalede, eserin biçimsel özellikleri, bölümleri, kaynakları ve metot açısından özgün yönleri analiz edilmekte; Kur’an ve hadis merkezli yaklaşımının yanı sıra Kuşeyrî, Herevî ve Gazzâlî gibi sûfî otoritelerle kurduğu ilişki değerlendirilmektedir. Müellifin üçlü sınıflandırmalara dayalı tasnif yöntemi, peygamber-makam eşleştirmeleri ve sade üslubu, eserin didaktik yönünü öne çıkarmaktadır. Literatürde yeterince tanınmayan er-Riâye, tasavvufun ahlâk eksenli yorumuna katkı sunan hem klasik hem çağdaş okumalar açısından yeniden değerlendirilmesi gereken bir kaynak olarak ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf , Makamlar , Seyrüsülûk , Büstî , er-Riâye

Kaynakça

• Büstî, Ebû Abdullah Muhammed b. İbrâhîm b Ahmed. Kitâbü’r-Riâye fî tahsîli’l-makāmâti’l-mezkûrati fî kitâbillâhi teâlâ min makāmâti’l-yakîn li’s-sâlikîn. Mısır: Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Tasavvuf, nr. 84.
• Büstî, Ebû Abdullah Muhammed. er-Riâye bi-vasiyyeti’l-mürîdîn fî mekârimi’l-ahlâk. thk. İdris Polat. Ankara: Fecir Yayınevi, 2025.
• Büstî, Muhammed b. İbrâhîm b. Ahmed. er-Riâye. Bursa: İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Haraççıoğlu, nr. 765.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kūb. el-Kāmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2005.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî. Lisânü’l-'Arab. thk. Emin Muhammed Abdülvehhâb-Muhammed es-Sâdık el-Ubeydî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1999.
• İbn Münkız, Ebü’l-Hâris Necmüddîn Üsâme b. Mürşid. Kitâbu’l-i’tibâr. thk. Abdülkerîm el-Eştar. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2003.
• İbnü’d-Dübeysî, Ebû Abdullah Cemâlüddîn Muhammed b. Saîd. Zeylu târîhi Medîneti’s-Selâm. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. Beyrut: Dârü’l-garbî’l-İslâmî, 2006.
• İbnü’l-Müstevfî, Ebü’l-Berekât Şerefüddîn el-Mübârek. Târîhu İrbil. thk. Sâmî es-Sakkâr. Irak: Dârü’r-Reşîd, 1980.
• Münzirî, Zekiyyüddîn Ebû Muhammed Abdülazîm b. Abdilkavî. et-Tekmile li-Vefeyâti’n-nakale. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrūf. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1984.
• Polat, İdris. Ebû Abdullah el-Büstî ve er-Riâye Adlı Eseri (Tahkik ve Tahlil). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Sezgin, Fuat. Târîhü’t-türâsi’l-Arabî. çev. Mahmûd Fehmî Hicâzî. Riyad: İdâretü’s-sekāfe ve’n-neşr bi-Câmiati’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1991.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-Kāmûs. thk. Komisyon. Küveyt: Matbaatü’l-hükûme, 1965.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Muhtasarü’l-muhtâc ileyhi min târîhi İbni’d-Dübeysî. Bağdat: Matbaatü’z-zaman, ts.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. ed. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. Beyrut: Dârü’l-garbil-İslâmî, 2003.