ENTELEKTÜEL SERMAYE: KAVRAMSAL BİR ÇERÇEVE

Yıl 2025, Sayı: 8, 30 - 57

Murat Sadiç

https://doi.org/10.62080/kmfed.1658935

Öz

Bilgi, günümüzde işletmeler için maddi unsurlardan daha fazla katma değer sağlayan ve fark yaratan bir faktör olarak önem arz etmektedir. Bu değişimin bir sonucu olarak işletmeler, diğer işletmelerin sahip olabileceği maddi varlıklardan farklı olarak, giderek daha fazla şekilde yatırımlarını bilgiye, yani entelektüel sermaye kavramına yapmaktadır. Günümüzün bilgi çağında, maddi olmayan varlıklar işletmeler için entelektüel sermaye anlamına gelmekte ve maddi varlıkları da geride bıraktığı görülmektedir.

“Entelektüel sermayenin Endüstri 4.0 bilgi çağında önemli bir unsur olarak işletmeler üzerindeki etkileri nelerdir?” sorusuna cevap arayan bu çalışmada, kritik bir güç kaynağı olan entelektüel sermayenin Endüstri 4.0 çağında önemi sorgulanacak ve işletmelerin performansını artırmada oynadığı rol incelenecektir. Çalışmanın temel amacı, entelektüel sermaye kavramının tanımını ve kavramsal çerçevesini ortaya koymak, entelektüel sermayenin unsurlarını açıklamak, kavramın ölçülmesi adına kullanılan yöntemleri ve ölçümlerde karşılaşılan sorunları incelenmektir. Bu bağlamda çalışmada, literatür taraması sonucunda entelektüel sermaye kavramı açıklanmaya çalışılmıştır. Temel bulgu, entelektüel sermayenin kurumların başarısı için önemli olduğu ve gelişen dünyanın getirdiği yoğun rekabet ortamında varlıklarını sürdürebilmek için entelektüel sermaye unsurlarını anlayıp harekete geçmenin zorunlu hale geldiğidir. Çalışmanın sınırlılıklarından bir olarak değerlendirilen uygulama eksikliğine rağmen araştırma literatürde önemli bir eksikliği gidermekte ve sonraki çalışmalar ile bu konularla ilgileneceklere yol göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Entelektüel Sermaye , Maddi Olmayan Varlıklar , Bilgi , Endüstri 4.0

Etik Beyan

Bu çalışma bilimsel araştırma ve yayın etiği kurallarına uygun olarak hazırlanmıştır. Bu çalışma intihal tarama programı kullanılarak intihal taramasından geçirilmiştir.

