SELÇUKLU HALILARINDA YILDIZ YANIŞI ve SEMBOL DİLİ

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 1, 24 - 41, 01.07.2024

Ahmet Aytaç

Öz

İnsanlığın vazgeçilmezi olan el dokumacılığında, medeniyete sürekli öncülük eden Türk Milleti olmuştur. Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar el dokumacılığı alanında tarih boyunca sanat seri niteliğinde üretim devam etmiştir. Bu tarihi seyrin altın çağını ise Selçuklu halıları oluşturur. Bugüne kadar gün ışığına 18 adet Selçuklu dönemine ait halı çıkmıştır. Sembolik anlatımın inançla bağlantısının olduğu kesindir. Bu anlamda Selçuklu halılarında kullanılan yanışlarında bir sembol dilinin olduğu muhakkaktır. Yıldız yanışı ise Orta Asya gelenekli olarak, Türk okuma sanatında günümüze kadar kullanıla gelen önemli bir süsleme öğesi olmuştur. Ayrıca değişen din ve sosyal anlayışa rağmen süsleme öğesi olarak geçerliliğini koruyan yanışlara da iyi bir örnek durumundadır. Selçuklu halılarında sıklıkla kullanılmış olan yıldız yanışının dini inançla alakalı olarak bu dokumalara aktarılmış olabileceğine dikkat edilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Halı, el dokuma, yıldız, gelenek

