1736-1739 Osmanlı Rus ve Avusturya Savaşında Arabuluculuk Yapan Devletler ve Bu Devlet Elçilerine Verilen Tayinatlar Hakkında Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Sayı: 1, 16 - 27, 01.07.2021

Hasret Gümüş

Öz

Osmanlı Devleti kendine has diplomatik özellikleri olan teşrifat kurallarını her daim korumaya özen göstermiştir. Teşrifat kuralları çerçevesinde olan tayinat uygulamasını Osmanlı Devleti, çeşitli sebeplerle ülkesine gelen yabancı ülke elçilerine genel surette tek taraflı bir şekilde uygulamaktaydı. Devletin temel esaslarına dayanan bu uygulama barış döneminde görüldüğü gibi savaş dönemlerinde de barışın sağlanması adına arabuluculuk görevini üstlenen elçilere de tayinat verildiği görülmektedir. 1736 yılında uzun bir barış döneminden sonra Rusya’nın Azak’ı işgal etmesiyle başlayan savaştan bir yıl sonra Avusturya’nın Rusya ile yaptığı gizli antlaşma ile Avusturya da Osmanlı’ya savaş açmış, böylece Osmanlı iki cephede savaşmak durumunda kalmıştır. Savaşı sonlandırmak adına Osmanlı Devleti bazı Avrupa devletlerinin arabuluculuk/tavassutluk yapmalarını istemiştir. Arabuluculuk yapan yabancı devlet elçileri Osmanlı adına hizmet etmesi bakımından her türlü giderleri aynî ve nakdî şekilde karşılanmıştır. Bu noktada çalışmadaki amacımız barışın arka planını oluşturan sulh görüşmelerinde önemli yeri olan yabancı devlet elçilerinin görevlerini hangi şekilde yerine getirdiği ve bu elçilere ödenen tayinat şekillerini ele almaktır.

Anahtar Kelimeler

Diplomasi, Tayinat, Tavassuttuk, Fransa, Avusturya, Rusya

An Evaluation of the States Mediating in the Ottoman, Russian and Austrian Wars in 1736-1739 and the Allowance (Tayinat) Given to Ambassadors of these States

Öz

The Ottoman State always took care to preserve the rules of ceremonial, which has its diplomatic characteristics. “Tayinat” sistem that is within the framework of the rules of ceremonial, Ottoman State has applied unilaterally generally to the foreign country envoy who has come to their country for various reasons. This application that is the state’s basic principle as seen in peacetime, at the same time in war times was given tayinat for foreign country envoy. In 1736, after a long peace term, after one year from the war that started with the invasion of Azak by Russia Austria also declared war on the Ottoman Empire when Austria made a secret agreement with Russia, thus, the Ottoman Empire had to fight on two fronts. Ottoman State wanted they to arbitrate from some European states for the war ended. All kinds of expenses of the foreign state envoys whom to arbitrate for served on behalf of Ottoman were supplied with public relief and cash. At this point, our purpose in the study express tasks in what way he fulfills his duties the foreign state envoys, which had an important place in the peace negotiations that formed the background of the war, and it is to discuss the tayinat forms paid to envoys.

Anahtar Kelimeler

Diplomacy, Tayinat, İntervention, France, Austria, Russia

Kaynakça

• a. Ali Emiri Kısım Belgeleri (AE. SMHD. I): 44/2612, 52/3157, 124/9031, 211/16652, 264/21404.
• b. Bab-ı Asafi Kısım Belgeler (A.{DVNSNMH.d): 7/270, 7/279, 7/280, 7/309, 7/380.
• c. Hatt-ı Hümayun Kısım Belgeleri (HAT): 1428/58456(H.13.7.1152), 1428/58456(H.20. 9. 1152).
• d. Ceride Hariciye Kısım Belgeleri (C.HR): 81/4047, 82/4051, 91/4521, 130/6484, 131/6522, 131/6529, 131/6531, 144/7160, 144/7161, 157/7844, 159/7943, 165/8226, 165/ 8244, 173/8641, 174/8654, 175/8729, 180/8976, 184/9184.
• e. Topkapı Sarayı Arşivi (TS. MA. e.): 472/34, 716/44.
• Başer, A., “Claudius Rondeau’nun Yazışmalarında Osmanlı Devleti ve Osmanlı- Rus İlişkileri, Tarih İncelemeleri Dergisi, 23/2 (2013), 369-384.
• Beydilli, K., “Prut Antlaşması”, DİA, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 34, (2007), 359-362.
• Osmanlı-Rus Antlaşmaları (1700-1834), 2019. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Yayın No:4 İstanbul.
• Düzbakar, Ö., “XV.-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Elçilik Geleneği ve Elçi İaşelerinin Karşılanmasında Bursa’nın Yeri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/6, (2009), 182-194.
• Güler, M., “1737 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Özi’nin Elden Çıkması”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 1/23, (2008), 137-156.
• Hammer, Joseph V., Büyük Osmanlı Tarihi, C. 14, İstanbul: Üçdal Neşriyat Yayınları. 1983.
• İpşirli, M., “Elçi”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, 11 (1995a), 3-15.
• İpşirli, M., “Eman”, DİA, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 11 (1995b), 77-79.
• Karagöz, H., “1737-1739 Osmanlı Avusturya Harbi ve Belgrad’ın Geri Alınması”, Süleyman Demirel Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta. 2008.
• Kurtaran, U., “Sultan Birinci Mahmud’un Rusya’ya Verdiği 1739 Tarihli Ahidnâmenin Diplomatik Açıdan Tahlili”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 29/1 (2014), 213-232.
• Kurtaran, U., “Osmanlı Diplomasi Tarihinin Yazımında Kullanılan Başlıca Kaynaklar İle Bu Kaynakların İncelenmesindeki Metodolojik ve Diplomatik Yöntemler Üzerine Bir Değerlendirme”, OTAM, 38 (2015), 107-139.
• Kurtaran, U., “I. Mahmut Döneminde Avrupalı Devletler ile Yapılan Ticari Antlaşmaları ile Verilen İmtiyazlara Dair Değerlendirmeler”, OTAM, 41 (2017), 219-256.
• Kurtaran, U., “Karlofça Antlaşmasından Sonra İstanbul’a Gelen Yabancı Elçilerin Ağırlanması ve Yapılan Harcamalar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 37/63, (2018), 331-370.
• Özcan, A., “Pasarofça Antlaşması”, DİA, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 34, (1994), 177-181.
• Savaş, Ali İ., “Osmanlı Elçilerinin Resmi Kabul Protokolü”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 11/1 (1996), 111-124.
• Savaş, Ali İ. Osmanlı Diplomasisi, İstanbul: 3F Yayınları. 2007.
• Sezen, T., Osmanlı Yer Adları, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın No:26, Ankara. 2017.
• Şişman, A., Osmanlı-Fransa İlişkileri 1740-1789 (Konsolos Arzlarına Göre), Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Afyon. 2011.
• Topaktaş, H.,. “Osmanlı Diplomasisinde “Tayinat” Sisteminin Uygulanışı ve Kaldırılışı Üzerine Bazı Tespitler”, Akademik İncelemeler Dergisi, 10/1 (2015), 31-49.
• Topaktaş, H., “Osmanlı’da Elçileri Ağırlamak: Prusya Elçileri Örneğinde Tayinat Uygulamaları”, Avrupa Tarihinde Türk Eli Gümeç Karamuk Armağanı, Ankara, (2017), 271-289.
• Topaktaş Üstüner, H., “Babıali’nin Tayinat Uygulamalarında Avusturya Elçileri (18. Yüzyıl)”, Near East Historical Review (2021), 1-18.
• Uzunçarşılı, İsmail H., Osmanlı Tarihi, C. V, XIII. Dizi, Sa.16, Ankara: TTK Yayınları.