Kaynakça

• Abeysekara, I., & Guthrie, J. (2004). “How Is Intellectual Capital Being Reported In A Developing Nation? Research in Accounting in Emerging Economies”, Supplement 2: Accounting and Accountability in emerging and transition economies, 149-169.
• Acar, D. & Dalğar, H. (2005). “Entelektüel Sermayenin Ölçülmesinde Muhasebe Bilgi Sisteminin Katkısı”, Muhasebe ve Denetimine Bakış Dergisi, 4(14): 23-40.
• Aksoy, S. (2017). “Değişen Teknolojiler ve Endüstri 4.0: Endüstri 4.0'ı Anlamaya Dair Bir Giriş”, SAV Katkı, 4: 34-44.
• Appuhami, R. (2007). “The Impact of Intellectual Capital on Investor’s Capital Gainon Shares: An Empirical Investigation in Thai Banking, Finance and Insurance Sector”, International Management Review, 3 (2): 14-25.
• Arıkboğa, Ş. (2003). “Entelektüel Sermaye”, İstanbul: Derin Yayınları.
• Argüden, Y. (2005). “Entelektüel Sermaye”, 14. Ulusal Kalite Kongresi Entelektüel Sermaye Oluşturma, Etkili Yararlanma Oturumu, İstanbul, 3-60.
• Aslanoğlu, S. & Zor, İ. (2006). “Bilgi Varlıklarının Değerlemesi: Entelektüel Sermaye Ölçüm ve Değerleme Modelleri, Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 29: 152-165.
• ASO – Ankara Sanayi Odası (2003). “Entelektüel Sermayenin Firma Değeri Üzerine Ektisi”, Asomedya. Baktır, E. (2009). “Yenileşimin Arkasındaki İtici Güç: Entelektüel Sermaye”, Savunma Sanayii Gündemi, 3: 43-47.
• Barnes, J. (1984). “The Complete Works of Aristotle”, The Revised Oxford Translation.
• Bontis, N. (1998). “Intelectual Capital: An Explotary Study that Develops Measures and Models”, Management Decision, 36(2): 63-76.
• Bontis, N. (2002). “World Congress on Intellectual Capital Readings”, Butterworth-Heinemann/KMCI Press, Boston, MA, 24.
• Bontis, N. (2001). “Assessing Knowledge Asset: A Review of The Models Used To Measure Intellectual Capital”, IJMR: International Journal of Management Reviews, 3(1): 41-60.
• Bontis, N. & Choo, C.W. (2001). “The Strategic Management of Intellectual Capital and Organizational Knowledge”, Oxford University Press, New York, 34.
• Bontis, N. & Keow, W.C.C. & Richardson, S. (2000). “Intellectual Capital and Business Performance in Malaysian Industries”, Journal of Intellectual Capital, 1 (1): 85-100.
• Bozbura, F.T. & Toraman, A. (2004). “Türkiye’de Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi İle İlgili Model Çalışması ve Bir Uygulama”, İTÜ Muhendislik Dergisi, 3(1): 55-57.
• Bulut, E. & Akçacı, T. (2017). “Endüstri 4.0 ve İnovasyon Göstergeleri Kapsamında Türkiye Analizi”, ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 7: 50-72.
• Büyüközcan, G. (2002). “Entelektüel Sermaye Yönetimi”, Kalder Forum, 2: 35-44.
• Carvalho, A.V., Enrique D.V., Chouchenea, A. & Charrua-Santos, F. (2021). “Quality 4.0: An Overview”. Procedia Computer Science, 181: 341-346.
• Chang, S., Chen, S. & Lai, J. (2008). “The Effect of Alliance Experience and Intellectual Capital On The Value Creation of International Strategic Alliances”. Omega, 36(2): 298-316.
• Chen, C. J. & Shih, H. A. & Yang, S. Y. (2009). “The Role of Intellectual Capital in Knowledge Transfer”. IEEE Transactions on Engineering Management, 56(3): 402-411.
• Chen, J. & Zhu, Z. & Xie, H. Y. (2004), “Measuring Intellectual Capital: A New Model and Empirical Study”, Journal of Intellectual Capital, 5(1): 195-212.
• Cooper, R. (2000). “Cost Management: From Frederic Taylor to The Present”. Journal of Cost Management, September-October: 4-9.
