Musammats rhyming in the form of ghazals with more than ten lines

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 4, 241 - 268, 01.12.2024

Akif Yakışır

Öz

In this study, musammats rhyming in the form of ghazals with more than ten lines in classical Turkish literature have been examined. This article consists of three main sections: introduction, musammats rhyming in the form of ghazals with more than ten lines, and conclusion. In the introduction section, musammat is defined and its features are explained. In the second section, musammats rhyming in the form of ghazals with more than ten lines are classified and examined according to their verse forms. It has been determined that 42 poets wrote 62 musammats in 10 verse forms. It has been determined who wrote and how many of these musammats. The verse forms determined are: eleven-line, added eleven-line (completed to eleven lines), twelve-line, added twelve-line (completed to twelve lines), thirteen-line, fourteen-line, fifteen-line, sixteen-line, twenty-line and twenty two-line. Of the 62 identified ghazal-type rhyming musammats with more than ten lines, only two are müzdeviç (the verses at the end of the stanzas rhyme with the first stanza) musammats. The remaining 60 musammats are repeated musammats. Of the repeated musammats, 55 musammats with the rhyme scheme of aa…AA/bb.. AA… (two-line repetition) and 5 musammats with aa..aaA/bb..bbA/… (single-line repetition) were identified.
Of the resulting ghazal-type rhymed musammats with more than ten lines, 26 were written in the Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün, 12 in the Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilün, and 9 in the Mefâ’îlûn Mefâ’îlûn Mefâ’îlûn Mefâ’îlûn meter. The other 15 musammats were written in 9 different meters. The musammats examined in this article were written on 13 different topics. 13 musammats were written on love, 11 on prayer/entreaty/invocation, 9 on praise, 6 on advice/wisdom, 4 on mey/asceticism/rindism, 4 on naat (poem praising the Prophet Muhammad), 4 on tasawwuf, and 11 on other topics.
These verse forms were examined in terms of form and content, and the tables of the identified musammats were arranged by writing the poet, century and verses.

Anahtar Kelimeler

Verse, Rhyme in Ghazal Form, Classical Turkish Literature, Musammat, Verse Form

Bentleri on mısradan fazla olan gazel tipi kafiyelenen musammatlar

Öz

Bu çalışmada, klasik Türk edebiyatında bentleri on mısradan fazla olan gazel tipi kafiyelenen musammatlar incelenmiştir. Bu makale; giriş, bentleri on mısradan fazla olan gazel tipi kafiyelenen musammatlar ve sonuç olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde musammatın tanımı yapılarak özellikleri açıklanmıştır. İkinci bölümde; bentleri on mısradan fazla olan gazel tipi kafiyelenen musammatlar nazım şekillerine göre tasnif edilerek incelenmiştir. 10 nazım şeklinde 42 şairin 62 musammat yazdığı tespit edilmiştir. Bu musammatların kimler tarafından kaçar yazdıkları tespit edilmiştir. Tespit edilen nazım şekilleri: Onbirli, onbirleme, onikili, onikileme, onüçlü, ondörtlü, onbeşli, onaltılı, yirmili ve yirmiikilidir.
Tespit edilen bentleri on mısradan fazla olan gazel tipi kafiyelenen 62 musammattan sadece ikisi müzdeviç musammattır. Geriye kalan 60 musammat da mütekerrir musammattır. Mütekerrir musammatların kafiye şeması aa…AA/bb.. AA…(iki mısra tekrarlı) olan 55, aa..aaA/bb..bbA/… (tek mısra tekrarlı) 5 musammat tespit edilmiştir.
Elde edilen bentleri on mısradan fazla olan gazel tipi kafiyelenen musammattan 26’sı Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilâtün Fâ’ilün 12’si Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilün , 9’u Mefâ’îlûn Mefâ’îlûn Mefâ’îlûn Mefâ’îlûn vezni ile kaleme alınmıştır. Diğer 15 musammat da 9 farklı vezinde yazılmıştır.
Bu makalede incelenen musammatlar 13 farklı konuda kaleme alınmıştır. Aşk 13, dua /niyaz/tazarru 11, medih 9, nasihat/hikmet 6, mey/ zühdlük /rindlik 4, naat 4, tasavvuf 4 ve diğer koularda 11 musammat yazılmıştır. Bu nazım şekilleri şekil, muhteva yönünden incelenmiş ve tespit edilen musammatların tabloları şair, yüzyıl ve bentleri yazılarak düzenlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bent, Gazel Tipi Kafiye, Klasik Türk Edebiyatı, Musammat, Nazım Şekli

Teşekkür

Tez döneminde bana yardım ve rehberliğinden dolayı Prof. Dr. Süleyman ÇALDAK’a teşekkür ediyorum.

