Osmanlı Döneminde Sosyal Hizmet Kurumları: Darüleytam Örneği

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 87 - 100, 31.12.2024

Emine Nazlı

https://doi.org/10.47147/ksuiibf.1564821

Öz

Sosyal hizmet, çok eski çağlardan itibaren dezavantajlı gruplar içinde yer alan nüfusa yardım sağlamak için yürütülen sosyal güvenlik araçlarından bir tanesidir. Sosyal hizmetin ilgi alanı olarak kimsesiz çocukların bakım ve ıslahı, tarihin çeşitli dönemlerinde tartışılan bir konu olmuştur. Osmanlı Devleti yetim ve kimsesiz çocukların barınma, talim-terbiye, eğitim ve sağlık hizmeti ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 1914 yılında Darüleytamları kurmuştur. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden betimleyici analiz yöntemi kullanılmıştır. Araştırma, yerli ikincil kaynaklardan literatür taraması yapılarak oluşturulmuş bir derleme makalesidir. Bu çalışmanın amacı Darüleytamların kuruluş amacı, vizyonu ve misyonuna ilişkin bilgiye yer vermektir. Bu çalışmada Darüleytamların dönemin zorlu koşullarına rağmen yetim ve kimsesizler için çeşitli olanaklar sunduğu, bu hizmetlerin günümüz sosyal hizmet uygulamalarına örnek teşkil edebileceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Darüleytam, Sosyal Hizmet, Mesleki ve Teknik Eğitim