• Çalışkan, M.M.T. (2015). “Bilgi Ekonomisinde Entelektüel Sermaye: Borsa İstanbul’da Bankacılık Sektörü Uygulaması”. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 13(3).
• Çıkrıkçı, M. & Daştan, A. (2002). “Entelektüel Sermayenin Temel Finansal Tablolar Aracılığıyla Sunulması”. Bankacılar Dergisi, 43: 18-32.
• Doğan, A. (2002), “Genel Muhasebe II”. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayını, Kayseri, 3. Baskı.
• Edvinsson, L. & Sullivan, P. (1996). “Developing a Model for Managing Intellectual Capital”. European Management Journal, 14(4): 356-364.
• Edvinsson, L. (1997). “Developing Intellectual Capital at Skandia”. Long Range Planning, 30(3): 366-372.
• Edvinsson, L. & Malone, M. S. (1997). “Intellectual Capital: Realizing Your Company’s True Value by Finding It’s Hidden Roots”. Harper Collins Pub., New York.
• Edvinsson, L. (2000). “Some Perspectives on Intangibles and Intellectual Capital 2000”. Journal of Intellectual Capital, 1(1): 12-13.
• Emrem, E. (2003). “Entelektüel Sermaye ve Bileşenlerinin Kavramsal Analizi”. İş, Güç, Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 6(1).
• Ercan, M. K. & Öztürk, B. & Demirgüneş, K. (2003). “Değere Dayalı Yönetim ve Entelektüel Sermaye”, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Eren, E. & Akpınar, S. (2004). “Yapısal Sermayenin İşletme Performansı Üzerindeki Etkilerinin Araştırılması”. Öneri Dergisi, 6(22): 9-17.
• Erkal, Z.E. (2006). “Entelektüel Sermaye Ölçülmesi ve Raporlanması”, İstanbul: Derin Yayınları.
• Erkanlı, H. & Karsu, S. (2012). “Değer Zincirinde Entelektüel Sermaye”. Niğde Universitesi. İİBF Dergisi, 5(2): 216-237.
• Ertaş, F. C. & Coşkun, M. (2005). “Turizm İşletmelerinde Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi ve İMKB’deki Turizm şirketlerinde Ampirik Bir Uygulama”. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 5(10): 121-138.
• Gallego-Alvarez, I. & Rodriguez-Dominguez, L. (2005). “Situation of Intangible Assets in Spanish Firms: An Empirical Analysis”. Journal of Intellectual Capital, 6(1): 105-126.
• Gogan, L.M. & Draghici, A. (2013). “A Model to Evaluate The Intellectual Capital, Romania”. Procedia Technology, 9: 867–875.
• Gorz, A. (2011). “Maddesiz: Bilgi, Değer ve Sermaye”. İstanbul, Ayrıntı Yayınları.
• Göker, İ.E.K. (2017). “Bilişim Sektöründe Entelektüel Sermaye ile Finansal Performans İlişkisinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma”. International Journal of Academic Value Studies, 3(14): 78-86.
• Görmüş, A. Ş. (2009). “Entelektüel Sermaye ve İnsan Kaynakları Yönetiminin Artan Önemi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, 11(1): 57-75.
• Guthrie, J. & Cuganesan, S. & Ward, L. (2007). “Extended Performance Reporting: Evaluating Corporate Social Responsibility and Intellectual Capital Management”. Issues in Social and Environmental Accounting, 1(1): 1-25.
• Guthrie, J. (2000). “Measuring Up to Change”. Financial Management, December: 11-13.
• Guthrie, J. (2001). “The Management, Measurement and The Reporting of Intellectual Capital”. Journal of Intellectual Capital, 2(1): 27-41.
• Gürkan, S. & Gökbulut, R. İ. & Çolak, N. (2015). “Entelektüel Katma Değer Katsayısı Bileşenlerinin İşletmelerin Finansal Performansı Üzerindeki Etkisi”. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2): 45-64.
• Harrison, S. & Sullivan, P. H. (2000). “Profiting from Intellectual Capital”. Journal of Intellectual Capital, 1(1): 33-46.
• Hilav, S. (2008). “Entelektüeller ve Eylem”, Yapı Kredi Yayınları, 140.
