ÂŞIK SERDARÎ’NİN “CANIM EFENDİM” DESTANININ SOSYOEKONOMİK VE POLİTİK AÇIDAN TAHLİLİ

Yıl 2024, , 387 - 397, 29.03.2024

Fatih Solmaz , Gülay Mirzaoğlu

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1412637

Öz

Âşık edebiyatı nazım biçimleri arasında yer alan destanlar, tarihi ve sosyal gerçekliklere kaynaklık eden sözlü edebi ürünlerdir. Destanlar genel olarak kıtlık, yoksulluk, adaletsizlik gibi bireysel ve toplumsal konuları şiire dönüştürür. Sivaslı Serdarî’nin de 1887 yılında yaşanan ve bütün Anadolu’yu etkileyen kuraklığın getirdiği kıtlığı ele aldığı “Canım Efendim” destanı; yoksulluğu, adaletsiz yönetimi, haksız paylaşımı anlatmaktadır. Bu destan, aynı zamanda toplumsal kaygıları, korkuları ve nefreti dile getiren bir şikâyetname/hiciv yankısı uyandırmaktadır.
Bu çalışmada, Serdarî’nin kendi dönemi içerisindeki sosyoekonomik ve politik durumu “Canım Efendim” adlı kıtlık destanında, toplumsal bir olgu olarak nasıl ele aldığı incelenmiştir. Destanda yer alan ifadelerden, deyimlerden, tutumlardan hareketle kıtlık ve yoksulluk, yöneten ve yönetilen, adil emek ve tembellik kavramları irdelenmiş, ayrıca sosyal adaletsizliğin yarattığı toplumsal travmanın arka planı gün yüzüne çıkartılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Destan, Âşık Serdarî, Toplum-Edebiyat, Kıtlık-Yoksulluk, Adaletsizlik

Etik Beyan

Etik beyanlara uygun, bağlı olarak hazırlanmıştır

Kaynakça

• Altındaş, Eylem Tekemen (2018). “19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Yaşanan Kuraklığın Ankara’ya Yansıması”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı. 24: 1-13.
• Arı, Bülent (2015). “Âşık Şiirinde Toplumsal Eleştiri”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 12 (32): 262-284.
• Aslanoğlu, İbrahim (1985). Söz Mülkünün Sultanları. İstanbul: Erman Yayınevi.
• Aydın, Mahir (1994). “Doksanüç Harbi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C.9. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. 498-499.
• Çobanoğlu, Özkul (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Damlıdağ, Fatih (2023). “Asya Tipi Üretim Tarzı Tartışmalarının 1960’lı Yılların Türk Düşünce Dünyasına Etkileri”. Paradigma: İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 12: 23-37.
• Escarpit, Robert (2018). Edebiyat Sosyolojisi. çev. Salih Özer/ed. Köksal Alver. İstanbul: İz Yayıncılık. Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şâirleri. C. 5. Sivas: Önder Matbaacılık.
• Moran, Berna(2008). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özdemir, Ahmet (1997). Şarkışlalı Âşık Serdarî ve Yöre Halk Şâirleri. İstanbul: Kuşak Ofset Matbaacılık.
• Read, Herbert (1981). Sanat ve Toplum. Ankara: Umran Yayınları.
• Tansuğ, Sezer (1982). İnsan ve Sanat. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Yardımcı, Mehmet (2009). “Osmanlı Döneminde Olumsuz Davranışlara Karşı Sivaslı Âşıkların Başkaldırı ve Yergi Şiirleri”. Ç.Ü. Türkoloji Dergisi. 1-14. https://turkoloji.cu.edu.tr/makale_sistem/tumview.php?id=4481 [Erişim tarihi: 30.11.2023].
• Yazıcı, Hakkı ve Demirel, Muammer (2006). “93 Harbi” (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı)’nden Sonra Eskişehir’e Yerleştirilen Göçmenler”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 29: 267-278.