İsmail Sâdık Kemâl’in Delâilü’l-Hayrât Şerhi: Rûh-ı Kemâl

Yıl 2020, Sayı: 10, 57 - 77, 30.04.2020

Furkan Terzioğlu

Öz

Delâilü’l-Hayrât; içinde Hz. Muhammed’e, onun âline, ashabına ve ezvacına dua ve salavat, Esmâ-i Hüsnâ, Esmâ-i Nebî ve bir takım hadîs-i şerîfler bulunduran bir vird ve ezkâr kitabıdır. Şâzeliyye tarikatının Cezûliyye kolunun kurucusu olan Şeyh Muhammed b. Süleyman el-Cezûlî (ö. H. 870) tarafından kaleme alınmıştır. İlk zamanlar Şazeliyye tarikatının mensupları tarafından okunsa da daha sonraları Anadolu’da ve Kuzey Afrika’da çok rağbet görmüştür. Sadece tarikat mensupları tarafından değil halk tarafından da faziletine inanılarak okunmuştur. Bu şöhretin sonucunda Delâilü’l-Hayrât, dinî-tasavvufî zümre çatısı altındaki edebiyatçılar tarafından da ilgi görmüş tercüme ve şerh çalışmalarına konu olmuştur. Delâilü’l-Hayrât, Klasik Türk Edebiyatı’nda tercih edilen şerh konularının birden fazlasını içinde barındırmaktadır. Özellikle Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı alanında üzerine birçok şerh yazılmıştır. Mensur şerhlerden en önemlisi Karadâvud-zâde Mehmed Efendi’nin (ö. H. 1170) şerhidir. Karadâvud-zâde, şerhine başka kaynaklardan menkıbeler ve bilgiler eklemiş ve bunun neticesinde gayet hacimli bir eser ortaya koymuştur. Delâilü’l-Hayrât’a yazılan manzum şerhlerin örneklerinden bir tanesi ise 1828-1892 yılları arasında yaşamış olan İsmail Sâdık Kemâl’in Rûh-ı Kemâl isimli eseridir. Delâilü’l-Hayrât şerhlerinin genel itibariyle nesir olduğu göz önünde bulundurulduğunda İsmail Sâdık’ın şerhi, nazım olması hasebiyle ehemmiyetlidir.

Anahtar Kelimeler

Türk Edebiyatı, Şerh, Delailü'l-Hayrat, Ruh-ı Kemal, İsmail Sadık

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. El-Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 45 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Akyüz, Kenan. Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri (1860-1923). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1979.
• Ali, el-Müttekî. Kenzü’l-Ummâl fî Süneni’l-Akvâl ve’l-Efâl. Beyrut: 1985.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951, C. 1, s. 223.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. Haz. A. Fikri Yavuz, İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınevi, 1972, C.1, s. 88.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur. Leiden-Brill, 1943, C. 2, s. 359-360.
• Ceylan, Ömür. Tasavvufi Şiir Şerhleri. İstanbul: Kapı Yayınları, 2007.
• Ceylan, Ömür. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/555-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. Es-Sünen. İstanbul: 1981.
• Develi, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1984, s. 1187.
• Duran, Zeliha Erçen. Âsâr-ı Kemâl’deki Şerh-i Esmâ’-i Evliyâ’nın Kıssası (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin). Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Güzel, Abdurrahman. Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
• Işıl, Fatih. Edebiyatımızda Hadîs-i Şerîfler ve Âsâr-ı Kemâl’deki Bin Ehâdîs Şerhi (İnceleme ve Transkripsiyonlu Metin). Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. el-Müsnedü’s-Sahîh ale’t-Tekâsîm ve’l-Envâ’ (Sahîhu İbn Hibbân). Thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İnal, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969, C. 2, s. 842-843.
• İnalcık, Halil. “Tanzîmât Nedir?”. Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Ed. Mehmet Seyitdanlıoğlu-Halil İnalcık.
• İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011, s. 31-56.
• İpek, Zehra. Muhammed b. Süleyman el-Cezûlî’nin Delâilü’l-Hayrât Adlı Eserindeki Hadislerin Tahrici. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• İsmail, Sâdık Kemâl. Âsâr-ı Kemâl. Süleymaniye Kütüphanesi, Pertevniyal, 1050.
• İsmail, Sâdık Kemâl. Kemâl-nâme-i Düğümlü Baba. Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba Koleksiyonu, 564-1, 564-2, 564-3, 564-4, 564-5, 564-6, 564-7, 564-8, 564-9, 564-10, 634.
• İsmail, Sâdık Kemâl. Kitâb-ı Tefeyyüz. Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba Koleksiyonu, 624, 625, 626.
• İsmail, Sâdık Kemâl. Kitâbü’l-İbrâ. Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba Koleksiyonu, 627.
• İsmail, Sâdık Kemâl. Müflihîn-i Hazîne. Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba Koleksiyonu, 628, 629.
• İsmail, Sâdık Kemâl. Rûh-ı Kemâl. Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba Koleksiyonu, 621.
• İsmail, Sâdık Kemâl. Sâdıku’l-Makâl Mecma’u’l-Kemâl. Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba Koleksiyonu, 16.
• İsmail, Sâdık Kemâl. Şerh-i Delâil-i Şerîf. Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba Koleksiyonu, 622.
• İsmail, Sâdık Kemâl. Şerh-i Nutk-ı Çehâr-yâr-i Güzîn. Milli Kütüphane, 06 Hk 155.
• İsmail, Sâdık Kemâl. Şiir Mecmuası. Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba Koleksiyonu, 447, 448.
• İsmail, Sâdık Kemâl. Tefsîr-i Âyât-ı Kur’ân. Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba Koleksiyonu, 623, 636, 637.
• Kara, Davud. Delâil-i Hayrat Şerhi. İstanbul: Rahmet Yayınları, 1983.
• Karadâvud-zâde, Mehmed Efendi. Şerhu Delâilü’l-Hayrât li-Dâvud Efendi. İstanbul: Hacı Halil Efendi Matbaası, 1303, s. 2-4.
• Karakuş, Yasin. Âsâr-ı Kemâl’deki Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ, Esmâ-i Nebî ve Na’t-ı Enbiyâ (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin). Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Kâtip, Çelebi. Keşfu’z-Zunûn ‘an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. C. 1, s. 759-760.
• Kılıç, Atabey. “Dağılmamış İncileri Toplamak: Şerh Tasnifi Denemesi”. Klâsik Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler. Ankara: Turkısh Stıdıes, 2007, s. 416-432.
• Kolektif. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. İstanbul: Dergah Yayınları, 1977.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. İstanbul Abidelerinden: İstanbul Sarayları. İstanbul: Burhaneddin Matbaası, 1943, C. 1.
• Kortantamer, Tunca. “Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi”. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C: VIII (1994): s. 1.
• Kuneralp, Sinan. Son Dönem Osmanlı Erkanı ve Ricali (1839-1922) Prosopografik Rehber. İstanbul: İSİS, 1999, s. 20.
• Levend, Agah Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1973, C. 1.
• Malkoç, Neriman. “İstanbul Kütüphaneleri Murat Molla Kütüphanesi”. İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi, Kişisel Arşivlerde Osmanlı Belleği, Taha Toros Arşivi, Dosya No: 111.
• Mehmed, Süreyya. Sicill-i Osmanî. Ed. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996, C. 3, s. 881; C. 5, s. 1655.
• Mengi, Mine. Divan Şiiri Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sunen. Thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebu’l-Matbuâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Subaşı, Hüsrev. “Esad Muhlis, Sadullah ve Kemâl İsmail Sâdık Paşaların Hattatlığı ve Ayaş’taki Hatların Sanat Değeri”. Ayaş ve Bünyamin Ayaşi Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ankara: Ayaş Belediyesi, 1993, s. 186.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-Kebîr. Thk. Hamdî b. Abdülmecid es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebü İbn Teymiyye, 1994.
• Tarlan, Ali Nihad. “Metinler Şerhine Dair”. Edebiyat Meseleleri. Ankara: Akçağ Yayınları, 2017, s. 225-230.
• Taşan, Nazım. Kemâl-nâme-i Düğümlü Baba Cild-i Evvel (İnceleme-Metin). Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Uludağ, Süleyman. “Cezûlî, Muhammed b. Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/515-516. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Yazar, Sadık. Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.