Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümayun Geleneği “18 Ekim 1656 Tarihli Mekke’ye Gönderilen Defter Örneği”

Yıl 2018, Sayı: 4, 24 - 34, 03.05.2018

Ahmet Durak

Öz

Haremeyn-i Şerifeyn Şehirlerine geçmişten beri yardım gönderilmesi Müslümanlar arasında önemli bir vazife ve yükümlülük olarak düşünülmüştür. Haremeyn halkına yardımlar gönderilmesi ilk olarak Abbasilerin üçüncü Halifesi el-Mehdi (775-785) zamanında başlamıştır. Yine Abbasiler zamanında Halife el-Muktedir (908-932) bu yardımları sürdürüp bunu bir gelenek haline getirmiştir. Abbasilerden sonra Fâtımîler, Eyyubiler, Memlükler, Selçuklar ve Gazneliler gibi devletler Haremeyn halkına, imam, müezzin, ferraş, kâtip, kadı ve kayyım gibi Haremeyn görevlilerine yardım göndermek için adeta yarış içine girmişlerdir. Bu yardımlar Müslüman yöneticileri vicdani olarak rahatlatmanın yanında kendilerine diğer İslam devletleri arasında ayrıcalıklı bir itibar da sağlıyordu. Osmanlılar döneminde ise surrenin ilk olarak hangi padişah zamanında gönderildiği kesin olarak bilinmemektedir. Araştırmacılar arasında yaygın olarak kabul edilen görüş Haremeyn’e ilk yardımın Çelebi Mehmed (1413-1421) padişahlığı zamanında yapıldığıdır. Çelebi Mehmed’in babası Yıldırım Bayezid (1389-1402) zamanında Mekke ve Medine halkı ve görevlileri için toplam 80 bin altın gönderildiği kaydedilmiştir. Yavuz Sultan Selim (1512-1520) dönemine kadar kutsal topraklara yardım gönderilmesi, yapılan büyük harcamalarla meydana gelmiş fakat bu yardımlar düzenli bir şekilde gönderilmemiştir. 1517 senesinde Mısır’ın alınmasından sonra Haremeyn’in idaresi resmi olarak Osmanlı’nın eline geçti ve bundan sonra surreler İstanbul’dan gönderilmeye başlanmıştır. Kutsal mekânlara yardım gönderilmesi bir saygınlık da kazanmayı yanında getirdiğinden, Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566) zamanında Haremeyn’e gönderilen yardımlar iki katına çıkarılmıştır. Bundan sonraki süreçte her padişah döneminde bu miktar daha da artmıştır. Osmanlılar, Haremeyn-i Şerifeyn’e gönderdikleri surre yardımlarını “Surre Defteri” adı verilen defterlere kaydetmişlerdir. Bu çalışmada Hicri 29 Zilhicce 1066/18 Ekim 1656 tarihli, 32 numaralı defter incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Surre, Mekke, Osmanlı’da Surre, Harem-i Hümayun, Kâbe

Kaynakça

• EV.HMK.SR00032. (Evkaf-ı Haremeyn Mukataası Surre Defterleri/Defter Numarası)
• Ağca, Sevgi (2008). “Tradition of Imperial Surre”. Imperial Surre. N. Bayhan. (Editör).. İstanbul: Korpus Publishing House. 29-39.
• Akgündüz, Murat (2005). “Surre-i Hûmayûn Geleneği ve İslâm Toplumunu Kaynaştırmadaki Rolü”. D. E. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 22: 107-114.
• Aşıkpaşazade (1970). Aşıkpaşaoğlu Tarihi. hzl. H. N. Atsız. İstanbul: MEB Yay.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlü Osmanlı Arşivi Daire Başbakanlığı. (2010). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. İstanbul
• Buzpınar Ş. Tufan. (2009). “Surre”. İslâm Ansiklopedisi. C. 37. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 567-569.
• Buzpınar, Ş. Tufan-Küçükaşçı, Mustafa S. (1997). “Haremeyn”. İslâm Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 153-157.
• Elkabashi, Anam Mohamed Osman (2001). Surre Defterleri ve 1049/1639-1640 Tarihli Surre Defteri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eyüp Sabri Paşa (1301-1306). Mir’atü’l-Haremeyn. İstanbul: Bahriye Matbaası. 641.
• Gökbilgin, Tayyib (1977). Osmanlı Müesseseleri Teşkilâtı ve Medeniyet Tarihine Genel Bakış. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Güler, Mustafa (2011). Osmanlı Devleti’nde Haremeyn Vakıfları-16. ve 17. Yüzyıllar. İstanbul: Çamlıca Yay.
• İpek, Selin (2006). “Ottoman Ravza-i Mutahhara Covers Sent From Istanbul To Medina With the Surre Processions”. Muqarnas 23: 289-316.
• Kahraman, Seyit Ali (2008). “Imperial Surre”. Imperial Surre. N. Bayhan. (Editör).. İstanbul: Korpus Publishing House. 15-28.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri (2007). Abbasîlerden Osmanlılara Mekke-Medine Tarihi. İstanbul: Yeditepe Yay.
• Mustafa Nuri Paşa, (1327). Netâyicü’l-Vukû’ât. Bab-ı Ali Cedidesi Matbaası. 31.
• Neşri, Mehmed (2014). Kitâb-ı Cihan-nümâ. hzl. F. R. Unat, M. A. Köymen. Ankara: TTK Yay.
• Sahillioğlu, Halil. (1989). “Akçe”. İslam Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 224-227.
• Solakzade, Mehmed Hemdemi Çelebi (1989). Solak-Zade Tarihi. hzl. V. Çabuk. C.1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Şeşen, R. (1987). Eyyubiler., K. Seyithanoğlu. (Editör). Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. İstanbul. Çağ Yayınları, 6, s. 409-410. 305-424.
• T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü-Osmanlı Arşiv Daire Başkanlığı. (2010). Osmanlı Belgelerinde Surre Alayları. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2013). Mekke-i Mükerreme Emirleri. Ankara: TTK Yay.