Eğitim Yöneticisi ve Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi

Yıl 2009, Cilt: 58 Sayı: 58, 191 - 216, 01.09.2009

Gülşah Başol Mehmet Altay

Öz

Araştırmanın amacı ilköğretim okul yöneticileri ve öğretmenlerde tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre farklılığının incelenmesidir. Adana ilindeki ilköğretim okullarında görev yapan 234 okul yöneticisi ve 209 öğretmen araştırmanın çalışma grubunu oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak Maslach Tükenmişlik Envanteri kullanılmıştır. Araştırmada okul yöneticileri ve öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerindeki farklar 2x2 çoklu değişkenli varyans analizi ile test edilmiş ve sonuçlar iki grubun tükenmişlik düzeylerinin cinsiyetlerine göre farklılaştığını ortaya koymuştur. Karşılaştırmalı olarak incelendiğinde tüm boyutlarda erkek yöneticiler daha fazla tükenmişlik yaşamaktadır. Ortak etkiler incelendiğinde farkın anlamlı olduğu görülmüştür. Duygusal tükenmişlik için sıralı ve duyarsızlaşma düzeyleri için ise sıralı olmayan bir etki söz konusudur. Çeşitli değişkenlere göre farkları ortaya konmak amacıyla yapılan t ve F testi sonuçları medeni durum değişkenine göre çeşitli düzeylerde anlamlı farklılıklara işaret ederken, yaş ve kıdem değişkenine göre tükenmişlik düzeylerinde her iki grupta da farklılaşma görülmemiştir.

Anahtar Kelimeler

okul yöneticileri , mesleki tükenmişlik

Examining Occupational Burnout Levels of Educational Administrators and Teachers

Öz

The purpose of this study was to examine the burnout levels of primary school teachers and administrators by some variables. The study group composed of 234 school administrators and 209 teachers in Adana province. Maslach Burnout Inventory (MBI) was used to measure the burnout level of school administrators and teacher. The differences in the burnout levels of school administrators and teachers by gender and some other variables were tested by using 2x2 multivariate analysis of variance. Results showed siginificant differences in burnout levels by gender. Statistically significant interaction effects were also detected. Female teachers had higher Depersonalization than their male colleagues, while male school administrators had higher scores in all three sub-scales than female school administrators. While no significant differences were observed by age and experience, there were significant differences by marital status.