Kaynakça

• Aksoy, F, Y. (1997). Ayıntablı Ayni Efendi Divan (Tez no: 64071). [Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Aksoy, Ö, A. (1954). Aydî Divanı. Desen Matbaası.
• Aksoyak, İ, H. (2018). Gelibolulu Mustafa Ali Divanı. (e-kitap) Kültür Bakanlığı
• Akyüz, K. (1958). Fuzuli Türkçe Divanı. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Alkan, S. (1993). Şeyh Mustafa Zekayi’nin hayatı, edebi kişiliği, divanı (inceleme-metin-tenkidli metin) (Tez no: 26646). [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Alpaydın, B. (2007). Refi’i Kalayi Divanı (Tez no: 215064). [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Altay, A. (2008). Hâmî Dîvânı (Tez no: 227040). [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Arvas, F. (2010). Seyyid İsmail Hakkı (Mislî) Dîvânı (Tez no: 309019). [Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Ataç, M, B. (2007). Ayıntablı Hafız Abdülmecidzade Divanı, inceleme- metin (Tez no: 210977). [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Atik, A. (2016). Müderriszade Sadullah İzzet Divanı. Simurg.
• Aykanat, T. (2015). Safi Baba ve Divanı (inceleme-karşılaştırmalı metin-sadeleştirme-sözlük-dizin) (Tez no: 397638). [Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Bilgin, A. (2011). Nigârî Divanı. (e-kitap) Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çakır, M. (2021). Siracî Divanı (Tez no: 679037). [Doktora tezi, Cumhuriyet Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Çakır, M, S. (2018). Yahyâ Nazîm Divanı (inceleme-tenkitli metin) (Tez no: 512574). [Doktora tezi, Cumhuriyet Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Çetin, İ. (1993). Derzizade Ulvi (Tez no: 27218). [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Çetin, R. (2014). XIX. yüzyıl mutasavvıf şairlerinden Seyyid Süleyman Mahvi Divanı: inceleme-metin (Tez no: 356924). [Yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Durkaya, H. (2017). Handanî Divanı (inceleme-tenkitli metin-sözlük) (Tez no: 480328). [Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Elmacı, B. (2016). İstanbullu Eşref Divanı (metin-inceleme) (Tez no: 445928). [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Erol, C. (1995). Muhammed Şâkir Efendi hayatı, eserleri ve Enisü’l-Uşak adlı divanı (Tez no: 43937). [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî Divanı. (e-kitap) Kültür Bakanlığı. Erol, M. (2002). Azbî Baba Divanı. [Doktora tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi].
• Gürgendereli, M. (2017). Mostarlı Hasan Ziya’i Divanı. (e-kitap) Kültür Bakanlığı.
• İsen, M. (2020). Usûlî Divanı. Bilnet Yayıncılık.
• Kalço, Ş, Ç. (2019). Manastırlı Sâlih Fâik ve Dîvânı (Tez no: 546282). [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Karagöz, H. (1997). Askerî Divanı’nın tenkitli metni (Tez no: 362963). [Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Karakaş, E. (2008). Racûlî, hayatı, edebî kişiliği ve divanı (Tez no: 219366). [Yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Karaman, A, Ö. (2019). Aşkî Hüseyin Efendi Dîvânı (edisyon-kritik, metin inceleme) (Tez no: 581149). [Yüksek lisans tezi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Karcı, M, R. (2019). Bayburtlu Zihnî Dîvânı. Sonçağ Akademi.
• Kaya, A. (1999). Divan-ı Selami (inceleme-metin) (Tez no: 87408). [Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi Divanı. (e-kitap) Kültür Bakanlığı.
• Kolunsağ, İ. (2016). Serayi Divanı (Tez no: 452055). [Doktora tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Koparan, B. (1995). Cem’i hayatı, edebi şahsiyeti ve divanının tenkidli metni (Tez no: 43670). [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Kurnaz, C. & Çeltik, H. (2013). Divan Şiiri Şekil Bilgisi. Kurgan Edebiyat.
• Kurnaz, C. & Çeltik, H. (2009). Muaşşerden Uzun Musammatlar ve Bilinmeyen Nazım Şekillerinden Yirmilik. Turkish Studies Volume 4/2 (Winter 2009), 931-866
• Musluoğlu, F. (2021). Hayretî Divanı (Tez no: 694934). [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Özavar, S. (1993). Daniş Mehmed Bey hayatı, sanatı ve divanı (Tez no: 26240). [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Özdingiş, V. (1998). Sabih hayatı, eserleri, edebi kişiliği ve divanının tenkidli metni (Tez no: 71945). [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Öztahtalı, İ, İ. (2010). Bursalı Murad Emri ve divan (Tez no: 257718). [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Özyıldırım, A, E. (2002). Keçeci-zade İzzet Molla’nın Mihnet-Keşan’ı ve tahlili (Tez no: 117643). [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Öztürk, Y. (2006). 17. yüzyıl şairlerinden Dimetokalı Vahdeti’nin divanının tenkitli metni (Tez no: 209891). [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Süzen, H. (1994). Dükakinzade Ahmed Divanı (Tez no: 31724). [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Tanrıbuyurdu, G. (2006). Eşref Paşa Divanı (inceleme-transkripsiyonlu metin-nesre çeviri) (Tez no: 204499). [Yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Tatçı, M. (1988). Niyazi Divanı. İstanbul Maarif Kütüphanesi.
• Turan, M. (2008). Behri Divanı (Tez no: 228884). [Yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Uluocak, M. (1998). Çeşmizâde Reşid Divanı inceleme ve tenkitli metin (Tez no: 74242). [Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Ulusoy, A. (2004). Sûzi Divanı (tenkitli metin neşri) (Tez no: 145620 ). [Yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Urhan, M. (2002). XVI. yüzyıl divan şairi Fedayi, hayatı, edebi kişiliği ve divanının tenkitli metni (Tez no: 120662). [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Yağcı, Ş. (1993). Nevres-i Kadim Divanı ve indeks (Tez no: 26455). [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Yavuz, S. (2019). Eskicumalı Hamîd Divanı (inceleme-metin) (Tez no: 573550). [Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)
• Yıldız, S. (2002). XVIII. yüzyıl divan şairi Şakir hayatı, eseri, edebi kişiliği ve divanının tenkidli metni (Tez no: 120645). [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (Erişim Tarihi: 21.02.2020)