Aile öngörülemezliği ve kişilik inanışları arasındaki ilişkide kontrol odağının aracı rolü

Yıl 2024, , 240 - 254, 25.08.2024

Bengisu Apak , Şebnem Akan

https://doi.org/10.57127/kpd.26024438.1325493

Öz

Bilişsel modele göre, kişilik bozuklukları işlevsel olmayan inanışların sonucunda ortaya çıkmaktadır. İşlevsel olmayan inanışların içerikleri kişilik bozukluklarına göre farklılık göstermekte ve bu inanışlar o kişilik bozukluğuna özgü biliş, duygu ve davranışları etkilemektedir. Kişilik bozukluklarını kavramsallaştırmak ve etkili bir şekilde tedavi etmek için kişilik bozukluklarına özgü inanışlarda rolü olan faktörlere odaklanılmaktadır. Bu çalışmada kişilik inanışlarının üzerinde aile öngörülemezliğinin etkisi kontrol odağı aracılığıyla incelenmiştir. Çalışmaya İstanbul ve İzmir’de yaşayan, 20-40 yaş arasındaki 282 kişi katılmıştır. Örnekleme kartopu yöntemi ile ulaşılmıştır. Veri toplama sürecinde Kişisel Bilgi Formu, Geçmişe Dönük Aile Öngörülemezliği Ölçeği, Kişilik İnanç Ölçeği-Kısa Form ve Kontrol Odağı Ölçeği kullanılmıştır. Bulgulara göre Geçmişe Dönük Aile Öngörülemezliği toplam ölçek puanı ve Kontrol Odağı toplam ölçek puanı ile Kişilik İnanç Ölçeği alt boyutları anlamlı düzeyde ilişkilidir. Geçmişe Dönük Aile Öngörülemezliği toplam ölçek puanı ve Kişilik İnanç Ölçeği alt boyut puanları arasındaki ilişkide Kontrol Odağı Ölçeği toplam puanının aracı rolü bulunmaktadır. Sadece Geçmişe Dönük Aile Öngörülemezliği Ölçek toplam puanı ile Kişilik İnanç Ölçeği-Şizoid alt boyutu arasındaki ilişkide Kontrol Odağı Ölçeği toplam puanının aracı rolü yoktur. Araştırmanın bulguları alanyazın ışığında tartışılmıştır. Ayrıca çalışmanın kişilik bozukluklarını önleyici ve tedavi edici müdahale programlarının geliştirilmesi açısından önemi üzerinde durulmuş, çalışmanın sınırlılıkları belirtilmiştir. Son olarak çalışmanın ileriki dönemlerde diğer çalışmalara yol gösterebilecek özellikleri vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

kişilik bozukluğu, kişilik inanışları, aile öngörülemezliği, kontrol odağı

Destekleyen Kurum

Bulunmamaktadır.

Proje Numarası

bulunmamaktadır

Teşekkür

Bulunmamaktadır

The mediator role of locus of control on the relationship between family unpredictability and personality beliefs

Öz

According to the cognitive model, personality disorders emerge as a result of dysfunctional beliefs. The content of dysfunctional beliefs varies across personality disorders and these beliefs affect cognitions, emotions, and behaviors specific to that personality disorder. In order to conceptualize and effectively treat personality disorders, it is focused on the factors that play a role in personality disorder-specific-dysfunctional beliefs. In this study, the effect of family unpredictability on different personality beliefs was examined through locus of control. A total of 282 individuals between the ages of 20-40 living in Istanbul and Izmir participated in the study. The sample was reached by snowball sampling method. Personal Information Form, Retrospective Family Unpredictability Scale, Personality Belief Scale-Short Form and Locus of Control Scale were used in the data collection process. According to the findings, Retrospective Family Unpredictability Scale total score and Locus of Control Scale total score are significantly related to Personality Belief Scale subscales. There is a mediating role of Locus of Control Scale total score in the relationship between Retrospective Family Unpredictability Scale total score and Personality Belief Scale subscale scores. However, there is no mediating effect of Locus of Control Scale total score in the relationship between the Retrospective Family Unpredictability Scale total score and the schizoid subscale of the Personality Belief Scale. The findings of the study were discussed in the light of the literature. In addition, the importance of the study in terms of developing preventive and therapeutic intervention programs for personality disorders was emphasized and the limitations of the study were stated. Finally, the features of the study that can guide other studies in the future are emphasized.

Anahtar Kelimeler

personality disorder, personality beliefs, family unpredictability, locus of control

Proje Numarası

bulunmamaktadır

Kaynakça

• Akat, E. (2019). Çocukluk travmaları ve aile öngörülemezliği ile kişilik inanışları arasındaki ilişkiler: Bağlanma stillerinin aracı rolü (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Akyunus, M. ve Gençöz, T. (2016). Kişilik bozukluğu inanışlarının kişilerarası döngüsel model üzerindeki temsili. Türk Psikoloji Dergisi, 31(77), 1-7.
• American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5. baskı). American Psychiatric Association.
• Ames, A. ve Molinari, V. (1994). Prevalence of personality disorders in community-living elderly. Journal of Geriatric Psychiatry and Neurology, 7, 189-194.
• Batool, N., Shehzadi, H., Riaz, M. N. ve Riaz, M. A. (2017). Paternal malparenting and offspring personality disorders: Mediating effect of early maladaptive schemas. The Journal of the Pakistan Medical Association, 67(4), 556-560.
• Beck, A. T., Butler, A. C., Brown, G. K., Dahlsgaard, K. K., Newman, C. F. ve Beck, J. S. (2001). Dysfunctional beliefs discriminate personality disorders. Behaviour Research and Therapy, 39(10), 1213-1225.
• Beck, A. T., Freeman, A., Davis, D. D. ve Associates (2004). Cognitive therapy of personality disorders (2. baskı). Guilford Press.
• Beck, A. T. ve Beck, J. S. (1991). The Personality Belief Questionnaire. The Beck Institute for Cognitive Therapy and Research.
• Bilge, Y. ve Bilge, Y. (2019). Kişilik İnanç Ölçeği Kısa Formunun Türk toplum örnekleminde geçerlik ve güvenirlik çalışması. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 8(1), 7-15.
• Brown, J. D. ve Siegel, J. M. (1988). Attributions for negative life events and depression: The role of perceived control. Journal of Personality and Social Psychology, 54(2), 316-322.
• Butler, A. C., Beck, A. T. ve Cohen, L. H. (2007). The Personality Belief Questionnaire-Short Form: Development and preliminary findings. Cognitive Therapy and Research, 31, 357-370.
• Coldwell, J., Pike, A. ve Dunn, J. (2006). Household chaos? Links with parenting and child behaviour. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47(11), 1116-1122.
• Dağ, İ. (1999). The relationships among paranormal beliefs\locus of control and psychopathology in a Turkish college sample. Personality and Individual Differences, 26(4), 723-737.
• Dağ, İ. (2002). Kontrol Odağı Ölçeği (KOÖ): Ölçek geliştirme, güvenirlik ve geçerlik çalışması (Locus of Control Scale: Scale development, reliability, and validity study). Türk Psikoloji Dergisi, 17(49), 77-92.
• Frenkel, E., Kugelmass, S., Nathan, M. ve Ingraham, L. J. (1995). Locus of control and mental health in adolescence and adulthood. Schizophrenia Bulletin 21(2), 219-226.
• Golomb, A., Ludolph, P., Westen, D., Block, M. J., Maurer, P. ve Wiss, F. C. (1994). Maternal empathy, family chaos, and the etiology of borderline personality disorder. Journal of the American Psychoanalytic Association, 42(2), 525-548.
• Hayes, A. F. (2013). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach. The Guilford Press.
• Hill, E. M., Ross, L. T. ve Low, B. S. (1997). The role of future unpredictability in human risk-taking. Human Nature, 8(4): 287-325.
• Hope, N. H., Wakefield, M. A., Northey, L. ve Chapman, A. L. (2018). The association between locus of control, emotion regulation and borderline personality disorder features. Personality and Mental Health, 12(3), 241-251.
• IBM Corp. (2019). IBM SPSS Statistics for Windows, Version 26.0. Armonk, NY: IBM Corp.
• Imamoğlu, A. H. ve Bi̇lge, Y. (2021). Borderline kişilik özellikleri çerçevesinde aile öngörülemezliği, benlik belirginliği ve savunma mekanizmalarının incelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 37(89), 67-80.
• Jonason, P. K., Zeigler-Hill, V. ve Baldacchino, J. (2017). Before and after: Personality pathology, childhood conditions, and life history outcomes. Personality and Individual Differences, 116, 38-43.
• Kalkan, M. (2021). Aile öngörülemezliği, ebeveyn tutumları ve duygu düzenleme güçlüğünün geç ergenlik dönemindeki kişilik bozukluklarını yordayıcı etkilerinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Kean, R. S., Hoey, K. M. ve Pinals, S. L. (2003). Treatment of personality disorders in older adults: A community mental health model. J. J. Magnavita (Ed.), Handbook of personality disorders: Theory and practice (s. 498-513) içinde. The Guilford Press.
• Khan, S. ve Kamal A. (2020). Adaptive family functioning and borderline personality disorder: Mediating role of impulsivity. Journal of the Pakistan Medical Association, 70(86), 216-229.Kline, P. (1994). An easy guide to factor analysis. Routledge.
• Lenkiewicz, K., Srebnicki, T. ve Bryńska, A. (2016). Çocuk ve ergenlerde kişilik gelişimini şekillendiren mekanizmalar ve kişilik bozuklukları. Psychiatria Polska, 50(3), 621-629.
• Lenzenweger, M. F. ve Clarkin, J. F. (2005). The personality disorders: History, classification, and research ıssues. M. F. Lenzenweger ve J. F. Clarkin (Ed.), Major theories of personality disorder (s. 43-117) içinde. The Guilford Press.
• Oktay, F. (2022). Aile öngörülemezliği, öngörülemezlik inanışları ve kontrol odağının depresif belirtiler, obsesif-kompulsif belirtiler ve kaygı belirtileri ile olan ilişkisinde duygu düzenleme zorlukları, belirsizliğe tahammülsüzlük ve stresle başa çıkma tarzlarının aracı rolünün yapısal eşitlik modellemesi ile incelenmesi (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Oktay, F. ve Uluç, S. (2019). The Turkish adaptation study of Retrospective Family Unpredictability Scale. Social Sciences Studies Journal, 5, 1153-1161.
• Preacher, K. J. ve Hayes, A. F. (2008). Assessing mediation in communication research. A. F. Hayes, M. D. Slater ve L. B. Snyder (Ed.), The Sage sourcebook of advanced data analysis methods for communication research (s. 13-54) içinde. Sage Publications.
• Pretzer, J. L. ve Beck, A. T. (2005). A cognitive theory of personality disorders. J. F. Clarkin ve M. F. Lenzenweger (Ed.), Major theories of personality disorder (s. 43-113) içinde. Guilford Press.
• Pretzer, J. ve Beck, J. S. (2004). Cognitive therapy of personality disorders: Twenty years of progress. R. Leahy (Ed.), New advances in cognitive therapy (s. 1-40) içinde. Guilford.
• Rahamathunnisa, S. ve Joy, M. (2021). Paranormal beliefs and locus of control among young adults. International Journal of Science and Research, 10(5), 880-883.
• Ross, L. T., Short, S. D. ve Garofano, M. (2016). Scale of Unpredictability Beliefs: Reliability and validity. Journal of Psychology: Interdisciplinary and Applied, 150(8), 976-1003.
• Ross, L. T. ve Hill, E. M. (2000). The Family Unpredictability Scale: Reliability and validity. Journal of Marriage and the Family, 62, 549-562.
• Ross, L. T. ve McDuff, J. A. (2008). The Retrospective Family Unpredictability Scale: Reliability and validity. Journal of Child and Family Studies, 17, 13-27.
• Ross, L. T., Heming, B., & Lane, A. (2023). Family unpredictability and sense of coherence: Relationships with anxiety and depression in two samples. Psychological Reports, 126(4), 1701-1724.
• Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied, 80(1), 1-28.
• Sen, B. (2010). The relationship between frequency of family dinner and adolescent problem behaviors after adjusting for other family characteristics. Journal of Adolescence, 33(1), 187-196.
• Sherer, M., Maddux, J. E., Mercandante, B., Prentice-Dunn, S., Jacobs, B. ve Rogers, R. W. (1982). The Self-Efficacy Scale: Construction and validation. Psychological Reports, 51(2), 663-671.
• Sroufe, L. A. (2005). Attachment and development: A prospective, longitudinal study from birth to adulthood. Attachment & Human Development, 7(4), 349-367.
• Sullivan, S., Yamasaki, S., Ando, S., Endo, K., Kasai, K., Culpin, I., Dardani, C., Zammit, S. ve Nishida, A. (2021). The association between locus of control and psychopathology: A cross-cohort comparison between a UK (Avon longitudinal study of parents and children) and a Japanese (Tokyo teen cohort) cohort. Frontiers in Psychology, 12, 600941.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6. baskı). Pearson.
• Taymur, İ., Türkçapar, M. H., Örsel, S., Sargın, E. ve Akkoyunlu, S. (2011). Kişilik İnanç Ölçeği-Kısa Formunun (KİÖ-KTF) Türkçe çevirisinin üniversite öğrencilerinde geçerlilik, güvenilirliği. Klinik Psikiyatri, 14, 199-209.
• Trull, T. J., Goodwin, A. H., Schopp, L. H., Hillenbrand, T. L. ve Schuster, T. (1993). Psychometric properties of a cognitive measure of personality disorders. Journal of Personality Assessment, 61, 536-546.
• Tully, E. C., Gray, J. M., Goodman, S. H. ve Nowicki, S. (2016). Family correlates of daughter’s and son’s locus of control expectancies during childhood. Early Child Development and Care, 186(12), 1939-1951.
• Türkçapar, M. H., Örsel, S., Uğurlu, M., Sargın, E., Turhan, M. ve Akkoyunlu, S. (2007). Kişilik İnanç Ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenirliği. Klinik Psikiyatri Dergisi, 10, 177-191.
• Ullrich, S. ve Marneros, A. (2004). Dimensions of personality disorders in offenders. Criminal Behaviour and Mental Health, 14(3), 202-213.
• Watson, D. C. (1998). The relationship of self-esteem, locus of control, and dimensional models to personality disorders. Journal of Social Behavior & Personality, 13(3), 399-420.
• Weertman, A. ve Arntz, A. (2007). Effectiveness of treatment of childhood memories in cognitive therapy for personality disorders: A controlled study contrasting methods focusing on the present and methods focusing on childhood memories. Behaviour Research and Therapy, 45(9), 2133-2143.
• Wiggins, J.S. ve Pincus, A.L. (1989). Conceptions of personality disorders and dimensions of personality. Psychological Assessment: A Journal of Consulting and Clinical Psychology, 1(4), 305-316.
• Zanarini, M. C., Gunderson, J. G., Marino, M. F., Schwartz, E. O. ve Frankenburg, F. R. (1989). Childhood experiences of borderline patients. Comprensive Psychiatry, 30(1),18-25.