Anahtar Kelimeler

school administrators , occupational burnout

Kaynakça

• Ağaoğlu, E., Ceylan, M., Kasım, E., & Madden, T. (2004). Araştırma görevlilerinin kendi tükenmişlik düzeylerine ilişkin görüşleri. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, Malatya.
• Akçamete, G., Kaner, S., & Sucuoğlu, B. (1998). Engelli ve normal çoçuklarla çalışan eğitim yöneticilerinin tükenmişlik ve iş doyumu arasındaki ilişkinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. VI. Ergonomi Kongresi, Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları No:622, Ankara.
• Akçamete, G., Kaner S., & Sucuoğlu, B. (2001). Öğretmenlerde tükenmişlik iş doyumu ve kişilik. Ankara: Nobel Yayınları. Alpar, R. (2003). Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemlere Giriş. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Altay, M. (2007). Okul yöneticilerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri ve çok boyutlu algılanan sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Başaran, E. (1991). Örgütsel davranış. Ankara: Göl Yayınevi. Başol-Göçmen, G. (2004). Meta-analizin genel bir değerlendirilmesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 209-214. Başol, G. (2008). Bilimsel araştırma süreci ve yöntem. Kılıç, O., & Cinoğlu, M. (Editörler). Bilimsel araştırma yöntemleri İçinde 113-143. İstanbul: Lisans Yayıncılık.
• Baysal, A. (1995). Lise ve dengi okul öğretmenlerinde meslekte tükenmişliğe etki eden faktörler. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, İzmir. Beemsterboer, J., & Baum, B. H. (1984). “Burnout”: Definitions and health care management. Social Work in Health Care, 10(1), 97–109.
• Cherniss, C. (1980). Professional burnout in human service organizations. New York: Praeger Press.
• Cherniss, C. (1988). Observed supervisiory behavior and teacher burnout in special education. Exceptional Children , 54 (5), 449-454. Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences (2nd ed.). Hillsdale, NJ: Lawrence Earlbaum Associates.
• Cordes, C. L., & Dougherty, T. W. (1993). A review and an integration of research on job burnout. Academy of Management Review, 18(4), 621-656.
• Çam, O. (1992). Tükenmişlik envanterinin geçerlik ve güvenirliğinin araştırılması. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları El Kitabı, 155-166. Ankara.
• Çokluk, Ö. (1999). Zihinsel ve işitsel engelliler okullarında görev yapan yönetici ve öğretmenlerde tükenmişliğin kestirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çokluk, Ö. (2003). Örgütlerde tükenmişlik. Elma, C., & Demir, K. (Edt.), Yönetimde çağdaş yaklaşımlar uygulamalar ve sorunlar (109-111) İçinde, Ankara: Anı Yayıncılık.
• Dursun, S. (2000). Öğretmenlerde tükenmişlik ile yükleme biçimi, cinsiyet, eğitim düzeyi ve hizmet süresi değişkenleri arasındaki yordayıcı ilişkilerin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin uyarlanması. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları El Kitabı, 143-154. Ankara.
• Everitt, B. S. (1979). A Monte Carlo investigation of the robustness of Hoteeling’s one and two sample T2 tests. Journal of the American Statistical Association, 74, 48-51.
• Farber, B. A. (1984). Stress and burnout in suburban teachers. Journal of Educational Research, 77 (6), 325-332.
• Freudenberger, N. J. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issues, 30, 159-165.
• Gökçakan, Z., & Özer, R. (1999). Doğu Karadeniz bölgesindeki illerde görev yapan rehber öğretmenlerde tükenmişlik düzeyleri, nedenleri ve çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. VI. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bilimsel Çalışmalarında Sunulan Bildiri, (Eskişehir: 10-12 Eylül).
• Graf, L. W. (1996). Superintendent burnout ın the public schools: a study of demographic and enviromental variables and their effects on the school superintendent. Dissertation Abstract International, 57(8), 3337 A.
• Hopkins, J. W., & Clay, P. P. F. (1963). Some emprical distributions of bivariate T2 and homoscedasticity criterion M under unequal variance and leptokurtosis. Journal of the American Statistical Association, 58, 1048-1053.
• Işıkhan, V. (2004). Çalışma hayatında stres ve başa çıkma yolları. Ankara: Sandal Yayınları.
• Izgar, H. (2000). Okul yöneticilerinin tükenmişlik düzeyleri (burnout) nedenleri ve bazı etken faktörlere göre incelenmesi. Yayınlanmış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Izgar, H. (2001). Okul yöneticilerinde tükenmişlik. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kavla, İ. (1998). Hemşirelerde iş doyumu ile tükenmişlik ilişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Kee, J. A., Johnson, D., & Hunt, P. (1999). Burnout and social support in rural, mental health counselors. 11 Aralık 2005 tarihinde http://ilkogretim- online.org.tr İnternet adresinden alınmıştır.