Kaynakça

• Anonim, “Orta Çağ Türk Dünyasında İnanç ve Sanat İlişkisi”, http://www.sanatteorisi.com/article_read.asp?id=4, 05.03.2009.
• Anohin, A. V., (1968), “Altay Şamanlığına Ait Maddeler”, Makaleler ve İncelemeler, (Abdülkadir İNAN, Çev.), Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi (1968).
• Aslanapa, O, (1984), “Konya Selçuklu Halılarının Menşei ve Gelişmesi”, Türk Edebiyat Dergisi, İstanbul, s. 132.
• Aslanapa, O. (1997). Türk Halı Sanatında Yeni Keşifler. Arış Dergisi(2), 10-17. https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.90
• Aşçı.http://64.233.183.104/search?q=cache:hhrzBdY7MYJ:www.kamatur.org/content/view/ 605/108/+k%C4%B1r%C4%B1m+tatar+el+dokuma+hal%C4%B1+kilim&hl=tr&ct=clnk&c d=2&gl=tr.02.01.2008.
• Ateş, M. (1992), Türk halıları, motiflerin-sembollerin dili. Nevşehir: Ema Kâğıtçılık Matbaacılık.
• Ateş, M. (1996), “Mitolojiler, Semboller ve Halılar”, Symbol Yayıncılık, İstanbul, 191 s. ISBN: 9759610159
• Ateş, M. (2014), Mitolojiler ve Semboller Anatanrıça ve Doğurganlık Sembolleri, İstanbul, Milenyum Yayınları, 280 s.
• Aytaç, A., (1997), “Selçuklu Halılarının Desen Özellikleri”, Tarım Köy Dergisi, Ankara,m s. 114,
• Aytaç, A. (2006), Geleneksel Türk el dokumacılığı sanatı. Konya: Anka Basım Yayın.
• Aytaç, A. (2004), “Konya Yöresi Halı ve Kilim Dokumalarında Yıldız Yanışı”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 210, 28-31.
• Aytaç, A. & Aksoy, A., (2006), Yabancı Ressamların Tablolarında Tasvirlenen (15-20 yy.) Türk Halıları, Konya.
• Barışta, H. Ö., (1988), Türk El Sanatları, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 144 s.
• Boratav, P.N., (2013), Yüz Soruda Türk Folkloru, Bilgesu yayıncılık, İstanbul, 312 s.
• Bozer, R., (2001), Kubadabad Çinilerinde Fırınlama Sonrası Yapılan İşlemler ve Bazı Tespitler. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler I, 175-185, 587-594, Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi.
• Çokay, Ö., (1997), “Restitüsyon Etüdleri Sırasında Ortaya Çıkan Bir Özellik”, Antik Dekor Dergisi, İstanbul, s.38.
• Daloğlu, Yavuz, http://74.125.77.132/search?q=cache:zYIaHBZbfYQJ:www.uydukurdu.c om/forum/archive/index.php/index.php/gokturk_sikkelerinde_ay_yildizt78815.html+orta+asy a+y%C4%B1ld%C4%B1z+motifi&hl=tr&ct=clnk&cd=10&gl=tr, 10.12.2008.
• Deniz, B., (2002). “Anadolu Selçuklu Dönemi Halı ve Düz Dokuma Yaygıları”, Türkler Ansiklopedisi, C. 7, Ankara, 923-932.
• Şaman Doğan, N., (2001), “Oklu Çakır/Oklu Çark/Gök Çığrısı: Selçuklu Süslemesinde Bir Motif”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi I-II, c. I, Konya 2001, s. 617-624.
• Duruçay, A., (1977), “Türk İslam Eserleri Müzesinde Bulunan 8 Selçuklu Halısı” Kültür ve Sanat, 5, Ocak 1977 (İngilizce özet)
• Durul, Y., (1964), “Halılarda Kufiye Benzer Bordürler”, Türk Etnografya Dergisi, 7, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Erdemir, Y., (1999), “Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi”, Beyşehir Vakfı, Konya, 1999.
• Yavuzyılmaz, A., (2008), “Alâeddin Keykubat’ın Sanat Anlayışı ve Konya’da İnşa Ettirdiği Mimarlık Eserleri”, S.Ü. Selçuklu Arş. Mrk. ve İl Kültür Turizm Müdürlüğü, I. Ulusal Alâeddin Keykubat Sempozyumu Bildirileri, 06-07 Kasım 2008, Konya, 129-174.
• Esin, E., (2004), Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatında İkonoğrafik Motifler, Kabalcı yayınevi, İstanbul, ISBN: 9789758240975.
• Gündoğdu, H., (1994), “İslami Devir Erzurum Yapılarındaki Figürlü Kabartmalar Üzerine”, Selçuk Üniversitesi IV. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyet Semineri Bildirileri. Selçuk Üniversitesi Araştırma Merkezi Konya.
• Kırgızoğlu G.N., (2000), Düğümlü Halının Öncüsü Geve/Tülü ve Benzeri Dokumalar (20-F-26), Yeni Zamanlar Sahaf, İstanbul, 126 s. ISBN. 9789759824501
• Kırgızoğlu G.N., (2001), Altaylar’dan Tunaboyu’na Türk Dünyası’nda Ortak Yanışlar (Motifler), Kültür Bakanlığı Yayınları, Yayın No:2753, Ankara.
• Lamm, G.J., (1985), Carpet Fragment: The Marby Rug and Same Fragments of Carpets Found in Egypt (Nationalmuseums skriftserie)”, Svenska Orientsaellskapets Arsbok, National Museum Publisher. ISBN 10: 917100291X.
• Orkun, H. N., (1987), Eski Türk Yazıtları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları. 529, Ankara, II. Baskı, 962 s.
• Önder, M., (1964), “Selçuklu Devri Konya Halıları”. Türk Etnografya Dergisi, VII-VIII, 46–49.
• Örnek, S.V., (1971), “Anadolu Folklorunda Ölüm”, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Parlayan, A., (2002), “Kur’an-ı Kerim ve Özlü Tefsir - Tefsirlerin Özü Arapça Metinli ve Türkçe Meal”, Konya Kitapçılık, Konya, 200 s.
• Riefstahl, R. M., (1931), “Primitive Rugs of the Konya. Type in the Mosque of Beyşehir”, The Art Bulletin, 13 (2), 177-120.
• Sarre, F., (1908), “Altorientalısche Teppiche”, Leipzig, 1908.
• Selçuk, K., (2007), “Nahcıvan Devlet Halı Müzesi’nde Bulunan Halılardan Birkaç Örnek”, S. Ü. Selçuklu Arş. Mrk. I. Uluslararası Türk El Dokumacılığı Kongresi Bildirileri, Konya, s. 189–195.
• Sürür, A., (2000), “Geleneksel El Sanatlarında Mitolojik İzler”, Türk Dünyası Kültür ve Sanat Sempozyumu Süleyman Demirel Üniversitesi Bildirileri, Isparta, 07-15 Nisan 2000, s. 31.
• Yalman (Yalgın) A.R., (2000), “Cenupta Türkmen Oymakları I”, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
• Yetkin, Ş., (1963), “Yurdumuzda Müzeler ve Camilerde Bulunan Değerli Halılar”, Türk Kültürü Dergisi, 1 (4), 1963.
• Yetkin, Ş., (1991), “Türk Halı Sanatı”, Türki,ye İş bankası Kültür yayınları, Ankara, 1991.
• Yıldıran, N., (2001), “Yakın Doğu Sembolizminde Akrep, Yılan; Akrep-Adam ve Şahmeran”, Folklor/Edebiyat Dergisi, Ankara, 2001/3, 27, 21.