• Hobikoğlu, H. E. (2011). “Entelektüel Sermayenin Önemi, Sınıflandırılması ve Ölçme Yöntemleri: Kuramsal Bir Çerçeve”. Sosyal Bilimler Dergisi, 1: 86-99.
• Johanson, U. (1999). “Mobilising Change: Characteristics of Intangibles Proposed by 11 Swedish Firms”. OECD International Symposium, Measuring and Reporting, Amsterdam.
• Johannessen, J. A., Olsen, B., & Olaisen, J. (2005). “Intellectual Capital as a Holistic Management Philosophy: A Theoretical Perspective”. International Journal of Information Management, 25(2): 151-171.
• Kanıbir, H. (2004). “Yeni Bir Rekabet Gücü Kaynağı Olarak Entelektüel Sermaye ve Organizasyonel Performansa Yansımaları”. Havacılık ve Uzay Teknolojisi Dergisi, 1(3): 77-85.
• Karacaer, S. & Aygün, M. (2009). “Entelektüel Sermayenin Firma Performansı Üzerindeki Etkisi”. H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27(2).
• Karacan, S. (2007). “Entelektüel Sermayenin Muhasebeleştirilmesi ve Finansal Tablolarda Sunulması: Entelektüel Sermayeye Muhasebe Bilgi Sistemi Açısından Bir Yaklaşım”. Ankara: Orient Yayınları.
• Kerimov, R. (2011). “Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi, Raporlanması ve İşletme Performansına Etkisi: Örnek Bir Uygulama”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensititüsü Yüksek Lisans Tezi, 4-11.
• Kujansivu, P. & Lonnqvist, A. (2007). “Invastigating the Value and Effeciency of Intellectual Capital”. Journal of Intellectual Capital, 8(2): 272- 287.
• Aşıkoğlu, R., Kurt, M. & Özcan, K.. (2008). “Entelektüel Sermaye: Teori, Uygulama ve Yeni Perspektifler”. Gazi Kitabevi, Ankara, 38.
• Luthy, D. H. (1998). “Intellectual Capital and Its Measurement”. In Proceedings of the Asian Pacific Interdisciplinary Research in Accounting Conference (APIRA), Osaka, Japan.
• Mahmudi, B. & Nurhayati, E. (2014). “The influence of board governance characteristics on intellectual capital performance”. Rev. Integr. Bus. Econ. Res., 4(1): 417-430.
• NEBL Invisible Value (2001). “The Case for Measuring and Reporting Intellectual Capital”. Business Competitiveness Division, Canberra, 21-22.
• Nerdrum, L. & Erikson, T. (2001). “Intellectual Capital: A Human Capital Perspective”. Journal of Intellectual Capital, 2 (2): 127-135.
• Oba, V.C., Ibinkule, J. & Damagum, Y. M. (2013). “The Impact of Board on Intellectual Capital Disclosures in Nigeria”. Journal of Accounting and Management, 3(1): 65-80.
• Ölçer, F. & Şanal, M. (2007). “İşletmelerde Entelektüel Sermaye Yönetimi”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1): 479-500.
• Önce, S. (1999). “Muhasebe Bakış Açısı ile Entelektüel Sermaye”. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1100, Eskişehir.
• Özdemir, S. & Kaya, Y. (2019). “Entelektüel Sermayenin Ölçülmesinde ve Raporlanmasında Kullanılan Yöntemler: Türkiye Banka Sektöründe Bir Uygulama”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 35: 269-284.
• Öztürk, M. B. & Ban, Ü. (2003). “Entelektüel Sermayenin Firma Değeri Üzerine Etkisi”. Asomedya Dergisi, Sayı: 54.
• Öztürk, M. B. & Demirgüneş, K. (2008). “Kurumsal Yönetim Bakış Açısıyla Entelektüel Sermaye”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19: 395-411.
• Pena, I. (2002). “Intellectual Capital and Businenss Start-up Success”. Journal of Intellectual Capital, 3(2): 182. Pirtini, S. (2004). “Pazarlama Yönetimi Açısından Entelektüel Sermaye”. İstanbul Türkmen Kitabevi.