Kaynakça

• Abay, A.R. (2018). Yaşlılığa Genel Bakış: Kavramlar ve Temel Yaklaşımlar. Abay, A.R., Güngör, F. (Ed.), Yaşlılarla Sosyal Hizmet içinde (Ünite 1). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Aktı, S. (2024). Bursa’da Dezavantajlı Gruplara Yönelik Kurulan Osmanlı Vakıfları ve Faaliyetleri. (Yüksek Lisans Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Akyıldız, Y. (2020). Türkiye’de kamusal sosyal hizmetin temelleri: Sosyal Hizmet Enstitüsü, Sosyal Hizmet Akademisi. Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü.
• Altunay Şam, E. (2022). Osmanlı göç politikası ekseninde kimsesizler. XIX. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu, 3-7 Ekim 2022, 1435-1464.
• As, İ. (2020). Bir Sosyal Hizmet Kurumu Olarak Darüleytam. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aytekin, H. (2006). 1914-1924 Yılları Arasında Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve Eğitimleri. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Bakar, B. (2005). Mondros Mütarekesi’nden sonra yaşanan önemli bir problem: Türk ve Ermeni yetimleri sorunu. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 21(62), 569-588.
• Çağlar, D. (2019). II. Atatürk ve cumhuriyet devrinde korunmaya muhtaç çocuklara sağlanan bakım ve öğretim olanakları. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 15(2), 1-21.
• Çay Çakır, S. (2024). 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda Yoksullukla Mücadele ve Kurumlar. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çelik, R. (2018). Türkiye’de Yaşlı Bakım Hizmetleri ve Uygulamaları. Abay, A.R., Güngör, F. (Ed.), Yaşlılarla Sosyal Hizmet içinde (Ünite 8). Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
• Çetin, H. (2014). Türkiye’de Sosyal Hizmetler Ve Sosyal Yardımların Yeniden Yapılanması Üzerine Bir Değerlendirme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Çetinkaya, Ş. (2012). Türkiye’de Sosyal Yardımlaşma Müessesesi: Durum Analizi, Sorunlar ve Çözüm Önerileri. (Doktora Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kütahya.
• Çocuk Destek, Gelişim ve Eğitim Programı. (2020). Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Ankara.
• Darüleytam, https://avys.omu.edu.tr (14.08.2024).
• Demir, M., & Şahin, H. (2016). Haydarpaşa darüleytam hastanesi: 1919-1923 Dönemi. Tarih Okulu Dergisi, 25. http://dx.doi.org/10.14225/Joh843.
• Eken, G. (2013). Erzincan darüleytamına dair bazı bilgiler. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 123-133.
• Genç, Y. & Şar, A.H. (2016). Çocuklara Yönelik Sosyal Hizmet Uygulamaları-I. Genç, Y. ve Taylan, H.H. (Ed.). Aile ve Çocukla Sosyal Hizmet içinde (Ünite 7). Anadolu Üniversitesi Yayınları. Eskişehir
• Genç, Y. & Şar, A.H. (2016). Çocuklara Yönelik Sosyal Hizmet Uygulamaları-II. Genç, Y. ve Taylan, H.H. (Ed.). Aile ve Çocukla Sosyal Hizmet içinde (Ünite 8). Anadolu Üniversitesi Yayınları. Eskişehir.
• İşeri, M. (2014). Osmanlı Çocuk Koruma Sistemi ve Darüleytamlar (1851-1923). (Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Kılınç, M. (2019). Darüleytamlarda yürütülen mesleki teknik eğitim uygulamaları. Atatürk Yolu Dergisi, (64), 211-228.
• Müezzinoğlu, E. (2012). I. Dünya Savaşı esnasında yetim ve öksüz çocukların himayesi ve eğitimi: Darüleytamlar. History Studies, 4(1), 399-417.
• Namal, Y. & Kesbiç, K. (2019). Hilâl-İ ahmer cemiyeti kadıköy şubesinin kuruluşu ve faaliyetleri (1912-1922). Journal of International Social Research, 12(66). http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2019.3587
• Nuhoğlu, H. Y. (1993). Darüleytam, Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul. https://islamansiklopedisi.org.tr/daruleytam, Erişim Tarihi: 14.08.2024.
• Okur, Y. (1996). Darüleytamlar. (Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Özden, E. (2023). Osmanlı Devleti’nin yetimler konservatuvarı: darüleytamlar (1900-1922). İDİL, (112). 1915–1926. http:// doi: 10.7816/idil-12-112-01
• Özgün, C. (2016). Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında çocuk dilenciler sorunu. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16(33), 25-60.
• Özkan, S. (2006). Türkiye’de darüleytamların gelişimi ve niğde darüleytamı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (19), 211-229.
• Öztürk, H., & Emiroğlu, A. (2023). Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti çocuk yetiştirme politikalarında “Darü’ş-Şafaka, Dar’ül-Aceze, Dar’ül-Hayr ve Dar’ül-Eytam” kurumlarının yeri. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 10(4), 344-368.
• Selçuk, B. A. & Çolak, C. (2012). Türkiye’nin ilk çocuk hastanesi; Hamidiye Etfal Hastane-i Âlisi. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 2(1), 11-14.
• Şafak, N. (2013). Darüleytamda çocuk olmak: on çocuk on portre. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (2), 261-283.
• Şahin, H. (2021). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Darüleytam Umum Müdüriyeti 1914-1927. (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Şam, E. A. Osmanlı Göç Politikası Ekseninde Kimsesizler, ttk.gov.tr (14.08.2024).
• Şenocak, H. (2010). Sosyal güvenlik sistemini oluşturan bileşenlerin tarihi süreç ışığında değerlendirilmesi. Journal of Social Policy Conferences, (56).
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, https://www.aile.gov.tr/ (01.11.2024).
• Tetik, A. & Korkmaz, A. (2022). Osmanlı döneminde sosyal politika uygulamaları. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27(3), 423-443.
• Toper, F., Aslan, H. & Özpolat, A. (2023). Türkiye’deki sosyal hizmet kurumlarının tarihsel gelişimi. Tarih Okulu Dergisi, 16(62). http://dx.doi.org/10.29228/Joh.66159.
• Tuncay, T. (2013). Yaşam sonu bakımda sosyal hizmet uzmanının rolleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 24(2), 145-154. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tsh/issue/48480/614182
• Türkmen, B. (2015). Sosyal hizmet tarihi. İzmir. http://www. bekirturkmen. com/dosya/Sosyal_Hizmet_Tarihi. pdf (15.08.2024).
• Ünal, V. (2015). Dünden bugüne kültürümüzde koruyucu aile hizmetleri üzerine bazı değerlendirmeler. Journal of Turkish Studies, 10(6). http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8181
• 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu, RG, 27 Mayıs 1983, Sayı 18059.