The Historical Meanings and Functions of the Qadim and Jadid Distinctions in Makam Names

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 75 - 91, 24.06.2024

Hakan Aykurt

https://doi.org/10.26650/CONS2024-1446252

Öz

The theoreticians of Ottoman (or classical Turkish) music defined some makams and in their compound forms with the new names they created by adding certain adjectives to the name of a known maqam. Based on these theoreticians’ explanations, the adjectives added to a makam name are understood to have usually had a specific melodic purpose. In this context, the study aims to examine the purposes for which the adjectives of atîk [old, ancient], kadîm [ancient], cedîd [fresh], eski [old], and yeni [new] were used in makam names and also questions the possibilities these makam names can provide in understanding the processes of change in the theoretical tradition. In line with this, the study has searched the makam names found in theoretical sources based on three different makam catalog studies and identified the makams with these aforementioned adjectives in their names. The study then analyzes and compares the definitions of the identified makams with other closely related makams in terms of what variations occurred to reveal the purposes of these adjectives. In accordance with the findings, the study has concluded these adjectives to have been used in makam names to emphasize the historical context of the makam, its forgotten status in terms of performance, or its characteristic of being newly invented. The study also reveals these makams to provide important clues for understanding the various characteristics of theoretical models, the theoreticians’ approaches, the evolution of makams, and the interaction between the fields of performance and theory.

Anahtar Kelimeler

Ottoman music, Kadîm, Cedîd

Tarihsel Bağlam Açısından Makam İsimlerinde Kadîm-Cedîd Ayrımının Anlamları ve İşlevleri

Öz

Osmanlı-Türk mûsikîsi nazariyatçıları bazı makam ve terkipleri, bilinen bir makam adına birtakım sıfatlar ekleyerek ürettikleri yeni isimlerle tanımlamışlardır. Nazariyatçıların açıklamaları temel alındığında makam isimlerine eklenen bu sıfatların, genellikle ezgisel açıdan belirli bir amaç ve işleve sahip olduğu anlaşılır. Bu bağlamda araştırmada, makam isimlerinde sıklıkla görülen “atîk”, “kadîm”, “cedîd”, “eski” ve “yeni” sıfatlarının hangi amaçlarla ve bu sıfatlara ne tür işlevler yüklenerek kullanıldıklarının incelenmesi amaçlanmış, ayrıca bu makam isimlerinin nazarî geleneğin değişim süreçlerini ve nazariyatçıların farklı yaklaşımlarını anlama konusunda sağlayabileceği imkânlar sorgulanmıştır. Bu doğrultuda, üç farklı makam kataloğu çalışması referans alınarak nazarî kaynaklarda bulunan makam isimleri taranmış, isminde mezkûr sıfatlar bulunan makamlar tespit edilmiştir. Tespit edilen makamların tarifleri incelenmiş, varyantlaşma açısından yakın ilişkide olduğu diğer makamlarla kıyaslanarak sıfatların kullanım amaçları belirlenmiştir. Elde edilen bulgulara göre, makam isimlerindeki bu sıfatların, makamın tarihsel bağlamını, icra açısından unutulmuş olma durumunu ve “nev ihtirâ” olma vasfını vurgulamak amacıyla kullanıldıkları sonucuna ulaşılmıştır. Söz konusu makamların, nazarî modellerin çeşitli özelliklerini, nazariyatçıların yaklaşımlarını, makamların tarihsel süreçteki değişimlerini ve icranazariyat alanların etkileşimini anlama noktasında da önemli ipuçları sağladığı ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı/Türk mûsikîsi, Kadîm, Cedîd

