PSİKOLOJİK İLK YARDIM: ACİL DURUMLARDA RUH SAĞLIĞININ DESTEKLENMESİ VE KORUNMASI

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 127 - 141, 31.12.2024

Özel Eren Coşkun , Mehmet Gürbak

Öz

Bu makale, afet sonrası kriz anlarında ve sonrasında bireylere etkili psikolojik ilk yardım sağlama yöntemlerini ele almaktadır. Empati ve dinleme becerilerinin, kişilerin duygusal durumlarını anlamada ve onlara destek olma sürecindeki kritik rolü vurgulanmaktadır. Güvenlik sağlama ve sükûnet ortamı oluşturmanın bireylerin kendilerini güvende hissetmelerini ve rahatlamalarını sağlayarak, kriz anlarının daha yönetilebilir hale gelmesini desteklemektedir. Stresle başa çıkma teknikleri ve bilinçli varoluş uygulamaları, anksiyete ve korku ile başa çıkma süreçlerinde önemli araçlar olarak sunulmaktadır. Ayrıca, destek sistemlerine erişim ve yönlendirme konularına değinilerek, bireylerin profesyonel ve sosyal desteklerden nasıl yararlanabilecekleri açıklanmaktadır. Krize müdahalede temel adımlar ve psikolojik ilk yardımın uygulanması, kriz anındaki bireylerin ihtiyaçlarına uygun bir destek sağlamayı hedeflemektedir. Özel durumlar için uyarılar ve yaklaşımlar konusunda farklı bireylerin ihtiyaçlarına göre uyarlanmış stratejiler sunmakta olup bunlarla ilgili detaylı çalışmaların gerekliliği vurgulanmaktadır. Toplumsal dayanışma ve destek ağlarının güçlendirilmesi, geniş çapta destek ve yardım mekanizmalarının önemini vurgulamaktadır. Son olarak, psikolojik ilk yardımın uzun süreli etkileri ve sürekliliği, bu tür yardımların uzun vadede nasıl sürdürülmesi gerektiğine dair bilgiler sunmaktadır. Bu makale, kriz anlarında etkili psikolojik destek sağlama konusundaki yöntemleri ve stratejileri kapsamlı bir şekilde ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Afet, Afetzede, Psikoloji, Psikososyal Müdahale

Destekleyen Kurum

Kahramanmaraş İstiklal Üniversitesi

Kaynakça

• Adams, R. E., Boscarino, J. A., & Figley, C. R (2006). Compassion fatigue and psychological distress among social workers: A validation study. American Journal of Orthopsychiatry, 76(1), 103-108. https://doi.org/10.1037/0002-9432.76.1.103
• Aker, T., & Karakaya, I (2017). Toplumsal travmalar ve afette psikososyal destek projesi uygulama rehberi. Yorum Yayınları.
• Alkın, R. C (2021). Bütünleşik afet yönetimine sosyolojik bakış: Toplumsal yapı, işlev ve temel kavramlar ışığında bir okuma denemesi. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 5 (1), 18-34.
• Amarat, M. & Durmuş, A., (Ed.). (2023). Olağan dışı durumlarda sağlık yönetimi. Efe Akademi Yayınları.
• American Psychiatric Association (APA). (2013) Diagnostic and statistical manual of mental disorders, Fifth Edition. Arlington, VA, American Psychiatric Association.
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2021). Afet ve acil durumlar sonrası çocukların tepkileri ve aileler için öneriler. Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/media/128842/afetlerde-cocuklarin-tepkileri-ve-bas-etme-onerileri.pdf. Erişim: 02/02/2024
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2023). Afet döneminde çocuklara yaklaşım rehberi (Editör: Şahin, M.).
• APA (American Psychological Association) (2021). Psychological debriefing (PD). In APA Dictionary of Psychology. Retrieved from https://dictionary.apa.org/psychological-debriefing
• Arıca, F., Çakır, C., & Kağnıcı, D (2023). Kırılgan gruplar özelinde afetlerde psikososyal hizmetler. Afet ve Risk Dergisi, 6(1), 176-187.