• Kepir, H. (2004). Profesyonel yaşamda iş stresi ve tükenmişlik. 09 Kasım 2006 tarihinde (http://www.turkbusinesscenter.com/content/makale-3.php İnternet adresinden alınmıştır.
• Köklü, N., Büyüköztürk, Ş., & Bökeoğlu, Ö. Ç. (2007). Sosyal bilimler için İstatistik. (Geliştirilmiş 2.Baskı) Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Kırılmaz, A., Çelen, Ü., & Sarp, N. (2002). İlköğretimde çalışan bir öğretmen grubunda tükenmişlik durumu araştırması. 11 Aralık 2005 tarihinde http://ilkogretim-online.org.tr İnternet adresinden alınmıştır.
• Leiter, M. P. (2003). Areas of worklife survey manual (4th edition), Center for organizational research and development. Wolfville, NS: Center for Organizational Research and Development.
• Maraşlı, M. (2005). Bazı özelliklerine öğrenilmiş güçlülük düzeylerine göre lise öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri. Türk Tabibler Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 27-33.
• Maradia, K. V. (1971). The effect of non-normality on some multivariate tests and robustness to non-normality in the linear model. Biometrica, 58, 105-121.
• Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2(1), 99–113.
• Maslach, C. (1982). Burnout: The cost of caring. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall.
• Maslach, C., Jackson, S.E., & Leiter, M.P. (1996). MBI: Maslach Burnout Inventory; Manual research edition. University Of California/Consulting. CA, Palo Alto: Psychologists Press.
• Maslach, C., & Leiter, M. P. (1997). The truth about burnout. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
• Maslach, C., Schaufeli, W.B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52, 397-422.
• Maslach, C., & Zimbardo, P.G. (1982). Burnout the cost of caring. NJ: Englewood Cliffs, Prentice-Hall Inc.
• Mertek, M. (2003). Alman öğretmenlerde tükenmişlik sendromu. 09 Eylül 2006. (http://www.eurozaman.com.tr). Nunnally, J. C., & Bernstein, I. H. (1994). Psychometric theory (Third Edition). New York: Mcgraw- Hill. Olsen, C. L. (1974). Comparative robustness of six tests in multivariate analysis of variance. Journal of the American Statistical Association, 69, 894-908.
• Örmen, U. (1993). Tükenmişlik duygusu ve yöneticiler üzerinde bir uygulama. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özer, R. (1998). Rehber öğretmenlerde tükenmişlik düzeyi, nedenleri ve çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Pines, A. (1993). Burnout: An existential perspective. In: W. B. Schaufeli, D. Maslach.
• Pines, A.M. ve E. Aranson (1988). Career burnout causes and cures. New York: The Free Press.
• Sılığ, A. (2003). Banka çalışanlarının tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Stevens, J. (1996). Applied multivariate statistics for social sciences. (Third Edition). NJ: Lawrence Erlbaum Publishers.
• Sürgevil, O. (2005). Tükenmişlik ve tükenmişliği etkileyen örgütsel faktörler: Akademik personel üzerinde bir uygulama. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Taşğın, Ö. (2004). Gençlik ve spor genel müdürlüğü merkez ve taşra örgütü yöneticilerinin Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. düzeylerinin iş doyum düzeylerine etkisi.
• Tevrüz, S. (1996). Endüstri ve örgüt psikolojisi. Türk Psikologlar Derneği Yayınları: Ankara.
• Torun, A. (1995). Tükenmişlik, aile yapısı ve sosyal destek ilişkileri üzerine bir inceleme. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tuğrul, B., & Çelik E. (2000). Normal çocuklarla çalışan anaokulu öğretmenlerinde tükenmişlik. 25 Ağustos 2005.(http: www. gafgaz. edu. az/journal/9).
• Tümkaya, S. (1996). Öğretmenlerdeki tükenmişlik görülen psikolojik belirtiler ve başaçıkma davranışları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Tümkaya, S. (1997). İlkokul, ortaokul ve lise öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri ile kullandıkları başa çıkma davranışları. IV. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresinde Sunulan Bildiri, (1-3 Eylül 1997), Ankara.
• Tümkaya, S. (1999). Akademik tükenmişlik ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Ankara.
• Wright, T.A., & Douglas, G.B. (1997). The contribution of burnout to work performance. Journal of Organizational Behavior, 18, 491-499.
• Yiğit, N. (2000). Örgütsel stres, stres kaynaklan ve verimliliğe etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.