• Roos J., Dragonetti N. C., & Edvinsson, L. (1997). “Intellectual Capital: Navigating in the New Business Landscape”. Macmillian Business, London,
• Sader, S. & Husti, I. & Daroczi, M. (2019). “Quality Management Practices in the Era of Industry 4.0”. Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej Research Reviews of Czestochowa University of Technology, 35(1): 117-126.
• Sakur, R. (2017). “Entelektüel Sermaye ile Firma Finansal Performansı İlişkisi: BİST’te İşlem Gören Bankalar Üzerine Bir Ekonometrik Analiz”. International Conference on Eurasian Economies, 550-555.
• Seyidoğlu, H. (1999). “Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük”. İstanbul: Gizem Can Yayınları.
• Sharabati, A. & Javad, S. N. & Bontis, N. (2010). “Intellectual Capital and Business Performance in The Pharmaceutical Sector of Jordan”. Management Decision, 48(1): 105-131.
• Stewart, T. A. (1991). “Brainpower”. Fortune, 123(11): 11-54.
• Stewart, T. A. (1997). “Entellektüel Sermaye: Kuruluşların Yeni Zenginliği”. MESS Yayınları, İstanbul.
• Sullivan, P. H. (2000). “Value-Driven Intellectual Capital; How to Convert Intangible Corporate Assets into Market Value”. John Wiley&Son Pub., New York, 241.
• Şahin, O. & Alabay, N. (2011). “KOBİ’lerde Entelektüel Sermayenin Firma Performansı Üzerine Etkileri”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (14): 249-268.
• Şanal, M. (2006). “Entelektüel Sermaye Yönetim ve Türk Yedek Sanayi İşletmelerinde Uygulanması Üzerine Bir Araştırma”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• Tseng, C. Y. & Goo, Y. J. J. (2005). “Intellectual Capital and Corporate Value in an Emerging Economy: Empirical Study of Taiwanese Manufacturers”. R&D Management, 35(2): 187-201.
• Uzay, Ş. & Savaş, O. (2003). “Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi: Mobilya Sektöründe Karşılaştırılmalı Bir Uygulama Örneği”. Erciyes Üniversitesi, İİBF Dergisi, 163-181.
• Ünlü, O. (2015). “Stratejik Bilgi Yönetimi Enstrümanlarından Entelektüel Sermayenin Boyutları Arasındaki İlişkisinin İncelenmesi: Türk Prefabrik Sektörü Üzerine Bir Araştırma”. Süleyman Şah Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Willams, M. (2000). “Relationship Between Board Structure a Firms Intellectual Capital Performance in an Emerging Economy”, Cargary Univ., Canada, 44 s. Stewart, A.T. (1997). Entelektüel Sermaye, Çev: Nurettin Elhüseyni, BZD Yayıncılık, İstanbul.
• Willams, M. (2001). “Is a Company’s Intellectual Capital Performance and Intellectual Capital Disclosure Practices Related?: Evidence From Publicly Listed Companies From the FTSE 10”. 4th. World congress on ıntellectual capital, 1-34.
• Wu, X. & Sivalogathasan, V. (2013). “Innovation Capability for Better Performance: Intellectual Capital and Organizational Performance of the Apparel Industry in Sri Lanka”. Journal of Advanced Management Science, 1 (3): 273-277.
• Yelkikalan, N. & Aydın, E. (2206). “Aile Şirketlerinde Profesyonelleşmeyi Yönlendiren Bir Dinamik: Entelektüel Sermaye Birikimi”. Yönetim Bilimleri Dergisi, 134.
• Yereli, A. N. & Gerşil, G. (2005). “Entelektüel Sermayeyi Ölçme ve Raporlama Yöntemleri”. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İİBF Dergisi, 12(2): 17-29.
• Yıldız, S. (2010). “Entelektüel Sermaye Teori ve Araştırma”. Türkmen Kitabevi, İstanbul, 288.
• Yorulmaz, M. & Alkan, G. (2018). “Deniz Ulaştırma İşletmelerinde Entelektüel Sermaye ve Örgüt Performansı Arasındaki İlişkide Yenilikçiliğin Rolü”. Business and Economics Research Journal, 9(3): 631-650.