Fransızların Osmaniye’yi İşgali: Osmaniye’nin Kurtuluşu Üzerine Genelkurmay Başkanlığı Atase Arşivi'nde Bir Gezinme

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 39 - 48, 30.06.2024

Murat Polat

Öz

Emperyalist devletlerce "hasta adam" olarak nitelendirilmiş olan Osmanlı Devleti, girmek zorunda kaldığı 1. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkmıştır. Osmanlı Devleti'nin Mondros Ateşkes Antlaşması'nı imzalaması ile Devlet-i Aliyye-i Osmaniye'nin dört bir tarafı itilaf devletlerince işgal edilmiştir. Hatay, İskenderun, Adana, Maraş, Antep gibi kadim şehirler ile birlikte kuruluş mazisi işgal döneminden 50-60 sene geriye ancak giden, Osmaniye Kazası da işgal edilmiştir. Osmaniye Kazası, Ahmet Cevdet Paşa ve Mithat Paşaların Çukurova Türkmen Aşiretlerini iskân ve ıslah politikaları kapsamında, Tecirli ve Ulaşlı aşiretlerinin Hacıosmanlı Köyü'ne iskânı ile Cebel-i Bereket Sancağı'na bağlı olarak kurulmuştur. Osmaniye'nin itilaf devletlerince işgali sonrasında, Osmaniye'nin kurtuluş mücadelesi Ankara'da bulunan Büyük Millet Meclisi ve kuvâ-yı milliye teşkilatı eliyle sevk ve idare edilmiştir. Halk, Kuvâ-yı Milliye hareketine katılarak, genç bir kaza olan Osmaniye'nin işgaline karşı çıkmıştır. Osmaniye'nin işgali sırasında, Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Kemal Paşa ve Genel Kurmay Başkanı İsmet Paşa'nın, Güney Cephesi'nin önemli bir durağı olan Osmaniye'nin kurtuluşuna verdiği destek ve mücadele belgeler ışığında açıklanmıştır. Bölgeyi işgal eden Fransızlar, yerel destekçileri Ermeniler ile birlikte Osmaniye'de tutunamayarak çekilmek zorunda kalmışlardır. Makale büyük ölçüde Genel Kurmay Başkanlığı ATASE Arşivi'nden yararlanılarak üretilmiştir. Çalışmanın amacı; Osmaniye’nin Fransız işgalinden kurtuluş mücadelesi ile ilgili sığ olan çalışmalara bir derinlik kazandırmaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmaniye, Osmaniye, Güney cephesi, Fransız işgali, Cebel-i Bereket

Teşekkür

2018 yılında belgeleri temin için gittiğim Genel Kurmay Başkanlığı ATASE ve Denetleme Başkanlığı'nın (ATASE Arşivi) belgeleri temin etmem noktasındaki inceliklerinden dolayı teşekkürü bir borç bilirim.

The French Occupatıon Of Osmaniye: A Survey In The Atase Archıves Of The General Staff On The Lıberatıon Of Osmaniye

Öz

The Ottoman Empire, which was described as a "sick man" in some circles, was defeated in the First World War. With the signing of the Armistice of Mudros by the Ottoman Empire, all four sides of the State-i Aliyya-i Osmaniyye were occupied by the Allied Powers. Along with ancient cities such as Hatay, Iskenderun, Adana, Maraş and Antep, Osmaniye District, whose foundation history goes back only 50-60 years at that time, was also occupied. Osmaniye District was established under the Cebel-i Bereket Sanjak, with the resettlement of Tecirli and Ulaşlı tribes to Hacıosmanlı Village, within the scope of the settlement and improvement policies of Ahmet Cevdet Pasha and Mithat Pashas for the Çukurova Turkmen Tribes. After the occupation of Osmaniye by the Allied Powers, the liberation struggle of Osmaniye was directed and administered by the Grand National Assembly in Ankara and its affiliated institutions. People joined the Kuva-yı Milliye movement and opposed the occupation of Osmaniye, a young town. During the occupation of Osmaniye, the support and struggle of the President of the Grand National Assembly, Mustafa Kemal Pasha, and the Chief of the General Staff, İsmet Pasha, for the liberation of Osmaniye, which was an important stop of the Southern Front, are explained in the light of documents. The French who occupied the region, together with their local supporters, the Armenians, could not hold on to Osmaniye and had to withdraw.

