Hodja Kerim Efendi and His Risala-i Qada and Qadar

Yıl 2023, , 133 - 146, 01.01.2024

Ridvan Özdinç

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1380313

Öz

The search for practical wisdom, which continued throughout the Ottoman modernisation, began to be transferred to the field of theoretical wisdom in the second half of the nineteenth century. Hodja Kerim Efendi, who went to Europe to study and continued his studies in the field of Islamic philosophy, especially logic, wrote a work titled Risala-i Qada and Qadar, which is one of the first products in this field. The issues of will, accident and fate stand in an important place in the context of the relations between religion and modernisation. In this treatise, although Hodja Kerim Efendi looks at the issue from the perspective of classical Islamic philosophy, he often refers to the understandings of Islamic sects. This work, which explores human freedom and responsibility from the perspective of practical wisdom, on the other hand, explores the possibilities of theoretical wisdom in the context of the relationship between God and the world and God and man, bears traces of its time. It also reflects the tension between change and preserving the status quo while adhering to classical tradition. Hodja Kerim Efendi was deprived of the opportunity to become an influential and well-known name in the later period by not carrying the issue to the actual discussion areas of his time. In this work, he seems to have attempted some innovations by articulating with the tradition of classical Islamic philosophy and remaining within it.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Modernisation, Hodja Kerim Efendi, qada and qadar, will, freedom

HOCA KERİM EFENDİ VE KAZA KADER RİSALESİ

Öz

Osmanlı modernleşmesi boyunca amelî hikmet boyutunda devam eden arayışlar XIX. asrın ikinci yarısından itibaren nazarî hikmet sahasına da intikal etmeye başlamıştır. Avrupa’ya tahsile giden ve çalışmalarını başta mantık olmak üzere İslam felsefesi özelinde sürdüren Hoca Kerim Efendi’nin kaleme aldığı Risâle-i Kaza ve Kader adlı eseri bu sahadaki ilk ürünlerdendir. İrade, kaza ve kader konuları din ile modernleşme ilişkileri bağlamında önemli bir yerde durmaktadır. Hoca Kerim Efendi bu risalesinde meseleye klasik İslam felsefesi penceresinden bakmasına rağmen sık sık İslam mezheplerinin anlayışlarına da müracaat etmektedir. Amelî hikmet zaviyesinden insan hürriyeti ve sorumluluğunu araştıran diğer taraftan Allah-alem ve Allah-insan ilişkisi bağlamında nazarî hikmetin imkanlarını yoklayan bu çalışma devrinden izler taşır. Ayrıca klasik ananeye bağlı kalarak değişimle mevcudu koruma arasındaki gerilimi yansıtır. Hoca Kerim Efendi meseleyi devrinin aktüel tartışma alanlarına taşımayarak sonraki dönemde etkin ve tanınmış bir isim olma imkanından mahrum kalmıştır. Bu eserinde, klasik İslam felsefesi geleneğine eklemlenip onun içinde kalarak bazı yeniliklere teşebbüs etmiş gibi durmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Modernleşmesi, Hoca Kerim Efendi, kaza ve kader, irade, hürriyet

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa (1991). Tezâkir 40-tetimme. hzl. Cevat Baysun. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Akpınar, İsa (2008). Ziya Paşa’nın Şiirlerinde Mihver Olarak İnsan Hürriyeti. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara
• Hoca Kerim Efendi (1293/1876). Risâle-i Kazâ ve Kader. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Hoca Kerim Efendi. Tezkiretü’l-ekâlim. İBB Atatürk Kitaplığı. Nadir Eserler. 910 AMA. vr. 2b.
• İmamzâde Esad Efendi (1294). Dürr-i Yektâ, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• İzgi, Cevat (2000). “İngiliz Kerim Efendi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 295-296.
• Mermutlu, Bedri (2003). Sosyal Düşünce Tarihimizde Şinasi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Mermutlu, Bedri (2005). “Bir Mantık Bilgini: Hoca Abdülkerim Efendi ve Eserleri”. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 8(8): 23-34.
• Oğuz, Zeynep Tuba (2016). “Abdülkerim Efendi ve Eseri Risâle Fî Tahkîki’l Hareketi’l-Hâfıza Li’z-Zamân”. TAD 35 (59): 157-196.
• Öğük, Emine (2017). “Hoca Abdülkerim Efendi’nin Kötülük Kötülük Yorumu Üzerine”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 501-514.
• Özdinç, Rıdvan (2013). Akıl İrade Hürriyet: Son Dönem Osmanlı Dini Düşüncesinde İrade Meselesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Özdinç, Rıdvan (2014). “Allah'ın Kaderine Kaçmak: Veba ve Kolera Etrafında Tedbir Düşüncesi”. KADER: Kelam Araştırmaları Dergisi 12 (1): 295-318.
• Şeker, Şemsettin (2013). Ders ile Sohbet Arasında: On Dokuzuncu Asır İstanbul'unda İlim, Kültür ve Sanat Meclisleri. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ülger, Mustafa (2007). Hoca Abdülkerim Efendi’nin Felsefî Görüşleri. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.