TÜRKİYE KENTLERİNDE İNSAN ODAKLI ULAŞIM SİSTEMLERİNİN ÖNÜNDEKİ YASAL VE KURUMSAL ENGELLER VE ANKARA KENTİDEKİ YANSIMALARI

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 65 - 87, 31.12.2022

Ayça Öncü Yıldız

Öz

Türkiye kentleri merkezi yönetimin neo-liberal kentsel gelişme politikalarıyla desteklenen, yerel yönetimler tarafından uygulanan yaygın ve hızlı kentsel gelişme ile yüzyüzedir. Dünyada neo-liberal kentsel gelişme politikaları artan yoğunluklar ve kentsel eylem ilişkilerine cevap verebilmek için toplutaşım odaklı kentsel gelişmeyi uygulamaktadır. Ancak Türkiye büyük kentlerinde neo-liberal kent gelişim politikaları sürdürülebilir olmayan motorlu taşıtları kentsel yaşamın merkezine koyan kentsel ulaşım kararları ile hayata geçmektedir. Kent ulaşım sistemlerinin iyileştirilmesi yerel yönetimlerin çoğunluğu tarafından otomobiller için karayolu yatırımı veya politik beklentilerle gerçekleştirilmek istenen yüksek maliyetli ve verimli işletilemeyecek raylı sistemlerin inşaatı olarak algılanmaktadır. Kentler ve ulaşım sistemlerinin yatırım ve işletmesi motorlu taşıt odaklı olarak geliştirildikçe düşük maliyetli, karbonsuz insan odaklı bisiklet ve yaya ulaşımı göz ardı edilmekte ve toplu ulaşıma gereken öncelik verilmemektedir. Yasal ve kurumsal çerçevelerin kentsel ulaşım politikaları ve uygulamaları üzerinde önemli belirleyiciliği bulunmaktadır. Bu makale yasal ve kurumsal çerçeveleri mevcut kentsel ulaşım sistemlerinin en çok zarar gördüğü karmaşaların kaynağı olarak ele almaktadır ve bu karmaşaların yansımaları Ankara örneğinde değerlendirilmektedir. İşletme uygulamalarının, işletici çerçevesinin, yatırım kararlarının ve yerel düzeydeki diğer uygulama süreçlerinin temelini oluşturduğu için Türkiye’deki kentsel ulaşımın yasal çerçevesi ve kurumsal yapısı makalede incelenecektir. Hem ulusal hem de yerel düzeydeki kurumların çakışan, çatışan görevleri ve karar verme süreçlerindeki boşluklar açıklanacaktır. Son olarak mevcut ekonomik sınırları ve politik dinamikleri göz önünde bulundurarak bugünkü durumun iyileştirilmesi için yeni bir kurumsal yapı için bir dizi ilke önerilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kentsel Ulaşım, Yasal Çerçeve, Kurumlar, Karar Verme Süreçleri, Politika

THE LEGAL AND INSTITUTIONAL BARRIERS TO HUMAN ORIENTED URBAN TRANSPORT SYSTEMS IN TURKEY AND THEIR REFLECTIONS IN ANKARA CITY

Öz

Turkish cities are facing unplanned and rapid urban development supported by the neoliberal urban development policies of the national government and put into practice by local governments. Neoliberal urban development policies around the world are implemented through focusing on public transport-oriented urban development to cope with increasing urban densities and changing activity patterns. However, in Turkish metropolitan cities, neoliberal urban development policies are accompanied with urban transport decisions that put motorized vehicles at the center of the urban life. Improvement of urban transport systems is perceived by many Turkish local governments as a matter of infrastructure investment for cars or investments for costly and inefficient rail systems built for political returns. Motor vehicle-oriented design and operations of cities and transport systems neglect low-cost and carbon-free human focused bicycle, pedestrian transport and public transport priority. Legal and institutional frameworks consist of important restrictions and effects on urban transport policies and practices. This paper evaluates these frameworks as major causes of the complications in current urban transport systems and reflection of these complications are evaluated for Ankara case. The legal framework and institutional structure of urban transport in Turkey are analyzed as a basis for operational practices, ownership frameworks, investment decisions and other implementations at the local level. Paper clarifies the roles of institutions, both local and national, in terms of their overlapping and contradictory responsibilities and voids in their decision-making processes. Finally, it proposes a set of objectives for a new institutional structure that will improve the situation of Turkey’s urban transport systems considering current economic limitations and political dynamics.

Anahtar Kelimeler

Urban Transport, Legal Frameworks, Institutions, Decision-Making Processes, Policy

Kaynakça

• Acar, İ.H. (2016). İstanbul için uygulanan trafik politikaları ne kadar geçerli?, İTÜ Vakfı Dergisi, Sayı: 71, 48-51.
• Angın, M., Bedirhanoğlu, P. (2012), AKP döneminde Türkiye’de büyük ölçekli özelleştirmeler ve devletin dönüşümü. Praksis Dergisi 30-31, 75-95.
• Altıok, M. (2007). Neoliberal yapısal uyum sürecinde son evre: AKP hükümeti. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 1 (1), Eylül Aralık, 57-72.
• Banister, D. (2005). Unsustainable Transport: City Transport in the New Century. Abingdon: Routledge.
• Banister, D., Feitelson, E., Givoni, M. and Macmillen, J. (2013). From policy measures to policy packages. Transport Reviews, Vol. 33, No. 1, 1–20.
• Celasun, M. (2002). 2001 Krizi öncesi ve sonrası: makroekonomik ve mali bir değerlendirme, küreselleşme, emek süreçleri ve yapısal uyum. 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri (23-21 Kasım), eds. A. Dikmen, Türk Sosyal Bilimler Derneği, İmge Yayınları.
• Doğan, A. E. (2001). Türkiye kentlerinde son 20 yılın bilançosu. Praksis Dergisi, No 2, 97-123.
• Ekiz, C. ve Somel, A. (2005). Türkiye’de planlama ve planlama anlayışının değişimi. Working Paper Series, Ankara University, Faculty of Political Science, Research Center for Development & Society.
• Evren, G. (1999). Türkiye ulaştırma politikalarına eleştirel bir bakış. II. Ulaşım ve Trafik Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara: TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayını.
• Goodwin, P. B. (1996). Empirical evidence on induced traffic. Transportation, 23, Issue 1, 35-54.
• Harvey, D. (1989). From Managerialism to Urban Enterpreneurialism: The Transformation of Urban Governance, Geografiska Annaler, 71B, 3-17.
• Lambert, J. and Rees, G. (1985). Cities in crisis: the political economy of urban development in post-war Britain. London: Edward Arnold.
• Litman, T. (2001). Generated traffic: implications for transport planning. ITE Journal, Washington, USA.
• Ministry of Environment and Urbanization (MoEU) (2010). KENTGES bütünleşik kentsel gelişme stratejisi ve eylem planı 2010-2023, Ankara.
• Ministry of Environment and Urbanization (MoEU) (2011). Türkiye Cumhutiyeti iklim değişikliği ulusal eylem planı 2011–2020, Ankara.
• Ministry of Transport and Infrastructure (2013). Stratejik Plan (2014-2018). https://sgb.uab.gov.tr/uploads/pages/stratejik-planlar/2014-2018-stratejik-plan.pdf
• Official Gazette of Turkish Republic (2008). Ulaşımda enerji verimliliğinin arttırılmasına ilişkin usul ve esaslar hakkında yönetmelik. No: 26901, Ankara. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/06/20080609-3.htm
• Official Gazette of Turkish Republic (2019). Ulaşımda enerji verimliliğinin arttırılmasına ilişkin usul ve esaslar hakkında yönetmelik, No: 30762, Ankara. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/05/20190502-5.htm
• Öncü, E. (2016). Ankarada Ulaşım: Yaya ve Bisiklet Olanakları, Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Ankara
• Öncü Yıldız, M. A. (2015). Politics of urban transportation; local, national and international dynamics; case of ankara and eskişehir road corridor. (Doctoral Thesis). Department of Urban Policy Planning and Local Governments, Middle East Technical University, Ankara.
• Sawers, L. (1984). Political economy of urban transportation: an interpretive essay. Marxism and the Metropolis, eds. W.K. Tabb, L. Sawers, Oxford University Press, Oxford.
• Şahin, S. (2007). The politics of urban planning in Ankara between 1985 and 2005. (Doctoral Thesis), Department of Urban Policy Planning and Local Governments, Middle East Technical University, Ankara.
• Tekeli, İ. (1983). Yerel yönetimlerde demokrasinin gelişimi ve Türkiye’de belediyelerin gelişimi. Amme İdaresi Dergisi, Cilt 16, Sayı 2, Ankara.
• Üstündağ, K. (2016). Ulaşımın toplumsal boyutu ve otomobilsiz kentler deneyimi: İstanbul örneği, İtü Vakfı Dergi, Sayı 72, 48-51.
• Uğurlar, A. (2019). Kentsel ulaşımda özel araç odaklı düzenlemelere eleştirel bir bakış. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, Cilt 13, Sayı 19, 1976 – 2014.
• Yıldırmaz, S. (2008). Demokrat parti ve dönemi: sol tarih yazımında “Kayıp Zamanın İzinde.” Praksis Dergisi 18, 23-42.