OĞUZNAMELERDE TÜRK HALK HUKUKU/TÜRK TÖRESİ

Yıl 2024, , 27 - 43, 29.03.2024

Mehmet Emin Bars

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1339720

Öz

Oğuzlar zengin sözlü kültür geleneğine sahiptir. Oğuznameler bunun en büyük kanıtıdır. Oğuzname, Oğuzların sözlü kültür ürünlerini toplayan eserlerine verilen addır. Oğuznameler Oğuz boyunun şanlı geçmişinin destansı anlatımıdır. Bu ürünler Oğuz ozanları tarafından köy köy, şehir şehir gezilerek çalınıp söylenmiştir. Destanın çok sayıda nüshası bulunmaktadır. Bu nüshalar meydana geldiği zaman, mekân ve sosyal yapıya göre farklılık gösterir. Uygurca Oğuzname en eski nüshadır. Uygurca Oğuzname Türklerin İslamiyete girmeden önceki inanç sistemini yansıtır. Diğer nüshalarda Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinin etkisi görülür. İslamiyetin etkisinin görüldüğü Oğuznameler de büyük ölçüde Reşidettin Oğuznamesi’ne dayanmaktadır. Oğuz Kağan, İslamiyet öncesi tek nüshada ilk Türk cihan devletinin kurucusu, Türk töresinin koyucusu, Türk askerî sisteminin tesisatçısı olarak yer alırken İslami nüshalarda Müslümanlığı yaymaya çalışan bir velidir. Oğuznamelerde Türk halk hukukuna/töresine ait çok sayıda gelenek yer almaktadır. Bu geleneklerin büyük bölümü yazılı kurallar hâline gelirken bir bölümü de milletin yaşamında sözlü gelenek biçiminde varlığını sürdürmektedir. Bu çalışmada Oğuznamelerde yer alan Türk halk hukuku/töresi incelenmiştir. Çalışmada beş Oğuzname nüshası kullanılmıştır. Çalışmanın sonucunda Oğuznamelerin Türk hükümdarlık seçiminden aile hukukuna kadar eski Türk hukuk kurallarına/töresine dair çok sayıda önemli veriyi sakladığı görülmüştür. Bu yönüyle Oğuznameler eski Türk halk hukukunun/töresinin en önemli kaynaklarından biridir.

