Vertical Dimension of the Chromatic Dorian Mode Scale in Saygun’s Music: A Scrutiny Regarding the Origin of the [3, 5, 3] Chord

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 105 - 120, 24.06.2024

Orhan Veli Özbayrak

https://doi.org/10.26650/CONS2024-1453690

Öz

The contents of Saygun’s various publications, in which he provides theoretical information on the modal structure of Turkish folk music, and the solmization book titled Töresel Musıki (Modal Music), which should be considered in the context of these publications, show that he has modally associated Turkish folk music with the ancient Greek musical system. The mode scales (töres) included in these publications also form the basis of the composer’s works from a modal point of view. One scale that Saygun included in only one of these publications, Alaca Dor Terkibi (Dorian scale in the chromatic genus), also possesses unique compositional sound material, for it is used frequently by the composer throughout his numerous works. This begs the question of whether the composer might have also used this scale as harmonic material.
Karadeniz and Berki determined that the chord structure they formulated as [3,5,3] and its derivatives are frequently found in Saygun’s works and stated that, in light of an anecdote they quoted, the source for this is the Bestenigâr scale. However, this chord and its derivatives can also be obtained from some other scales the composer also uses, including the chromatic Dorian mode, and this study asserts that the [3,5,3] chord, a signature of Saygun according to Karadeniz and Berki, may have emerged from another scale, which essentially seems the genuine underlying signature.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Adnan Saygun, [3 5 3], chromatic Dorian mode

Saygun’un Müziğinde Alaca Dor Töre Dizisinin Dikey Boyutu: [3, 5, 3] Akorunun Kökenine İlişkin Bir İrdeleme

Öz

Saygun’un Türk halk müziğinin modal yapısı üzerine kuramsal bilgiler verdiği çeşitli yayınlarının ve bu yayınları bağlamında düşünülmesi gereken Töresel Musıki başlıklı okuma kitabının içerikleri, bir budun müzikbilimci olarak kendisinin Türk halk müziğini ve bu müzik geleneğini içine yerleştirdiği “Akdeniz havzası” müziklerini modal bakımdan antik Yunan mod kuramıyla ilişkilendirdiğini göstermektedir. Bu yayınlarda yer verdiği ‘töre’ dizileri aynı zamanda modal açıdan bestecinin yapıtlarının da temelini oluşturur.
Saygun’un bu yayınların sadece birinde yer verdiği ‘Alaca Dor Terkibi’, yapıtlarının yatay boyutunun vazgeçilmez ve uzun erimli ses malzemelerinden biri, belki de en dikkat çekenidir. Bestecinin bu diziyi kullanma gerekçesinin salt bir müziksel tercihe veya beğeniye dayanmadığı, bazı budun müzikbilimsel ve kültürel olgulardan kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu durum, bestecinin anılan diziyi bir armonik malzeme olarak da kullanmış olup olmadığı sorusunu akla getirir.
Karadeniz ve Berki, [3,5,3] şeklinde formülleştirdikleri akor yapısının ve türevlerinin, Saygun’un yapıtlarında sıklıkla bulunduğu saptamasını yaparken bir anekdota dayanarak bunun kaynağının Bestenigâr dizisi olduğunu belirtmiştir. Ancak bu akor ve türevleri, Saygun’un kullandığı ve yapısında eksilmiş sekizli veya büyük yedili bulunan başka dizilerden de elde edilebilmektedir. Bununla birlikte, eksilmiş sekizlinin artmış birlinin çevrimi olması, söz konusu akor yapılarının, alaca Dor töre dizisinden de elde edilmiş olabileceği olasılığını akla getirmekte ve bu çalışma Saygun’un bir imzası olarak nitelendirilen [3,5,3]’ün altında bir başka ‘imza’nın bulunduğunu savlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Adnan Saygun, [3 5 3], Alaca Dor Töresi

