Öz
Osmanlı İmparatorluğunda halkın eğlence kültürünün önemli unsurları olan Tulûat ve Ortaoyunu, Saray tarafından sıklıkla tercih edilen teatral türler olarak karşımıza çıkar. Bu çalışmada 19. yüzyılın son çeyreğini kapsayan zaman diliminde Osmanlı Sarayı’nda padişahın huzurunda gerçekleştirilen tulûat/ortaoyunu gösterimleri, seyirci ve oyuncular arasındaki ilişki ve bu ilişkinin temsilin niteliğine etkisi bağlamında tartışmaya açılacaktır. Öncelikle “Huzur Temsilleri” kavramı açıklanarak, geleneksel ve batı tarzı tiyatronun sarayın eğlence hayatındaki yerine dair değerlendirmeler sunulacaktır. Huzur temsillerinin kurumsal çatısı olan Muzıkayı Hümâyun’un yapısı oyuncuların buraya kabul edilme süreçlerine değinilecektir. Saraya alınma sürecinde oyuncunun yeteneği dışında etkili olan ilişkiler ağı örnekler üzerinden ortaya koyulacaktır. Padişahın huzuruna çıkmanın oyuncu kimliğine etkisi ve iktidarın performansın şekillenmesindeki belirleyici rolü tartışmaya açılacaktır. Oyuncuya verilen unvanlar, rütbeler, nişanlar, ihsanlar, üniformalara karşılık oyuncudan ve dolayısıyla performanstan nelerin eksildiği bulgulanmaya çalışılacaktır. Sarayın talepleri ile tulûat tiyatrosunun dinamikleri arasındaki çelişkiler örnekler üzerinden değerlendirilerek, performans zamanı, süresi, içeriği ve oyuncunun iktidarla/ seyirci sultanla kurduğu etkileşim çalışma boyunca çeşitli örneklerle analiz edilecektir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- “Mazide Temasa Hayatı: Milli Mudhikamız ve Komik Abdi Efendi”, (1340). Yıldız, 3, s. 6-7. google scholar
- And, M. (2019). 16. Yüzyılda İstanbul: Kent-Saray-Gündelik Yaşam. İstanbul:Yapı Kredi Yayınları. google scholar
- And, M. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu: Köylü ve Halk Tiyatrosu Geleneği. İstanbul: İnkılap Kitabevi. google scholar
- And, M. (1972). Tanzimat ve İstibdat Dönemi Türk Tiyatrosu, Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
- Aracı, E. (2016 Nisan- Mayıs). “Dolmabahçe’nin yitik sahnesi: Saray Tiyatrosu Versailles Operası’nın İstanbul’daki eşiydi”, Atlas Tarih,40, s. 62. google scholar
- Coşkun, N. S. (2019). Komik-İ Şehir Naşit Efendi: Nusret Safa Coşkun’un Kaleminden Halk Sanatkârı Komik-i Şehir Naşit Efendi’nin Hayatı. İstanbul: Büyüyenay Yayınları. google scholar
- Delilbaşı, A. S. (1944a, 15 Mart). “Abdürrezak-Abdi Ef.”, Türk Tiyatrosu, 169, s. 10-12. google scholar
- Delilbaşı, A. S. (1944b, 1 Mart). “Abdürrezak-Abdi Ef.”, Türk Tiyatrosu, 168, s. 11-15. google scholar
- Güllü, F. (2008). Vartovyan Kumpayası ve Yeni Osmanlılar, İstanbul: BGST Yayınları. google scholar
- Firidinoğlu, N. (2012). Siyasi Propaganda Aracı Olarak II. Meşrutiyet’te Tiyatro Edebiyatı. Ö. Belkıs (Ed.), Prof. Dr. Özdemir Nutku’ya Armağan Kitabı içinde, (s. 327-353) İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları. google scholar
- Fischer-Lichte, E. (2002). History of European Drama and Theatre. Routledge, 2002. google scholar
- İrtem, S. N. (1999). Osmanlı Sarayı ve Haremin İçyüzü: Muzıka-i Hümayun ve saray Tiyatrosu, yay. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul: Temel Yayınları. google scholar
- Kaynar, G. (2001). Audience and response-programming research and the methodology of the implied spectator. New Approaches to Theatre Studies and Performance Analysis, Tübingen: Max Niemeyer, 159-73. google scholar
- Kemal, N. (2005). Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri, Bütün Makaleleri 1, Yayına Hazırlayanlar: Nergiz Yılmaz Aydoğdu&İsmail Kara, İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
- Kose, R. ; Albayrak, M. (2015). Arsiv Belgelerine Gore Osmanlı’da Gosteri Sanatları, Geleneksel Seyir Sanatları (Kukla, Karagoz, Meddah, Ortaoyunu) Tiyatro, Sinema. İstanbul: Osmanlı Arsivi Daire Baskanlıgı Yayınları. google scholar
- Nazmi, M. (1933, 15 Birinciteşrin). Abdülhamid’in yaveri Keçecizade İzzet Fuat Paşa’nın Hatıraları.Vakit, s. 8. google scholar
- Özcan, N. (2020). "Muzıka-yi Hümâyun", TDV İslâm Ansiklopedisi, erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/muzika-yi-humayun (14.08.2023) google scholar
- Özmutlu, G. (2012). IV. Mehmed Dönemi Osmanlı Saray Hareminde Sanatç ı Cariyeler (1677- 1687). (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Isparta. google scholar
- Pekman, Y. (2011). Geleceğe Perde Açan Gelenek Geçmişten Günümüze İstanbul Tiyatroları II,(Beyoğlu, Şişli, Beşiktaş ve Çevresi). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
- Rozik, E. (2007). Generating theatre meaning: A theory and methodology of performance analysis. Liverpool University Press. google scholar
- Sevengil, R. A. (2015). Türk Tiyatrosu Tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları. google scholar
Öz
Tulûat and Ortaoyunu, which are important elements of the entertainment culture of the people in the Ottoman Empire, appear as theatrical genres frequently preferred by the Palace. In this study, Tulûat and Ortaoyunu performances performed in the presence of the sultan in the last quarter of the nineteenth century will be discussed in the context of the relationship between the audience and the actors and the impact of this relationship on the quality of the representation.