Anahtar Kelimeler

Oğuzname, Oğuz Kağan, halk hukuku, töre

Kaynakça

• Balkaya, Adem (2015). Halk Anlatılarında Kahramanın Yardımcıları -Anatomik Sınırlılığı Aşmadan Kutsalın Görüntü Biçimlerine. Erzurum: Fenomen Yay.
• Bang, W. ve R. Rahmeti (1988). Oğuz Kağan Destanı. Yay. haz. M. Ergin. İstanbul: Hülbe Yay.
• Bayat, Fuzuli (2006). Oğuz Destan Dünyası -Oğuznamelerin Tarihî, Mitolojik Kökenleri ve Teşekkülü. İstanbul: Ötüken Neş.
• Çakır, Emine. (2018). “Satuk Buğra Han Menkıbesinde Halk Hukuku Olarak ‘Ata Hakkı ve Tuz-Ekmek Hakkı”. JASS Studies -The Journal of Academic Social Science Studies 73: 183-194.
• Çobanoğlu, Özkul (2007). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yay.
• Çoruhlu, Yaşar (2006). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Demir, N. ve Ö. Aydoğdu (2015). Oğuzname [Kazan Oğuznamesi] (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). İstanbul: Kesit Yay.
• Dursun, Aysun (2011). “Dede Korkut Hikâyelerinde Halk Hukuku.” Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 6/4: 107-122.
• Dursun, Aysun (2016). Türk Halk Hukuku. İstanbul: Ötüken Neş.
• Duymaz, Ali. (2005). “Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut’a Toy Geleneğinin Simgesel Anlamı ve Türk Paylaşım Modeli.” Karadeniz Araştırmaları Dergisi 5, 37-60.
• Duymaz, Ali (2007). “Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut Kitabı’na Kahramanların Beden Tasvirlerinin Sembolik Anlamları Üzerine Değerlendirmeler.” Millî Folklor 76: 50-58.
• Ebulgazi Bahadır Han (2020). Şecere-i Türk. haz. N. Demir. Ankara: Altınordu Yay.
• Ergin, Muharrem (1997). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Gömeç, Saadettin Yağmur (2018). Türk’ün Atası Oğuz Kağan. İstanbul: Erdem Yay.
• Gündüz, Tufan (2019). Oğuz Kağan Destanı -Reşidettin Oğuznâmesi- Tercüme, Giriş ve Notlar. İstanbul: Yeditepe Yay. Güven, Merdan (2003). “Oğuz Kağan Destanı’nda Hayvanlar.” Millî Folklor 57: 82-91.
• İnan, Abdülkadir (1998). “Türk Destanlarına Genel Bir Bakış.” Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. 220-237.
• Kafesoğlu, İbrahim (2012). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Neş.
• Kalafat, Yaşar (2007). “Geçmişten Günümüze Kurt.” Türk Halk İrfanında Kurt. Ankara: Lalezar Kitabevi. 13-34.
• Kara Düzgün, Ülkü (2014). Türk Destan Kahramanı ve Başkurt Destanlarının Tipolojisi. Konya: Kömen Yay.
• Karakaş, Selim (2018). “Kut-Tanrı ilişkisi Bağlamında Türklerde Yönetim Erkinin İlâhî Temelleri.” Türk Halk Bilimi İnanç Araştırmaları -III- Kut. ed. Y. Kalafat. Ankara: Berikan Yay. 29-54.
• Kaşgarlı Mahmud (2005). Divanü Lügat’t-Türk. çev. S. Erdi ve S. T. Yurtsever. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Koçak, Kürşat (2011). “İslamiyet’ten Önceki Türk Devlet Geleneklerine Göre Tahta Çıkma Töreni ve Yöntemleri.” Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi 4: 101-117.
• Mandaloğlu, Mehmet (2013). “İslamiyetten Önce Türklerde Aile Hukuku.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 33: 133-159.
• Ögel, Bahaeddin (1998). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Ögel, Bahaeddin (2001). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Önal, Mehmet Naci (2009). “Kutsalın Türk Kültüründeki İzleri: Tanrısal Simgecilik.” Millî Folklor 84: 57-72. Örnek, Sedat Veyis (2016). Türk Halkbilimi. Ankara: BilgeSu Yay.
• Sevindik, Azem (2013). Halk Hukuku ve Köy Odaları: Sivas Şarkışla Gümüştepe Köyü Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Taşağıl, Ahmet (2019). Kök Tengri’nin Çocukları (Avrasya Bozkırlarında İslâm Öncesi Türk Tarihi). İstanbul: Bilge Yay.
• Tekin, Talat (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Togan, Zeki Velidi (1972). Oğuz Destanı Reşidettin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Ahmet Sait Mat. Turan, Osman (2019). Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. İstanbul: Ötüken Neş.
• Türkmen, Fikret (2011). “Dede Korkut’ta Halk Hukuku Unsurları.” Bilig 58: 245-256.
• Yazıcızâde Ali (2017). Tevârîh-i Âl-i Selçuk [Oğuznâme-Selçuklu Târihi]. haz. A. Bakır. İstanbul: Çamlıca Yay.
• Yusuf Has Hacib (2019). Kutadgu Bilig. çev. A. Çakan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Ziya Gökalp (2007). Türk Medeniyet Tarihi. haz. Y. Çotuksöken. Ziya Gökalp Kitaplar. Yay. haz. S. Koz. İstanbul: Yapı Kredi Yay. 319-555.