• Arslankoç, S., Doruk, Ç. S., & Koçak, O (2024). Deprem bölgesindeki psiko-sosyal hizmetlerin değerlendirilmesi. Afet ve Risk Dergisi, 7(1), 108-127.
• Attig, T (1996). Nasıl üzülüyoruz: Dünyayı yeniden öğrenmek . New York: Oxford Üniversitesi Yayınları.
• Aydın, D. (2012). Afet sonrası psikososyal destek uygulamaları. İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi, 1-9.
• Aydın, K. B (2023). Sosyal destek: Herkese lazım. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Babayiğit, A (2023). Aktif-empatik dinleme üzerine bir gözden geçirme. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 6(6), 819-830.
• Bilgiç, S (2011). Travma sonrası stres bozukluğu ve akut stres bozukluğunun klinik açıdan karşılaştırılması (Tıpta Uzmanlık Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Bilik, M. B., & Akdağ, M (2023). Özel gereksinimli bireyler ve ebeveynleri açısından afet zorlukları: 2011 Van depremi örneği. Afet ve Risk Dergisi, 6(1), 243-256.
• Bojórquez, I., Odgers-Ortiz, O., & Olivas-Hernández, O. L (2021). Psychosocial and mental health during the COVID-19 lockdown: A rapid qualitative study in migrant shelters at the Mexico-United States border. Salud Mental, 44(4), 167-175.
• Bulut, A. (2023). Doğal Afetler ve Ruh Sağlığı İlişkisi. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi, 5(3), 265-273.
• Can, İ (2020). Kavramsal ve kuramsal açıdan afet sosyolojisi. In İ. Can (Ed.), Afet Sosyolojisi (s.15– 39). Çizgi Kitapevi.
• Chen, S., Bagrodia, R., Pfeffer, C. C., Meli, L., & Bonanno, G. A (2020). Anxiety and resilience in the face of climate change-related natural disasters: A review and methodological critique. Journal of Anxiety Disorders, 76, 102297.
• Compton, W.C (2005). Pozitif Psikolojiye Giriş. Thomson Wadsworth.
• Clayton, S (2021). Climate change and mental health. Current Environmental Health Reports, 8, 1-6.
• Çakır, Ö., & Atalay Aydoğmuş, G (2020). Afetlerde özel gereksinimli grup olarak yaşlılar. Dirençlilik Dergisi, 4(1), 169-186.
• Çelik, H. C (2023). Afet dönemlerinde toplumsal dayanışmanın bir aracısı: Teleton yayıncılığı. TRT Akademi, 8(18), 630-651.
• Demir, A (2020). Afet alanında çalışan personellerde psikososyal destek müdahale ilkeleri, empati ve liderlik ilişkisi; Türk Kızılay örneği (Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Demircioğlu, M., Şeker, Z., & Aker, A. T (2019). Psikolojik ilk yardım: Amaçları, uygulanışı, hassas gruplar ve uyulması gereken etik kurallar. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11(3), 351-362.
• Demiröz, F., & Öztan, N (2019). Temel kavramlar. In S. Arslan-Tomas, E. Şavur, & E. Uygun (Eds.), Afet ve acil durumlarda psikososyal destek hizmetleri: Saha çalışanları için el rehberi. T.C. Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve UNICEF Türkiye Temsilciliği Yayını.
• Değerli, H., & Yiğit, A (2020). Sağlığın korunması ve geliştirilmesinde bireylerin sağlıklı yaşam biçimi davranış düzeyinin belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11(27), 573-586.
• Doğan, Y (2019). Dinleme/izleme becerisi ile Türkçe dersi öğretim programında bu becerinin geliştirilmesi için önerilen yöntemlere yönelik bir analiz. Milli Eğitim Dergisi, 48(1), 31-56.
• Durmuşoğlu, K (2019). Türkiye’de sosyal değişim sürecinde sekülerleşme eğilimleri üzerine sosyolojik bir değerlendirme (Doktora tezi).