Kaynakça

• Arel, H. S. (1993). Türk mûsikîsi nazariyatı dersleri (O. Akdoğu, Düz.) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Başer, F. A. (2013). Türk musikisinde Abdülbâkî Nâsır Dede. İstanbul: Fatih Üniversitesi Konservatuarı Müdürlüğü Yayınları. google scholar
• Behar, C. (2017). Kan dolaşımı, ameliyat ve musiki makamları Kantemiroğlu (1673-1723) ve edvârının sıra dışı müzikal serüveni. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Behar, C. (2022). Kadîm ile cedîd arasında-III. Selim döneminde bir Mevlevî şeyhi Abdülbâkî Nâsır Dede’nin musiki yazmaları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Can, C. ve Levendoğlu, N. O., (2002). Geleneksel Türk sanat müziği terminolojisinde çok kültürlü unsurlar. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(3), 239-245. google scholar
• Çağbayır, Y. (2017). Ötüken Osmanlı Türkçesi sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat. google scholar
• Duru, R. (2021). Türk musikisi nazariyatçıları kronolojisi. Erişim tarihi: 05.01.2024, http://academia.edu./46197675/TÜRK_MUSİKİSİ_ NAZARİYATÇILARI_KRONOLOJİSİ google scholar
• Ekinci, M. U. (2016). Kevserî mecmuası -18. yüzyıl saz müziği külliyatı. İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Ezgi, S. (1933). Nazarî ve amelî Türk mûsikîsi. İstanbul: Milli Mecmua Matbaası. google scholar
• Hatipoğlu, E. (2019). Makamlar ve terkibler-Mansur/AEU. Erişim tarihi: 01.02.2024, https://play.google.com/books/reader?id=DnGqDwAAQBAJ &pg=GBS.PP1 google scholar
• Karadeniz, M. E. (1965). Türk mûsikîsinin nazariye ve esasları. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Kutluğ, Y. F. (2000). Türk musikisinde makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Levendoğlu Öner, O. (2011). Osmanlı dönem 15. yüzyıl müzik yazmalarında makam tanımları, sınıflamaları ve bir geçiş dönemi kuramcısı: Ladikli Mehmet Çelebi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 794-816. google scholar
• Levendoğlu Yılmaz, O. (2002). XllI. yüzyıldan günümüze kadar varlığını sürdüren makamlar ve değişim çizgileri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Öncel, M. (2023). Kazım Uz-Müzik terimleri sözlüğü. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları. google scholar
• Öztürk, O. M. (2014). Makam, âvâze, şûbe ve terkib: Osmanlı musiki nazariyatında Pisagorcu “kürelerin uyumu/musikisi” anlayışının temsili. Rast Müzikoloji Dergisi, 2(1), 1-49. google scholar
• Öztürk, O. M. (2021). Makam nazariyat tarihinde başlıca gelenek ve modeller. Tokaç, M. S. ve Güray, C. (Ed.), Anadolu ve komşu coğrafyalarda makam müziği atlası içinde (s. 3-70). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. google scholar
• Öztürk, O. M. (2022a). Türk müziğinin temeli olarak halk müziği teorisi ve uygulaması ı. Ankara: Müzik Eğitimi Yayınları. google scholar
• Öztürk, O. M. (2022b). İstanbul’da müzik teorisi çalışmaları: Önde gelen teorisyenler ve eserleri. H. Dedeler (Ed.), Müzik İstanbul içinde (s. 126-193). İstanbul: Esenler Belediyesi Yayınları. google scholar
• Popescu-Judetz, E. & Sirli, A. A. (2000). Sources of 18th century music: Panayiotes Chalatzoglou and Kyrillos Marmarinos’ comparative treatises on secular music. İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Popescu-Judetz, E. (2006). The semantics of "old" and "new" in Turkish musical thought. I. Tabar Gençer ve F. Gençer (Ed.), Pan’a Armağan içinde (s. 189-204). İstanbul: Pan Yayıncılık. Popescu-Judetz, E. (2010). A summary catalogue of the Turkish makams, İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Sevinç, M. (2013). Tevfik Rıza’nın “Söz ve Saz” adlı yazma eserinin I. kitabı olan “Türk mûsikîsi nazariyatı ve usûlleri” bölümünün günümüz Türkçesine çevirimi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Sönmez, V., ve Alacapınar, F. G. (2019). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. (7.bs.). Ankara: Anı Yayıncılık. google scholar
• Tırışkan, A. G. (2000). Hâşim bey’in edvârı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Tura, Y. (2001). Kantemiroğlu: Kitâbu ‘ilmi’l mûsîkî ‘alâ vechi’l - hurûfât (Mûsikî’yi harflerle tesbit ve icrâ ilminin kitabı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Tura, Y. (2006). Tedkîk ü tahkîk-İnceleme ve gerçeği araştırma. İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Uslu, R. (2019a). Osmanlıda Anadolu edvarları ekolünün kronolojisi. F. Göher Vural ve T. Vural (Ed.), Türk musikisi atlası içinde (s. 215-234). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. google scholar
• Uslu, R. (2019b). Sultan III. Selim’in terkip ettiği makamlar problemi. F. Göher Vural ve T. Vural (Ed.), Türk musikisi atlası içinde (s. 455-473). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. google scholar
• Uslu, R. (2020). Müzik teorisyeni Mehmet Ladıkı yenı sistemci mı? Hayatı, eserleri ve kaynakları hakkında yeni bulgular. R. Uslu (Ed.), Sanatın gölgesinde içinde (s. 35-66). Ankara İksad Yayınevi. google scholar
• Uslu, R. (2021). Makam tablosu: Selçuklu zamanı Anadolu ve komşu coğrafyasında sistemcilerden yeni sistemcilere. Tokaç, M. S. ve Güray, C. (Ed.), Anadolu ve komşu coğrafyalarda makam müziği atlası içinde (s. 71-125). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Yalçın, G. (2019). Kevserî mecmuası. Ankara: Gece Kitaplığı. google scholar
• Yarman, O. (2008). Makam kuyumcuları. Erişim tarihi: 01.02.2024, https://www.ozanyarman.com/files/kuyumcular.pdf google scholar