ORGANOLOGIC DEVELOPMENT OF TRADITIONAL TURKISH MUSICAL INSTRUMENTS

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 1, 15 - 39, 15.06.2016

Pınar Somakcı

Öz

Organology is a science that studies the musical instruments. It is rare to find organologic

published scientific resources of Traditional Turkish Music. The aim of this study is to

examine all studies in the literature about the Traditional Turkish Music instruments, in

the organologic sense to demonstrate this progress. In this study, some conclusions were

reached using literature review and interviews with experts on the field. According to the

results of the study, it is concluded that the organologic studies in the West is different from

the ones in Turkey. The emergence of the Organology as a science coincides with the 17th

century. But serious scientific studies in Turkey have started in the 20th century. In Turkey it

has seen that written works about instruments are few, works entered into literature of this

period were writen after compliation works of introducing instruments, they are first studies

giving information about instruments. Furthermore, after establisment of conservatory

providing Turkish Music education, academic studies about Traditional Turkish Music and

instruments began. Due to the late scientific studies related to those instruments, a lot of

Traditional Turkish Music instruments today have fallen out of use, and therefore many

of them are forgotten. As a conclusion, to prevent any of these losses it is needed to set

up an national instruments museum, to write an encyclopedia, bibliography, to organise

symposiums, congress, conserts etc. suggestions are offered in this study.

Anahtar Kelimeler

Organology, Turkish Music

GELENEKSEL TÜRK MÜZİĞİ’NE ÖZGÜ ÇALGILARIN ORGANOLOJİK GELİŞİMİ

Öz

Organoloji, çalgıları inceleyen bir bilim dalıdır. Türk Müziği çalışmalarıyla ilgili

organolojik anlamda basılmış bilimsel nitelikte kaynak oldukça azdır. Bu çalışmanın

amacı, Geleneksel Türk Müziği’ne özgü çalgılarla ilgili literatürde yapılmış çalışmalar

incelenerek, bu çalgıların organolojik anlamda gelişimini ortaya koymaktır. Bu araştırmada,

kaynak tarama ve bilir kişilerle görüşme tekniği kullanılarak bazı çıkarımlara varılmıştır.

Buna göre, Türkiye’de yapılan çalışmaların Batı’daki organolojik çalışmalardan oldukça

farklı bir seyir izlediği görülmüştür. Organoloji biliminin ortaya çıkışını 17. yüzyıl

olarak ele almak mümkündür. Ancak Geleneksel Türk Müziği’nde bu konudaki bilimsel

anlamda ciddi çalışmalar, 20. yüzyıl itibariyle ele alınmaya başlanmıştır. Türkiye’de bu

dönem literatürüne girmiş organolojik çalışmaların, genellikle konservatuvar ve TRT

radyoları gibi kurumlar tarafından gerçekleştirilen derleme çalışmaları sonucunda kaleme

alındığı görülmektedir. Bu çalışmalar her ne kadar çalgıları tanıtmak maksadıyla kapsamlı

yazılmasalar da çalgılar hakkında bilgi veren ilk çalışmalardır. Çalgılarla ilgili bilimsel

anlamda bu geç başlanan çalışmalar nedeniyle, kayda alınamayan Geleneksel Türk

Müziği’nde pek çok çalgı, günümüzde farklı sebeplerin de yanı sıra, kullanımdan düşmüş,

hatta pek çoğu unutulmuştur. Sonuç olarak, bu kayıpların yaşanmaması için Türkiye’de,

ulusal çalgı müzesi kurulması, çalgı ansiklopedisi, bibliyografya, sempozyum, kongre,

konser gibi akademik çalışmaların yapılması konusunda önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Organoloji, Türk Müziği

Kaynakça

• Açın, C. (1994). Enstrüman Bilimi (Organoloji). İstanbul: Yenidoğan Basımevi.
• Akarçay, A. (1998). Türk Halk Müziği Sazlarının Sınıflandırılması, Kullanıldığı Yöreler ve Türler, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bardakçı, M. (1986). Maragalı Abdülkadir. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Cevher, H. (2003). Ali Ufki (Hâzâ Mecmûa-i Sâz ü Söz. çeviri yazım inceleme,. İzmir: Meta Basım Matbaa.
• Çelik, Başar, B. (2001). Hızır bin Abdullah’ın Kitabü’l Edvar’ında Makamlar. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Doğrusöz, N., Beşiroğlu, Ş., Uslu, R. (2007). Harîrî bin Muhammed’in Kırşehrî Edvar İçersinde Perdeler. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı 1, cilt 4, 13-22.
• Elçi, A. (1997). Muzaffer Sarısözen (Hayatı, Eserleri ve Çalışmaları). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karakaya, F. (2016). Türk İslam Çalgılarının Gelişmişlik Düzeyi, Türk Müziği Çalgılarının Organolojik Gelişimi, Panel bildirisi, 27 Mart 2016, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Barış Manço Kültür Merkezi.
• Musiki Dergisi (2009). Hititlerin Senfonik&Lirik Gösterisi: Hattuşa, (Mayıs, 14, 2016), http://www.musikidergisi.net/?p=1181
• Öğel, B. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş. cilt 9, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Pekin, E. (2013). Sarayda Musiki, (Mayıs, 10, 2016), http://www.turkishmusicportal.org/ article_chapter.php?id=5&page_num=2&lang2=tr.
• Polat, Ö. (2013). Çalgı Bilimi, (Nisan, 28, 2016). https://www.muzikogretmenleriyiz.biz/ organoloji-calgi-bilimi-nedir/
• Somakcı, P. (2016). Gönül Paçacı ile yapılan kişisel röportaj, (Mart, 20, 2016), İstanbul: Osmanlı Dönemi Araştırma Merkezi.
• Söylemez, M. (2009). Mızraplı Çalgılardan Udun Restorasyon Teknikleri, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tetik, S. (2015). Türkiye’de Organoloji Çalışmaları, Mukaddime Dergisi. 6/1, 197-220.
• Tüfekçioğlu, S. (2015). XV. Yüzyıl Edvar Kitaplarında Çalgılar, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Üngör, E. R. (2004). Türklerde Çalgılar. I. Uluslararası Tarihte Anadolu Müziği ve Çalgıları Sempozyumu, Ankara, 12-13 Kasım 1999. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Uslu, R. (2015). Kemani Hızır Ağa, Türk Müziği’nde Batılılaşmanın Başlangıcı mı?. (Mayıs, 10, 2016), http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/USLU-Recep- KEMANÎ-HIZIR-AĞA-TÜRK-MÜZİĞİNDE-BATILILAŞMANIN-BAŞLANGICIMI. pdf
• Ülkütaşır, M. Ş. (1972). Cumhuriyetle Birlikte Türkiyede Folklor ve Etnografya Çalışmaları. Ankara: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları.
• Yücel, H. (2013). Kemani Hızır Ağa ve Tefhimü’-l Makamat fi Tevlidi’n-Nagamat Çevirisindeki Perdeler. Akademik Bakış Dergisi, 37, 1-16.