Anahtar Kelimeler

Occupation of Osmaniye, Liberation of Osmaniye, South face, French invasion, Invasion of Cebel-i Bereket

Kaynakça

• a-Arşiv Belgeleri
• Genel Kurmay Başkanlığı Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Arşivi (ATASE). 621-127.
• ATASE Arşivi 621-126.
• ATASE Arşivi 566-43.
• ATASE Arşivi 566-42AD.
• ATASE Arşivi 398-53.
• ATASE Arşivi 383-196.
• ATASE Arşivi 347-171.
• ATASE Arşivi 327-149.
• ATASE Arşivi 622-53.
• ATASE Arşivi 622-53aa.
• ATASE Arşivi 622-53ab.
• ATASE Arşivi 318-119.
• ATASE Arşivi 318-119aa.
• ATASE Arşivi 318-119.
• ATASE Arşivi 622-64.
• ATASE Arşivi 622-73.
• ATASE Arşivi 622-74a.
• ATASE Arşivi 613-14.
• ATASE Arşivi 623-8.
• ATASE Arşivi 622-101.
• ATASE Arşivi 568-142.
• ATASE Arşivi 569-160.
• ATASE Arşivi 561-41.
• ATASE Arşivi 623-50.
• ATASE Arşivi 623-53.
• ATASE Arşivi 1569-3-47-2.
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). hariciye Siyasi (HR. SYS). 2555-3/41.
• BOA. HR. SYS. 2555-4/96,97,112.
• BOA. HR. SYS. 2555/4/176.
• BOA.HR. SYS.2555-4/121.
• BOA HR.SYS.2555-4/120.
• b) Tetkik Eserler
• Akyüz, Y. (1988). Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919-1922 (2. bs). Türk Tarih Kurumu.
• Arı, N. (2018). Bir Zamanlar Osmaniye (C. Gökşen, Ed.; 2. bs). Necdet Arı.
• Candeğer, Ü. (2021). Millî Mücadele Döneminde Osmaniye (Cebel-i Bereket). İçinde N. Günay & F. Kılıç (Ed.), Millî Mücadelenin Güney Cepheleri (s.361-375). Cedit Neşriyat.
• Çamurdan, A. C. (1969). Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Klikya Olayları.
• Eyicil, A. (2003). I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı Sırasında Maraş’ta Ermeni Mezalimi. Belleten, 67(250), 911-948. https://doi.org/10.37879/belleten.2003.911
• Eyicil, A. (2020). Maraş’ın Örgütlü Bir Şekilde Savunulması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 59-88. https://doi.org/10.33437/ksusbd.668228
• Gnl. Kurmay Askerî Tarih-Stratejik Etüt Bşk. (1997). Askerî Tarih Belgeleri Dergisi. Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, 104, 1-131.
• Gnl. Kurmay Askerî Tarih-Stratejik Etüt Bşk. (1998). Askerî Tarih Belgeleri Dergisi. Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, 105, 1-61.
• Güher, E. (2019). Osmaniye’de Fransız İşgali ve Milli Mücadele Harp Raporlarına Göre. Manas Yayınları.
• İpek, İ. (2013). Osmaniyeli Kuvayımilliyeciler Çeteler. Osmaniye Ticaret ve Sanayi Odası.
• Kendirci, H., & Aytar, İ. H. (2015). Askerî ve siyasî tarih araştırmaları için önemli bir belge merkezi: Atase Arşivi kuruluşu, yayınları ve belge koleksiyonları. Turkish Studies, 1(10), 341-350. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7954
• Kuru, H. (2020). Bütün yönleriyle Osmaniye Tarihi. Payaslı, V. (2017). Fransız İşgalinde Osmaniye (Cebel-i Bereket) ve Rahime Hatun üzerine bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 61, 269-308.
• T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. (2002). Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Fransız İlişkileri (1918-1919) II (C. 2). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı,. (2004). Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Fransız İlişkileri (1918-1919) III (C. 3). T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Ünalp, F. R. (2018). Birinci Dünya Harbi sonunda Maraş’ın İtilaf Devletlerince işgali ve Maraş savunması. Gazi Akademik Bakış, 11(22), 205-235.
• Web Siteleri
• Güney, İ. Osmaniye’nin Eski Fotoğrafları, Paylaşımın yapıldığı ilk tarih: 15 Aralık 2018. Web adresine son erişim 14.02/2024: https://www.facebook.com/groups/1045314888864879/posts/2066538653409159/
• Polat, M. “127. DERS İskenderun'da Kurtuluş Savaşı Yıllarından kalan Fransız Askeri Mezarlığı” son erişim 14/02/2024. web adresi: https://www.youtube.com/watch?v=bNWdN33aWiA