1864-1923 yılları arasında Konya ve Konya’ya bağlı yerlerde depremlerin Osmanlı Arşivlerine göre değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 6, 287 - 302, 01.12.2025

Zafer Şık

Öz

Depremler, günümüzde olduğu gibi tarihte de önemli bir yere sahiptir. Dönemsel olarak değişiklik gösterse de özellikle Osmanlı’nın son dönemlerinde Konya vilayeti, günümüzdeki sınırlarından daha geniş bir alanı kapsamaktaydı. Bugün Karaman, Niğde, Burdur, Aksaray, Isparta ve Antalya’nın bazı ilçeleri de Konya vilayetine bağlıydı. Bu nedenle, son dönem Osmanlı Devleti’nin Konya sınırları içinde meydana gelen ve arşivlerde yer alan depremler; nerede yaşandıkları, ne tür hasara yol açtıkları, insanlar ve hayvanlar açısından ne kadar kayıp yaşandığı ve sonrasında yapılan faaliyetler ile talepler açısından ele alınmıştır. İlk olarak, Ilgın’da 1866 yılında meydana gelen büyük deprem arşiv belgelerine dayanılarak anlatılmış; ardından Osmanlı’da depremlerin geçtiği yazma ve resmi haber metinlerinden Konya ile ilgili deprem haberlerine yer verilmiştir. Son olarak, o dönemde Konya ve ona bağlı bölgelerde meydana gelen depremler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Konya , Deprem , Konya Depremleri , Konya’da Deprem , Zelzele

Evaluation of earthquakes in Konya and its districts between 1864 and 1923 according to the Ottoman Archives

Öz

Earthquakes, as in the present day, have also held a significant place throughout history. Although their frequency and impact have varied over time, the province of Konya in the late Ottoman period encompassed a much larger area than its current boundaries. At that time, present-day Karaman, Niğde, Burdur, Aksaray, Isparta, and certain districts of Antalya were administratively part of the Konya province. For this reason, earthquakes that occurred within the borders of late Ottoman Konya and are recorded in archival sources have been examined in terms of their locations, the extent of damage they caused, the losses suffered by people and animals, and the subsequent relief activities and petitions. The study first discusses, on the basis of archival documents, the major earthquake that struck Ilgın in 1866; it then turns to reports of earthquakes in Konya found in manuscripts and official news accounts of the Ottoman period. Finally, earthquakes that took place in Konya and its dependent regions during that era are analyzed.

Anahtar Kelimeler

Konya , Earthquake , Earthquakes in Konya , Earthquake in Konya , Tremor

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-a). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, A.MKT.MHM. fonu, 354/43 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-b). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İ.MVL. fonu, 562/25245 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-c). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y.A.HUS. fonu, 207/30 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-d). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y.A.HUS. fonu, 207/35 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-e). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y.PRK.SRN. fonu, 3/50 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-f). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.İ.UM.EK. fonu, 89/33 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-g). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y.A.HUS. fonu, 305/16 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-h). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.İ.UM.EK. fonu, 72/65 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-i). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.MKT. fonu, 1444/34 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-j). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.UMVM fonu, 58/58 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-k). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.İ.UM.EK. fonu, 44/24 numaralı belge* [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-l). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.MKT. fonu, 1812/38 numaralı belge* [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-m). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, MV. fonu, 139/98 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-n). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, A.MKT.MVL. fonu, 49/23 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-o). Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.MKT. fonu, 1992/122 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. (n.d.-p). Cumhuriyet Arşivi, 272-0-0-12 / MUHACİRİN fonu, 39/34-2 numaralı belge [Arşiv belgesi].
• Telif Eserler
• Ali Muzaffer. (1892). Tabakatü’l-arz (Zelzele). Mektep, 1(60), 108–111.
• Durduran, S. S., Eren, Y., Kansun, G., & Sarı, F. (2010). Geçmişten günümüze Konya depremlerinin coğrafi bilgi istemi ile irdelenmesi [Bildiri sunumu]. III. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, Gebze, Türkiye.
• Elmas, A. (2023). Depremi saraya anlatmak: İstanbul’da 1894 Zelzele-i Azîmesi ve Louis Sabuncu’nun depremi bilimsel açıdan izah girişimi. Kamu Yönetimi Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 95–96.
• Muşmal, H. (2008). Konya Eyaleti Ilgın Kazası'nda yaşanan 1866 depremi üzerine bir inceleme. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 517–528.
• Musahabe-i fenniye; Sismograf-Zelzele-nüvis aleti nasıl çalışır? (1909, 28 Mart). Şehbal, 2, 32–33. Yiğit, İ. (2023). Depremler ve tahribat. In Konya İli ve İlçelerinin tarihî süreç çerçevesinde çevre, şehircilik ve iklim değişikliği (ss. 237–241). Alioğlu Matbaası.
• Zelzele ve zelazil-i meşhure. (1881, 30 Kasım). Mecmua-i Ebuzziya, 2(17), 529.
• Zelzeleler, sebepleri ve tesirleri. (1928, 12 Nisan). Hayat, 3(32), 9.