Muʿinü’l-Mürid’de Alışkanlık Sıfat Fiili

Yıl 2023, Sayı: 3, 34 - 45, 27.07.2023

Çağla Kaplan

Öz

Fiilimsilerin üç ana alt işlevinden biri olan sıfat fiil, eklendiği fiili geçici bir süreliğine isim sınıfına aktaran ancak fiilin anlamında hiçbir değişiklik meydana getirmeden ve mutlaka kendinden sonra telaffuz edilen veya edilmeyen tamlananı niteleyen kategoridir. Çoğu çalışma incelendiğinde sıfat fiilin bir fiile eklenerek zaman ve hareket içerisinde, eklendiği fiili isimleştirdiği dile getirilmektedir. Bununla beraber farklı ek kategorilerinin içine dâhil edilmekte ve zaman ekleriyle ilişkilendirilerek sınıflara ayrılmaktadır. Mevcut çalışmalardaki bakış açısı, sıfat fiillerin Türk dilinin ekleşme düzenindeki yeri açısından sağlıklı bir yaklaşım oluşturmamaktadır. Bu yaklaşım, alt işlev tayininde de sıfat fiillerin üstlendiği zengin işlev karşıtlıklarını kısıtlamaktadır. Oysaki sıfat fiil alt işlevleriyle beraber Türk dilinde oldukça geniş bir kullanıma sahiptir. Alt işlevleri açısından da oldukça zengin bir kategori olan sıfat fiilin bir alt işlevi de alışkanlık sıfat fiilidir. Alışkanlık sıfat fiili, bir işin sürekli yapıldığını göstermektedir. Sözü edilen mevcut sorunlar dolayısıyla çalışmada ilk önce sıfat fiil sınıfının Türk dilinin ekleşme düzenindeki yerinin ne olduğu ve alışkanlık sıfat fiilinin görevi izah edilmiştir. Türk dilinin ekleşme dizisinin karşıtlık düzenine göre yeri tespit edilen ve alışkanlık işlevini üstlenen sıfat fiilleri temsil etmek üzere Muʿinü’l-Mürid taranmış ve bulunan örneklere yer verilmiştir. Muʿinü’l-Mürid’de yer alan alışkanlık sıfat fiilinin alt işlevleri de tespit edilmiştir. Tüm bunlar, bir görev unsuru olarak eklendiği yerde değer kazanan ek sınıfının kelimenin ihtiyacı olan işlevleri karşılama prensibine dayalı olarak değerlendirilmiştir. Bu yöntem, görevli morfemlerin önceden veya sonradan belirli işlevlerle etiketlenmesinin yanlışlığına temas ederken aynı zamanda eklerin zengin kullanılışlarını görmeye imkân verdiği için zorunlu bir tercihi de temsil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

sıfat fiil, alışkanlık sıfat fiil, alt işlev, Muʿinü’l-Mürid

Kaynakça

• Aktan, B., “MuʿĮnü’l-MürĮd’de Oğuzca Ses ve Şekil Özellikleri”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32 (2012), 1-8.
• Ata, A., Çağatay Türkçesinin İlk Devresi- Harezm- Altın Ordu Türkçesi, Ankara: Ankara Üniversitesi. 2014 Banguoğlu, T., Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları. 2015.
• Başdaş, C., “ Türkçede Üçüncü Grup (Ara) Ekler”. I. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayında sunulan Bildiri (26-27 Eylül 2006) Ankara: Bilkent Üniversitesi. 2006, 1-6.
• Bayraktar, N., Türkçede Fiilimsiler, Ankara: TDK Yayınları. 2004.
• Bilgegil, M. K., Türkçe Dilbilgisi, İstanbul: Dergah Yayınları. 1982.
• Boz, E., Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi (Tasnif Denemesi), Ankara: Gazi Kitabevi. 2014.
• Bozkurt, F., Türkçenin ABC’si, İstanbul: Say Yayınları. 2010.
• Demir, T., Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Kurmay Yayınları. 2013.