Hamdullah Hamdi’nin Leylâ vü Mecnȗn’unda Atasözleri ve Deyimler

Yıl 2023, Sayı: 3, 61 - 86, 27.07.2023

Tuğçe Toksoy

Öz

Her dilin kendine ait deyim ve atasözleri bulunmaktadır. Bunlar, ait oldukları toplumun dilini zenginleştiren ve toplumun düşüncelerinin yansıması olarak az sözle çok şey anlatma gayesinde teşekkül eden unsurlardır. Türklerde deyim ve atasözleri, Türkçenin ilk yazılı belgelerinden bu yana varlığını koruyan ve dilde yüzlerce örneğine rastladığımız, Türk kültürünün aynası konumunda bulunan unsurlardır. Yazıya aktarılmış en eski örneklerine Orhun Abidelerinde rastlamaktayız. Uygur metinlerinde ise “sav” kelimesi ile karşılanmış atasözü örneklerine yer verilmiştir. Atasözlerinin ilk derleyicisi olarak bilinen Kâşgarlı Mahmud’un Dįvânü Lügâti’t-Türk’ü bu konuda akla gelebilecek ilk ve en önemli kaynaktır. Dede Korkut kitabını da önemli kaynaklar arasında gösterebilmekteyiz. Türk dilinin her döneminde, bulunduğu dönemin dilini zenginleştiren atasözleri ve deyimler, Orta Türkçe döneminin tarihi şivelerinden biri olan Eski Anadolu Türkçesine de tanıklanmaktadır. Bu çalışmada, Eski Anadolu Türkçesi metinlerinden olan Hamdullah Hamdi’nin Leylâ vü Mecnȗn’unda atasözleri ve deyimleri tespit edilmiş, alfabetik sıra ile izahları yapılmıştır. Çalışmanın amacı Leylâ vü Mecnȗn vesilesiyle atasözleri ve deyimler konusundaki çalışmalara katkı sağlamaktır. Yaklaşık 4000 beyitten oluşan Leylâ vü Mecnȗn’da 169 deyim ve atasözü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Deyim, Atasözü, Eski Anadolu Türkçesi, Leylâ vü Mecnȗn, Hamdullah Hamdi.

Kaynakça

• Ateş, B., Necati Bey Divanı’ndaki Atasözleri ve Deyimlerin Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alma Durumlarının İncelenmesi, Burdur: Yüksek Lisans Tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2018.
• Averbek, G. D., Leylâ vü Mecnȗn-Hamdullah Hamdi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2020. Gökdayı, H., Türkçede Kalıp Sözler, İstanbul: Kriter Yayınları, 2020.
• Kaya, B. A., “Azmi-zade Haleti Divanı' nda Atasözleri Ve Deyimler”. Türk Dünyası Araştırmaları, 118 (1999), 149-168. Korkmaz, Z., Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları, 1992.
• Özdemir, V., Hamdullah Hamdi Divanı [Hayatı Edebi Şahsiyeti ve Divanın Tenkidli Metni], Elazığ: Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1993.
• Öztürk, T., “Hamdullah Hamdî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi [Bağlamsal Dizin Ve İşlevsel Sözlük]”, Eskişehir: Doktora Tezi, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Öztürk, Z., “Hamdullah Hamdi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 15 (1997), 452-454.
• Öztürk, Z., “Süheylî Divanı’nda Atasözleri Ve Deyimler”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 66 (2018), 460-499.