Atsız’ın Romanlarında +sIz Morfeminin İşlevleri

Yıl 2025, Sayı: 5, 108 - 132, 18.09.2025

Gözde Nur Uğur

Öz

Türk dili karşıtlık düzeninin hâkim olduğu bir dildir. Şekil-işlev karşıtlığını esas aldığımız bu çalışmada +sIz şeklinin; hal eki, yapım eki ve sıfatlama eki fonksiyonları tespit edilmiştir. +sIz ekinin yaygın olarak isimden-isim yapım eki olarak tanımlanması, şekil-işlev karşıtlığının göz ardı edilmesinden kaynaklanmakta ve bu eke yalnızca tek bir işlev atfedilmektedir. Ancak çalışmamızda, /+sIz/ şeklinin yapım eki olarak kullanımının, sıfatlama ve hâl eki işlevlerine göre daha düşük frekansta olduğu belirlenmiştir. Bunun nedeni, yapım eklerinin anlama müdahale eden ekler olmasıdır. Eğer /+sIz/ şekli anlama müdahale etmiyor ve isim ile fiil arasında bağlantı kuruyorsa hâl eki; iki isim arasında niteleme işlevi üstleniyorsa sıfatlama eki olarak değerlendirilmiştir. Bir şeklin birden fazla görevi icra edebileceği gerçeğinden hareketle, Atsız’ın romanlarında geçen /+sIz/ şeklinin işlevleri, morfofonetik dağılım çerçevesinde ve Türkçede eklerin üstlendiği görevler temelinde işlevsel bir yaklaşımla açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yapım eki , Hal eki , Sıfatlama eki , Atsız.

Kaynakça

• Alyılmaz, C., Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. 1994.
• Atsız, H. N., Bozkurtlar, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2015.
• Atsız, H. N., Dalkavuklar Gecesi/ Z Vitamini, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2018.
• Atsız, H. N., Ruh Adam, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2020.
• Atsız, H.N., Deli Kurt, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2020.
• Banguoğlu, T., Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları, 2019.
• Başdaş, C., “Türkçede Üçüncü Grup (Ara Ekler)”. I. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayında Sunulan Bildiri, Ankara: Bilkent Üniversitesi. 2006.
• Bayraktar, S., “+sIz Ekinin İşlevleri Üzerine Bir Değerlendirme ve Dede Korkut Hikâyelerinde +sIz Eki”. Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(1) (2016), 47-53.
• Bilgegil, M. K., Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları. 2014.
• Cin, A., “Türkçede +sIz/+sUz Eki Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 52(2004/1), (2006), 1-43.
• Daşdemir, M., Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal - İşlev Söz Dizimi, Erzurum: Kültür Bakanlığı. 2014.
• Delice, H. İ., “Türk Dilinde İşlevsel Ek Tasnifi Denemesi” Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 24, (2000). 221-235.
• Delice, Hacı İbrahim., “Türkçede Kaç İsim Durumu Vardır?”. 6. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi Bildiri Tam Metin Kitabı 1. Ankara: Asos yayınları (2019). 49-62.
• Deny, J., Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. 2012.
• Ediskun, H., Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi. 2003.
• Eker, S., Çağdaş Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları. 2009.
• Ergin, M., Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları. 2013.
• Gemalmaz E., Erzurum İli Ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. 1973.
• Güneş, B., Borçalı ve Çıldır Karakalpak / Terekeme Ağzında Çokluk ve Hâl Kategorileri, BUGU Dil ve Eğitim Dergisi 2(4), 2021, 407-421.
• Gülsevin, G., Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2017.
• Gülsevin, G., Türkçede Sıra Dışı Ekler ve Eklerin Tasnif-Tanımlanma Sorunu Üzerine, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri 1 20-26 Eylül 2004 (1267-1283), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Güneş, S., Türk Dil Bilgisi-Tarihi Gelişim, Ses, Kelime ve Cümle, İzmir: Kendi Basımı. 2002.
• Kara, F., “Yapım Eki İşlevinde Olmayan Eklerden Bazıları”. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildiriler 2, Erzurum: Mega Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. (2007), 565-576.
• Karaağaç, G., Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları. 2012.