First of all, the concept of Huzur Temsilleri, meaning “performances in the presence of the sultan” will be explained. The structure of the Muzıka-yi Hümâyun, the institutional framework of the representations in the palace, and the admission processes of the players to this institution will be discussed. The effect of appearing before the sultan on the identity of the actor and the decisive role of power in shaping the performance will then be analyzed. The contradictions between the demands of the palace and the dynamics of the Tulûat theater (the improvised theater) will be evaluated through examples, and the performance time, duration, content, and the interaction of the actor with the power/spectator sultan will be analyzed with various examples throughout the study.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- “Mazide Temasa Hayatı: Milli Mudhikamız ve Komik Abdi Efendi”, (1340). Yıldız, 3, s. 6-7. google scholar
- And, M. (2019). 16. Yüzyılda İstanbul: Kent-Saray-Gündelik Yaşam. İstanbul:Yapı Kredi Yayınları. google scholar
- And, M. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu: Köylü ve Halk Tiyatrosu Geleneği. İstanbul: İnkılap Kitabevi. google scholar
- And, M. (1972). Tanzimat ve İstibdat Dönemi Türk Tiyatrosu, Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
- Aracı, E. (2016 Nisan- Mayıs). “Dolmabahçe’nin yitik sahnesi: Saray Tiyatrosu Versailles Operası’nın İstanbul’daki eşiydi”, Atlas Tarih,40, s. 62. google scholar
- Coşkun, N. S. (2019). Komik-İ Şehir Naşit Efendi: Nusret Safa Coşkun’un Kaleminden Halk Sanatkârı Komik-i Şehir Naşit Efendi’nin Hayatı. İstanbul: Büyüyenay Yayınları. google scholar
- Delilbaşı, A. S. (1944a, 15 Mart). “Abdürrezak-Abdi Ef.”, Türk Tiyatrosu, 169, s. 10-12. google scholar
- Delilbaşı, A. S. (1944b, 1 Mart). “Abdürrezak-Abdi Ef.”, Türk Tiyatrosu, 168, s. 11-15. google scholar
- Güllü, F. (2008). Vartovyan Kumpayası ve Yeni Osmanlılar, İstanbul: BGST Yayınları. google scholar
- Firidinoğlu, N. (2012). Siyasi Propaganda Aracı Olarak II. Meşrutiyet’te Tiyatro Edebiyatı. Ö. Belkıs (Ed.), Prof. Dr. Özdemir Nutku’ya Armağan Kitabı içinde, (s. 327-353) İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları. google scholar
- Fischer-Lichte, E. (2002). History of European Drama and Theatre. Routledge, 2002. google scholar
- İrtem, S. N. (1999). Osmanlı Sarayı ve Haremin İçyüzü: Muzıka-i Hümayun ve saray Tiyatrosu, yay. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul: Temel Yayınları. google scholar
- Kaynar, G. (2001). Audience and response-programming research and the methodology of the implied spectator. New Approaches to Theatre Studies and Performance Analysis, Tübingen: Max Niemeyer, 159-73. google scholar
- Kemal, N. (2005). Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri, Bütün Makaleleri 1, Yayına Hazırlayanlar: Nergiz Yılmaz Aydoğdu&İsmail Kara, İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
- Kose, R. ; Albayrak, M. (2015). Arsiv Belgelerine Gore Osmanlı’da Gosteri Sanatları, Geleneksel Seyir Sanatları (Kukla, Karagoz, Meddah, Ortaoyunu) Tiyatro, Sinema. İstanbul: Osmanlı Arsivi Daire Baskanlıgı Yayınları. google scholar
- Nazmi, M. (1933, 15 Birinciteşrin). Abdülhamid’in yaveri Keçecizade İzzet Fuat Paşa’nın Hatıraları.Vakit, s. 8. google scholar
- Özcan, N. (2020). "Muzıka-yi Hümâyun", TDV İslâm Ansiklopedisi, erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/muzika-yi-humayun (14.08.2023) google scholar
- Özmutlu, G. (2012). IV. Mehmed Dönemi Osmanlı Saray Hareminde Sanatç ı Cariyeler (1677- 1687). (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Isparta. google scholar
- Pekman, Y. (2011). Geleceğe Perde Açan Gelenek Geçmişten Günümüze İstanbul Tiyatroları II,(Beyoğlu, Şişli, Beşiktaş ve Çevresi). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
- Rozik, E. (2007). Generating theatre meaning: A theory and methodology of performance analysis. Liverpool University Press. google scholar
- Sevengil, R. A. (2015). Türk Tiyatrosu Tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları. google scholar
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Müzik (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 11 Aralık 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 30 Ağustos 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 |