Kaynakça

• Baud-Bovy, S. (1978). Le dorien etait-il un mode pentatonique? Revue de Musicologie, 64(2), 153-180. doi:10.2307/928234 google scholar
• Berki, T. ve Karadeniz, İ. (2022). Bir akorun anatomisi. T. Berki (Ed.), Saygun müziğinde makam soyutlamaları içinde , 240 (1. bs.). İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Duygulu, M. (2004). Ahmed Adnan Saygun’un folklor ve etnomüzikoloji çalışmaları üzerine. Ahmed Adnan Saygun içinde , Biyografya 5 (ss. 69-83). İstanbul: Bağlam Yayıncılık. google scholar
• Grout, D. J. ve Palisca, C. V. (1980). A history of western music (3. bs.). New York, NY: W.W. Norton & Company. google scholar
• Karadeniz, İ. (2016). Bir Saygun imzası: [3,5,3]. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Karadeniz, İ. ve Berki, T. (2016). Bir Saygun prelüdüne analitik bakış. Sahne ve Müzik Eğitim-Araştırma e-Dergisi, (3), 74-85. google scholar
• Manav, Ö. (2022). Saygun müziğinin genetik kodlarına doğru. T. Berki (Ed.), Saygun müziğinde makam soyutlamaları içinde (1. bs.). İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Özbayrak, O. V. (2018). Saygun’un müziğinde modalitenin yeri ve önemine bir bakış: 1. ve 4. senfonilerinin modal açıdan incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/11655/4415 adresinden erişildi. google scholar
• Özbayrak, O. V. (2022). Saygun’un müziğindeki imza: Alaca tetrakord veya alaca Dor töresi. Konservatoryum, 9(1), 45-77. doi:10.26650/CONS2022-1087291 google scholar
• Özbayrak, O. V. (2023). Saygun ve töresellik: Modal anlayışı bağlamında bestecinin görüş ve düşüncelerinin kavramsal ve kuramsal kökenlerinin irdelenmesi ve yapıtlarından örneklerle törelerin tanımlanması. (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi). Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara. https://hdl.handle.net/11655/33696 adresinden erişildi. google scholar
• Refiğ, G. (1991). A. Adnan Saygun ve geçmişten geleceğe Türk mûsıkîsi. Kültür Eserleri Dizisi. Ankara: Kültür Bakanlığı. google scholar
• Saydam, E. (1973, Eylül). Adnan Saygunla konuşma. Filarmoni, 9(86), 2-9. google scholar
• Saygun, A. A. (1960). La musique turque. Encyclopedie de la Pleiade içinde, Histoire de la Musique (C. 1-2, C.1, ss. 573-614). Editions Gallimard. google scholar
• Saygun, A. A. (1966). Musıki temel bilgisi (musıki nazariyatı) Kitap IV. Devlet Konservatuvarı Yayınları Serisi (C. 1-4, C. 4). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. google scholar
• Saygun, A. A. (1967). Töresel musıki. Devlet Konservatuvarı Yayınları Serisi. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. google scholar
• Saygun, A. A. (1969). Twelve preludes on aksak rhythms [Nota]. Southern Music Publishing Company Inc. google scholar
• Saygun, A. A. (1976). Bela Bartok’s folk music research in Turkey. (S. B. Byron, Çev.). Budapest, Macaristan: Akademiai Kiado. google scholar
• Saygun, A. A. (1986, Ekim). Tetrakordal yapı ve “mese”nin işlevi. Orkestra, 17(158), 2-16. google scholar
• Saygun, A. A. (1987a). Symphony no. 3, op. 39 (1960) [Nota]. Peer Musikverlag. google scholar
• Saygun, A. A. (1987b). Suite op. 2 für klavier solo [Nota]. Peer Musikverlag. google scholar
• Saygun, A. A. (2009a). Türk musikisi (la musique Turque). Folklor/edebiyat, 15(58), 9-44. google scholar
• Saygun, A. A. (2009b). Yalan.. sanat konuşmaları. (S. Yöre, Ed.) Müzik Bilimleri Dizisi. İstanbul: Bağlam Yayınları. google scholar
• Yavaşça, A. (1992). Bestenigâr. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ bestenigar adresinden erişildi. google scholar
• Yedig, S. (Ed.). (2011). Anılardaki Adnan Saygun. İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar