Türkiye’de Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Hizmetleri: Güncel Durum ve Öngörüler

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 73 - 102, 30.12.2019

Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak

Öz

Küreselleşmenin
yarattığı ekonomik ve toplumsal değişimler ve bu değişimlerin yarattığı yeni
paradigmalar, mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı hizmetlerini, giderek
dünya ölçeğinde sosyo-politik bir araç haline getirmiştir. Mesleki rehberlik ve
kariyer danışmanlığı alanındaki hizmetler, ABD’de 1900’lü yılların başında
başlamış, toplumsal yapı ve gereksinimler doğrultusunda çeşitli aşamalardan
geçerek değişim ve gelişimini sürdürmüştür. Türkiye’de ise, bu ülkeyi model
alarak 1950’lerde başlanılan süreç; (1) Başlangıç dönemi (1953-1975), (2)
Arayış dönemi (1976-1994) ve (3) Gelişme dönemi (1995-2012) olmak üzere,
sırasıyla; öncü, kararsız ve sistematik adımların atıldığı aşamalar içinde
incelenebilir. Bu
makalede, ülkemizde mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı hizmetlerinin;
tarihsel perspektif içinde, küreselleşmenin yarattığı değişimler ışığında
incelenerek, bugünkü durumun eleştirel bir değerlendirmesinin yapılması ve
geleceğe yönelik olası yansımalar ile önerilerin ortaya konması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mesleki Rehberlik

Kaynakça

• KaynakçaAkın, A.(2015).Psikolojide Kullanılan Güncel Ölçme Araçları. (Genişletilmiş 2.basım) Ankara: Nobel Yayınları.Akkök, F. (2006). Mesleki Bilgi, Rehberlik ve Danışmanlık Hizmetleri Türkiye Ülke Raporu. Ankara: İŞKUR Dökümanları.Akkök, F., & Watts, T. (2003). Mesleki Bilgi, Rehberlik ve Danışmanlık Hizmetleri Türkiye Ülke Raporu. Ankara: İŞKUR Dökümanları.Akkök, F., & Zelloth, H. (2010). Lifelong Guidance-A Feasible Policy Option for Turkey. Ankara: İŞKUR Dökümanları.Athanasou, J. A., & Esbroeck, V. R. (2008). Introduction: International Handbook of Career Guidance.In V. R. Esbroeck, & J. A. Athanasou (Eds), International Handbook of Career Guidance (p. 1-23). New York: Springer Puplishing.Amundson,N.,Poehnell,G. Ve Pattern,M.(2010) Mesleki Teleskop, (çev.F.Korkut-Owen). Ankara: Anı Yayıncılık.Bacanlı,F., Hamamcı, Z.ve Doğan,H. (2013). Türkiye’de ergen öğrenciler için gelişimsel ve kapsamlı online ideal kariyer karar verme sistemi geliştirme ve etkililiğini değerlendirme. TÜBİTAK tarafından desteklenen 110K418 No’lu SOBAG Projesi, Ankara.Bayhan,M. Ve Yıldırım,M.V. (2015).Danışmanlık sistemi ile işe yerleştirilen engellilerin istihdamda kalma süreleri. . II. Uluslararsı İş ve Meslek Danışmanlığı Kongresi Bildiri Kitabı. http://euroguidance.iskur.gov.tr/portals/1/kaynaklar/kitaplar/2.imd_Bildiri Kitabi.pdf, Ağustos 22, 2016 tarihinde alınmıştır.Can İ. (2015). İş ve meslek danışmanlığı hizmetinin genç işsizlikle mücadeledeki rolü. II. Uluslararsı İş ve Meslek Danışmanlığı Kongresi Bildiri Kitabı. http://euroguidance.iskur.gov.tr/portals/1/kaynaklar/kitaplar/2.imd_Bildiri Kitabi.pdf, Ağustos 22, 2016 tarihinde alınmıştır.CEDEFOP. (2008). Establishing and Developing Lifelong Guidance Policy Forums: A Manual for Policy Makers and Stakeholders. Puplications Office: Luxembourg.Çakır, Ö. Ve Kellevezir,I. (2015). İşgücü piyasası bilgi sistemi: Türkiye’de mevcut durum ve Norveç örneği. II. Uluslararsı İş ve Meslek Danışmanlığı Kongresi Bildiri Kitabı. http://euroguidance.iskur.gov.tr/portals/1/kaynaklar/kitaplar/2.imd_Bildiri Kitabi.pdf, Ağustos 22, 2016 tarihinde alınmıştır.Çanga,Ö.ve Soyaliç,S.(2015). Bilişim teknolojileri destekli iş ve meslek danışmanlığı. II. Uluslararsı İş ve Meslek Danışmanlığı Kongresi Bildiri Kitabı. http://euroguidance.iskur.gov.tr/portals/1/kaynaklar/kitaplar/2.imd_Bildiri Kitabi.pdf, Ağustos 22, 2016 tarihinde alınmıştır.Demir, E.M. (2015). Kariyer danışmanlığında bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında yeni paradigmalar ve Türkiye’nin yol haritası. II. Uluslararsı İş ve Meslek Danışmanlığı Kongresi Bildiri Kitabı. http://euroguidance.iskur.gov.tr/portals/1/kaynaklar/kitaplar/2.imd_Bildiri Kitabi.pdf, Ağustos 22, 2016 tarihinde alınmıştır.Demirel, K. (2016). “Psikolojik Danışmanların Çok Kültürlü Psikolojik Danışma Yeterlik Algılarının İncelenmesi” (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) A.Ü.Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.Dinçel,E.F.,Zorbaz,S.D.,Ulaş,Ö.,Kızıldağ,S., Savoly,D.K., Özer, A. ve diğ.(2015). Kariyer konusunda son beş yılda yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. II.Uluslararsı İş ve Meslek Danışmanlığı Kongresi Bildiri Kitabı. http://euroguidance.iskur.gov.tr/portals/1/kaynaklar/kitaplar/2.imd_Bildiri Kitabi.pdf, Ağustos 22,2016 tarihinde alınmıştır.Doğan, S. (1998). Counseling in Turkey: Current status and future challenges. Education Policy and Archives,6,1-12.Doğan, S. (2000). The historical development of counselling in Turkey. International Journal for the Advancement of Counselling, 22, 57-67.Erdayı,U.(2009). Dünyada Genç İşsizliği Sorununu Çözümüne Yönelik Ulusal Politikalar ve Türkiye. Çalışma ve Toplum Dergisi,3, 133-162.Erdoğmuş, N. (2003). Kariyer Geliştirme: Kuram ve Uygulama. Ankara: Nobel Yayıncılık.Erkan, S. (1995). Kapsamlı Rehberlik Programları. Milli Eğitim, 128 , 38-43.Erkan, S., ve Kaya, A. (2009). Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları I, II, III. Ankara: PegemA Yayıncılık.Herr, E. L. (2001). Career Development and Its Practice: A Historical Perspective. The Career Development Quarterly, 49 (3) , 196-211.Herr, E. L. (2003). The Future of Career Counseling as an Instrument of Puplic Policy. The Career Development Quarterly, 52 , 8-19.Herr, E. L., Cramer, S. H., & Niles, S. G. (2004). Career Guidance and Counseling: Through the Lifespan (6th ed.). Boston: Pearson Education Inc.İmalı,B.,Yüksek,A. ve Çeken,O. (2015). Engelli bireylerin işkur ve iş ve meslek danışmanlığı hizmetlerinden memnuniyeti. II. Uluslararsı İş ve Meslek Danışmanlığı Kongresi Bildiri Kitabı. http://euroguidance.iskur.gov.tr/portals/1/kaynaklar/kitaplar/2.imd_Bildiri Kitabi.pdf, Ağustos 22, 2016 tarihinde alınmıştır.İŞKUR (2015). Türkiye İş Kurumu, 2015 Yılı Faaliyet Raporu.iskur.gov.tr adresinden Temmuz 14,2016 tarihinde alınmıştır.Kavas, A. B. (2008). An Evaluation of the Career Centers' Services in Turkish Universities. XXIX. International Congress of Psychology. Berlin: Germany.Kuzgun, Y. (1982). Mesleki Rehberliğin Bireylerin Yetenek ve İlgilerine Uygun Meslekleri Tanımalarına Etkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.Kuzgun, Y. (1988). Rehberlik ve Psikolojik Danışma. Ankara: ÖSYM Yayınları.Kuzgun, Y. (1989). Edwards Kişisel Tercih Envanteri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Kuzgun, Y. (1993).Türk Eğitim Sisteminde Rehberlik ve Psikolojik Danışma. Eğitim Dergisi, 6, 3-8. Kuzgun, Y. (1995). Kendini Değerlendirme Envanteri. Ankara: ÖSYM Yayınları.Kuzgun, Y. (1998). Üniversiteler, Yükseköğretim Programları ve Meslekler Rehberi (4. basım). Ankara: ÖSYM Yayınları.Kuzgun, Y. (1999). Meslek Danışmanlığı: Kuram ve Uygulamalar. Ankara: Nobel Yayınevi.Kuzgun, Y. (2009). Meslek Rehberliği ve Danışmanlığına Giriş (4. baskı). Ankara: Nobel Yayınevi.Kuzgun, Y., & Bacanlı, F. (2006). Rehberlik ve Psikolojik Danışmada Kullanılan Ölçme Araçları ve Programlar Dizisi. Ankara: Nobel Yayıncılık. Korkut, F.O. (2007). Psikolojik danışma alanında meslekleşme ve psikolojik danışman eğitimi. R.Özyürek, F.Korkut, ve D. Owen (Ed.) Gelişen psikolojik danışma ve rehberlik: Meslekleşme sürecindeki ilerlemeler kitabı içinde (1.cilt,s.95-123). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.Korkut-Owen,F.,Arıcı,F.,Demirtaş–Zorbaş,S. ve Mutlu,T. (2014). Using the Career Sailboat Model to facilitate career planning and decision-making with young adults. http://www.ncda.org/aws/NCDA/pt/sd/news_article/84862/_PARENT/layout_details_cc/false#sthash.RL95JziP.dpufKorkut-Owen,F.,Süral,T.M.,Şahin,F.A.ve Zorbaş,S.D. (2015) Kariyer Yelkenlisi Modeli. Ankara:Anı Yayıncılık.MEB (2001).Milli Eğitim Bakanlığı, Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği, Ankara.MEB (2015).Milli Eğitim Bakanlığı, Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Kılavuzu. Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü,Ankara.MEB. (2017). Tebliğler Dergisi, sayı:30236.MEB (2018). Milli Eğitim Bakanlığı, Eğitim İstatistikleri, meb.gov.tr adresinden alınmıştır.MEB (2019). 2023 Eğitim Vizyonu.MYK(2015) ve (2018) Mesleki Yeterlik Kurumu. http://www.myk.gov.tr/images/articles/editör/080611/isvemeslekdanismani-seviye-6 (www.iskur.gov.tr adresinden alınmıştır.Nazlı, S. (2016). Kapsamlı Gelişimsel Rehberlik Programları (5. baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.Niles,G.S. ve J.H.Bowlsbey (2013). 21.Yüzyılda Kariyer Gelişimi Müdahaleleri. (çeviri editörü: F.Korkut-Owen).Ankara: Anı Yayıncılık.OECD. (2004). Career Guidance: A Handbook for Policy Makers. Paris, France: OECD Puplications.Owen,D.W.,Korkut-Owen,F. &Kurter,F.(2011). Career Development in Turkey: An evolving profession. Career Planning and Adult Development Journal, (spring) s.39-52. Özden, M.C.(2015).Üniversite yönetmelikleri çerçevesinde kariyer merkezlerinin amaç ve faaliyetleri. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, (7),12,145-169. Özgüven,İ.E. (1990). Ülkemizde psikolojik danışma hizmetlerinin dünü ve bugünü. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 1, 4-15.Özgüven, İ. E. (2005). Bireyi Tanıma Teknikleri (7. baskı). Ankara: PDREM Yayınları.Özoğlu, S. Ç. (1977). Kuder İlgi Alanları Tercihi Envanteri Mesleki Form CH El Kitabı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Özyürek, R. (2008). Kariyer Yolculuğu. (Ed.) Ankara: Ses reklam.Özyürek, R. (2013). Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Kuramları: Çocuk ve ergenler için kariyer rehberliği uygulamaları. Ankara: Nobelyayınları.Özyürek,R. (2015). Çocuk Ergen ve Genç Yetişkinler İçin Kariyer Rehberliği Programları Dizisi (Editör). Ankara: Nobel Yayınları.Pişkin,M. (2006). Türkiye’de psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin dünü, bugünü ve yarını. M.Hesapçıoğlu, ve A. Durmuş (Ed.) Türkiye’de eğitim bilimleri: Bir bilanço denemesi kitabı içinde. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.Pope,,M. (2000). A brief history of career counseling in the United States. The Career Development Quarterly, (March),48, 194-211.Sabah Gazetesi.15.08.2016 tarihli günlük gazete (heberler)Savickas, M. L. (2008). Helping People Choose Jobs: A History of the Guidance Profession. International Handbook of Career Guidance, 2 , 97-113.Stockton, R. ve Güneri, O. (2011). Counseling in Turkey: An Evolving Field. Journal of Counseling & Development, 1, 98-104. Sultana, R. G., & Watts, A. G. (2007). Career Guidance in the MEDA region. Turin: Europen Training Foundation. Luxembourg: Puplications Office.Sultana, R.G. & A.G.Watts (2008). Career guidance in the Middle East and North Africa. International Journal for Educational and Vocational Guidance, 8,19-34.Şen,H.,Şeyhun,H.,Gökçe,S. Ve Doğru,Y. (2007).Temel Kabiliyetler Testi7-11 yaş uyarlama çalışması el kitabı, MEB, Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü,Ankara.Tan, H. (2000). Psikolojik Danışma ve Rehberlik: Teori ve Uygulama (3. baskı). İstanbul: M. E. Basımevi.Temur, S. (2014). Artık herkesin bir iş ve meslek danışmanı var. İstihdamda 3İ Dergisi, 13,3-4.Türk PDR-DER Bülteni (2016). “Mesleki Yeterlik Kurumu ve meslektaşlarımız çalışmaya devam ediyor” (Dernekten Haberler), vol.4,Şubat sayısı, s.10.TÜİK (2016).Türkiye İstatistik Kurumu.İşgücü istatistikleri, (erişim tarihi Temmuz,14, 2016).Tüik (2019). Türkiye İstatistik Kurumu, nüfus istatistikleri. (erişim tarihi Temmuz,24, 2019).Ünsal, P.(2014). Kariyer Gelişim Kuramları ve Kariyer Danışmanlığı. Ankara: Nobel Yayınları.Varçın, R. (2005). İşletmelerde Kariyer Planlaması. (Ed.) Ankara: ASO ve IKDAM yay.Varçın, R. (2007). Delivering Occupational Guidance and Career Counseling Services in A Multicultural Environment: The Case of Turkey. NCDA Annual Meeting. Seattle, Washington.Watts, A.G.& Sultana,R.G.(2004).Career guidance policies in 37 countries: Contrasts and common themes. International Journal for Educational and Vocational Guidance,4 (2-3),105-122.Yeşilyaprak, B. (1997). Mesleki Gelişim Süreci Açısından Temel Eğitim Dönemi. III. Ulusal PDR Kongresi Bildiriler Kitabı (s. 97-104). Adana: Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.Yeşilyaprak, B. (2007). Türkiye'de Psikolojik Danışma ve Rehberlik Alanının Gelişiminde Türk PDR-DER'in Rolü. F. Korkut, & R. Özyürek (Ed.), Gelişen Psikolojik Danışma ve Rehberlik: Meslekleşme Sürecinde İlerlemeler kitabı içinde (ss.21-54). Ankara: Nobel Yayınları.Yeşilyaprak, B. (2008, Kasım 10-11). Meslek Danışmanlığında Yeni Paradigmalar. 03 14, 2011 tarihinde İŞKUR web sitesi: http://www.euroguidance.iskur.gov.tr adresinden alındı.Yeşilyaprak, B. (2009). Türkiye’de psikolojik danışma ve rehberlik alanının geleceği: Yeni açılımlar ve öngörüler, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 42 (1),193-213.Yeşilyaprak,B.(2012).Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığında Paradigma Değişimi ve Türkiye Açısından Sonuçlar: Geçmişten Geleceğe Yönelik Bir Değerlendirme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri,12(1),97-118.Yeşilyaprak,B.(2014a)”Globalization and its Implications for Career Counseling: New Paradigms” (Invited Speaker) BIT’s 1st Annual Global Innovation Economic Congress-2014. (June,27-29) Dalian,China.Yeşilyaprak,B.(2014b) “Qualitative Evaluation Methods at Career Counseling” (Invited speaker) II.International Job & Vocational Counseling Congress,26-27 November 2014, Antalya-Turkey.Yeşilyaprak,B. (2014c). “21.yüzyılda eğitimde yeni paradigmalar: Eğitimden iş yaşamına geçiş” Eğitim Reformu (s.149-157). Yayına Hazırlayan:K.Kocabaş, İzmir:YKKE Derneği yayınları.Yeşilyaprak, B. (2015). “Kariyer Danışmanlığı: PDR’de alt uzmanlık alanları”. 13.Ulusal PDR Kongresi (panel konuşması metni), Ekim 7, 2016 Mersin. (www.pdrkongre2015.mersin.edu.tr bağlantısından 20.08.2016 tarihinde alındı).Yeşilyaprak, B. (2016). 21.yüzyılda Eğitimde Rehberlik Hizmetleri (25. baskı). Ankara: Nobel Yayınevi. Yeşilyaprak, B. ve diğ.(2017). “Career counselling services in Turkey: Building on the past, constructing the future” (bölüm yazarı).İçinde: Career Guidance and Livelihood Planning Across the Mediterranean: Challenging transitions in South Europe and the MENA Region. Ed.Ronald G.Sultana. Rotterdam: Sence Publishers,EMCER.Yeşilyaprak,B.(2018).Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığına Giriş. B.Yeşilyaprak (Editör) Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Kuramdan Uygulamaya (9.baskı) kitabı içinde (s.1-41). Ankara:PegemA.Yeşilyaprak, B. (2019).21.Yüzyılda Eğitimde Rehberlik Hizmetleri Guidance Services in Education (Gözden geçirilmiş 28.baskı) Ankara: Nobel Yayınları.Yeşilyaprak, B., Güngör, A.ve Kurç, G. (1995). Eğitsel ve Mesleki Rehberlik. Ankara: Varan Matbaası.Yeşilyaprak,B. &Eşkisu,M. (2013). “Reflection on career counseling in Turkey: From past to future” International Psychological Applications Conference and Trends, (26 to28 April), Madrid,Spain.YÖK (2016). Yüksek Öğretim Kurumu, tez veri tabanı, https://tez.yok.gov.tr adresinden Temmuz 17,2016 tarihinde alındı.Zorver,E. C., & Korkut-Owen, F. (2014). Kariyer Uyumu ve İyimserliği Ölçeği’nin geliştirilmesi. International Journal of Human Sciences, 11(2), 314-331. doi: 10.14687/ijhs.v11i2.2911