• Duruel, M (2023). Kırılganlık ve dirençlilik kesişiminde yaşlıların afet deneyimleri Hatay örneğinde 6 Şubat 2023 depremleri. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(2), 103-120.
• Ergünay, O (1996). Afet yönetimi nedir? Nasıl olmalıdır. TÜBITAK Deprem Sempozyumu Bildiriler Kitabı (p.263). TÜBITAK.
• Ergünay, O (2005). Afet yönetiminde iş birliği ve koordinasyonun önemi. Afet Yönetiminin Temel İlkeleri (p.10). JICA Türkiye Ofisi.
• Erkal, T., & Değerliyurt, M (2009). Türkiye’de afet yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 14(22), 147-164.
• Figley, C. R (1995). Compassion fatigue as secondary traumatic stress disorder: An overview. In C. R. Figley (Ed.), Compassion fatigue: Coping with secondary traumatic stress disorder in those who treat the traumatized (p.1-20). Brunner/Mazel.
• Folkman, S (1997). Positive psychological states and coping with severe stress. Social Science & Medicine, 45(8), 1207-1221.
• Galea, S., Brewin, C. R., Gruber, M., Jones, R. T., King, D. W., King, L. A., ... & Kessler, R. C (2007). Exposure to hurricane-related stressors and mental illness after Hurricane Katrina. Archives of general psychiatry, 64(12), 1427-1434.
• Geçtan, E. (2005). Psikanaliz ve sonrası [Psychoanalysis and post]. İstanbul, Turkey: Metis Yayıncılık.
• Genç, E., Turhan, Z., & Tanhan, A (2021). Koronavirüs salgın sürecinde ve afet dönemlerinde psikolojik destek hizmeti: Aile-odaklı psikolojik müdahale programı. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(4), 203-222.
• Geray, C (1977). Türkiye'de yıkım (afet) olayları karşısında önlemler ve örgütlenmeler. Amme İdaresi Dergisi, 4(3), 92-114.
• Girgin, S (2023). Afetlerde eğitim ve yönetimi. Efe Akademi Yayınları.
• Guilaran, J., de Terte, I., Kaniasty, K., & Stephens, C (2018). Psychological outcomes in disaster responders: A systematic review and meta-analysis on the effect of social support. International Journal of Disaster Risk Science, 9, 344-358.
• Güçlü, N (2001). Stres yönetimi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 101.
• Güler, L. M., & Keskin, G (2021). Afetlerin ruhsal etkisi: Covid-19 pandemisinde yaşanan kayıplar ve travmatik yas açısından değerlendirme. Uluslararası Psikolojide Güncel Yaklaşımlar ve Kongresi, December 25-26, İstanbul.
• Hacımahmutoğlu, H (2009), “Türkiye’deki Sosyal Yardım Sisteminin Değerlendirilmesi,” (Uzmanlık Tezi, DPT), Ankara.
• Hekimoğlu, E. C., & Bilik, M. Z. (2020). Freud'dan Lacan'a kaygı. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 7(3), 336-367.
• Housley, J., & Beutler, L. E. (2007). Treating victims of mass disaster and terrorism (Vol. 6). Hogrefe Publishing GmbH.
• Indah, R (2021). Valuing subaltern and grieving patients: Power issues in doctor-patient interactions in post-disaster Aceh, Indonesia. International Journal of Disaster Risk Reduction, 61, 102326.
• Inter-Agency Standing Committee (2007). IASC mental health guidelines: IASC guidelines on mental health and psychosocial support in emergency settings.
• Kadıoğlu, M (2008). Küresel iklim değişikliğine uyum stratejileri. Kar Hidrolojisi Sempozyumu Bildiri Kitabı (p.69-94). DSİ 8. Bölge Müdürlüğü Yayınları.
• Kadıoğlu, M (2008). Modern, bütünleşik afet yönetimin temel ilkeleri. In M. Kadıoğlu & E. Özdamar (Eds.), Afet zararlarını azaltmanın temel ilkeleri (p.1-34). JICA Türkiye Ofisi Yayınları No: 2.
• Kalyoncu, N., Aydoğdu, A., Polat, I., Karabulut, S. N., Keskin, M., & Özkan, M. (2023). Yaralı bedenlerin yaralı zihinleri: 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri sonrası bir üniversite hastanesindeki konsültasyon liyezon psikiyatrisi hemşireliği hizmetlerinin değerlendirilmesi. Abant Sağlık Bilimleri ve Teknolojileri Dergisi, 3(3), 13-22.
• Kaniasty, K., & Norris, F. H (1993). A test of the social support deterioration model in the context of natural disaster. Journal of Personality and Social Psychology, 64(3), 395-408.
• Karagüvan, M. H. Ü. (1999). Açık kaygı ölçeğimin geçerlik ve güvenirliği ile ilgili bir çalışma, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(11), 203-218.
• Kaypak, Ş (2012). Güvenlikte yeni bir boyut; çevresel güvenlik. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(8)1-22.
• Kılıç, M (2008). Afetlerde psikososyal hizmetlerin etkililiği: Türk Kızılayı ve 2005 Pakistan depremi (Master's thesis, Kocaeli Üniversitesi).
• Kohn, R. ve Levav, I (1990). Afette ölüm: Araştırmaya genel bakış. Uluslararası Ruh Sağlığı Dergisi , 19 (2), 61-76.
• Lee, J. Y., Kim, S. W., & Kim, J. M (2020). The impact of community disaster trauma: A focus on emerging research of PTSD and other mental health outcomes. Chonnam Medical Journal, 56 (2), 99-107.
• Limoncu, S., & Atmaca, A. B (2018). Çocuk merkezli afet yönetimi. Megaron, 13(1), 133-141.
• Mağden, Ç., Ademhan, Ç., Şavur, E., Yeniokatan, İ., Kılıç, M., Gözden, M., Çavuşculu, M., Akman, P., Thomas A., S., & Yüksel, S (2008). Afetlerde psikosoyal destek uygulama rehberi. Türk Kızılayı, Ankara.
• Manav, F (2011). Kaygı kavramı. Toplum Bilimleri Dergisi, 5(9), 201-211.
• Mandavia, A. D., & Bonanno, G. A (2019). When natural disaster follows economic downturn: The incremental impact of multiple stressor events on trajectories of depression and posttraumatic stress disorder. Disaster Medicine and Public Health Preparedness, 13(2), 173-182.
• MEB (2006). Türkçe dersi öğretim programı. Devlet Kitapları Müdürlüğü.
• Morganstein, J. C., West, J. C., Huff, L. A., Flynn, B. W., Fullerton, C. S., Benedek, D. M., & Ursano, R. J (2016). Psychosocial responses to disaster and exposures: Distress reactions, health risk behavior, and mental disorders. In Mental health and social issues following a nuclear accident: The case of Fukushima (p.99-117).
• North, C. S., & Pfefferbaum, B (2013). Mental health response to community disasters: A systematic review. JAMA, 310 (5), 507-518.
• Nucifora Jr, F. C., Hall, R. C., & Everly Jr, G. S (2011). Reexamining the role of the traumatic stressor and the trajectory of posttraumatic distress in the wake of disaster. Disaster Medicine and Public Health Preparedness, 5(suppl 2), S172-S175.
• Omer, H., & Alon, N (1994). The continuity principle: A unified approach to disaster and trauma. American Journal of Community Psychology, 22, 273-287.
• Oyanık, M (2021). Afet yönetimi öğrencilerinin empati düzeyleri ile kişilik özellikleri arasındaki ilişkiler: Gümüşhane Üniversitesi örneği. The Journal of International Scientific Researches, 6(2), 123-136.
• Özdemir, Ü., & Taşçı, S (2013). Kronik hastalıklarda psikososyal sorunlar ve bakım. ERÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(1), 57-72.
• Özel, Y., & Karabulut, A. B (2018). Günlük yaşam ve stres yönetimi. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 1(1), 48-56.
• Özkan, B., & Kutun, F. Ç (2021). Afet psikolojisi. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 8 (3), 249-256.
• Özmen, B., Gerdan, S., & Ergünay, O (2015). Okullar için afet ve acil durum yönetimi planları. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırmalar Dergisi, 3(1), 37-52.
• Özyer, Y., & Dinçer, S (2020). Afetlerde hemşirelerin psikolojik ilk yardım rolleri. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (7), 198-206.
• Parker, H (2007). Management of stress. In H. Parker (Ed.), Stress management (p.1-30). Global Media.
• Pehlivan, İ (1995). Yönetimde stres kaynakları. Pegem Yayınları.
• Ramazano, M (2016). Türkiye'de afet ve acil durumlar sonrası yürütülen psikososyal müdahalelerin analizi ve psikososyal müdahale önerisi (Master's thesis, Eğitim Bilimleri Enstitüsü).
• Ruzek, J. I., Young, B. H., Cordova, M. J., & Flynn, B. W. (2004). Integration of disaster mental health services with emergency medicine. Prehospital and Disaster Medicine, 19(1), 46-53.
• Sargın, N., & Demirelli, M. A (2023). Psikososyal destek ve psikolojik ilk yardım. Current Research and Reviews in Psychology and Psychiatry, 3(2), 81-92.
• Sarman, A (2012). Elazığ ili Karakoçan ilçesinde yaşanan yıkıcı deprem sonrasında, depremi yaşayan ilköğretim çağı çocuklarda kaygı düzeyi, depresyon belirtileri ve etkileyen faktörler (Master's thesis). Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Selçuk, N (2024). Deprem sonrası ortaya çıkan dayanışma ağları ve gerilim hatlarının sosyolojik analizi: 6 şubat depremleri örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 53, 21-35.
• Seyyar, A., & Yumurtacı, A (2016). Afet odaklı acil manevi sosyal hizmet uygulamaları bağlamında Türkiye’ye yönelik bir model önerisi. Uluslararası Sosyal Hizmetler Dergisi, 5(3), 1-24.
• Soysal, A. (2009). İş yaşamında stres. Çimento İşveren Dergisi, 23(3), 17-40.
• Sönmez, M. B (2022). Depremin psikolojik etkileri, psikolojik destek ve korkuyla baş etme. Totbid Dergisi, 21(3), 337-343.
• Spielberger, C. D (Ed.) (2013). Anxiety and behavior. Academic press.
• Şirin, M., & Yurttaş, A (2015). Hemşirelik bakımının bedeli: Merhamet yorgunluğu. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 8(2), 123-130.
• Tuncay, T., & İl, S (2009). Sosyal hizmet uygulamasında empatiyi yeniden düşünmek. Toplum ve Sosyal Hizmet, 20 (2), 39-56.
• Türk, A., & Kaya, S (2023). Deprem sonrası psikososyal destek uygulamalarında merhamet yorgunluğunun psikolojik sağlamlığa etkisi: Sosyal hizmet uzmanları üzerine bir araştırma. Uluslararası Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 81-91.
• Uygur, S (2024). Depremi yaşamış üniversite öğrencilerin sosyal destek ağlarına ilişkin algı ve görüşleri. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1), 697-723.
• Valentine, P. V., & Smith, T. E (2002). Finding something to do: The disaster continuity care model. Brief Treatment & Crisis Intervention, 2(2), 183-194.
• Varol, N., & Gültekin, T (2016). Afet antropolojisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59), 1432-1435.
• Yavuz, Ö., & Laçiner, V (2012). Afetler Sonrası Yapılan Sosyal Yardımlar: Van Depremi Örneği. 14. Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Kongresi Bildiriler Kitabı, 25-27.
• Yıldız, Y., & Yıldız, B (2023). Afetlerde güvenlik. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 8(2), 771-774.
• Yorulmaz, D. S., & Karadeniz, H (2021). Afetlerin mental sağlığa etkileri. Artvin Çoruh Üniversitesi Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 7(2), 392-396.
• World Health Organization. (1999). The world health report 1999: Making a difference. World Health Organization. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/42167/WHR_1999.pdf.