AGİOS ELEFTERİOS (AFKULE) MANASTIRI

Yıl 2021, Sayı: 14, 153 - 172, 31.08.2021

Fuat Durmuş

https://doi.org/10.51592/kulliyat.894833

Öz

Bu çalışma, Muğla İli, Fethiye İlçesi, Kaya Mahallesi sınırları içerisinde bulunan Agios Elefterios (Afkule) Manastırı’nın mimari ve tarihi incelemesini konu almaktadır. İncelemelerimiz kapsamında manastır kompleksinde tespit edilen 11 mekanın olası işlevi ve tarihsel değerlendirmeleri yapılmıştır. Afkule Manastırı, topografik konumu, yöresel malzeme kullanımı, yapım tekniği ve özgün mimari yerleşim örüntüleriyle kırsal dini mimarinin çarpıcı örneklerinden biridir. Ülkemizin kırsal dini mimarisi üzerine yapılmış çalışmalar ne kadar sınırlıysa gayrimüslimlere ait kırsal dini mimari araştırmalar da bir o kadar yetersizdir. Afkule Manastırı bugüne değin mimarlık ve sanat tarihi açısından bilimsel olarak incelenmemiş, manastır kompleksi de bütüncül olarak değerlendirilmemiştir. Anadolu’da plan şeması veren, sınırlı sayıdaki manastırdan biri olan Afkule Manastırı’nda gerçekleştirdiğimiz bu incelemenin Anadolu manastır araştırma ve çalışmalarına yeni bir veri sunması, konu hakkındaki bilgilere katkıda bulunması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fethiye, Afkule, Manastır, Şapel

Kaynakça

• AHUNBAY, M. (1997). “Manastır”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 2, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul, 1997, 1159-1164.
• AKTÜRK, Ö. (2019). İbrahim Paşa Köyü Çevresi Kaya Kiliseleri “Babayan-Tavşanlı-Balkan Deresi I Kaya Kiliseleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Bilimi Anabilim Dalı, Sanat Tarihi Bilim Dalı, Kayseri.
• ALKAN, M. (2009). Azınlık Vakıfları (Tarihî Arkaplanı, Hukukî Yapısı Ve İç Analizi). Akademik Bakış, 2 (4), 93-111.
• Anadolu’da Kırsal Mimarlık, (2012). Bursa: ÇEKÜL Vakfı, Tarihi Kentler Birliği, Bursa Büyükşehir Belediyesi.
• ARICI, R. (2014). Menteşe Sancağı’na Bağlı Meğri (Fethiye) Kazası Ve Köylerinin Hurufat Defterleri̇. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi̇ Bilim Dalı, Konya.
• ASLAN, L. (2018). Kırsal Süryani̇ Dini Mimarisinin Korunması Kapsamında “Elbeğendi (Kafro Tahtayto) Köyü Mor Yakup Kilisesi” Restorasyon Önerisi. Mardin Artuklu Üniversitesi̇ Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Mardin.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (2017). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Yayın No: 147, İstanbul.
• BOA.C.ADL. 18/1071 (Cevdet. Adliye. H.29.R.1174/M.08.12.1760).
• BOA.DH.TMIK.M.. 210/60 (Dahiliye. Muamelat. H.07.L.1323/M.05.12.1905).
• BOA.HR.TH..54/15 (Hariciye Nezareti. Tahrirat. H.08.M.1302/M.28.10.1884).
• BOA.HRT.h.. 824-7 (H.04.Ra.1331/M.13.03.1913).
• BOA.HRT.h..1751 (Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Haritalar. H.04.Ra.1331/M.13.03.1913).
• BORA, E. (2009). Aydın’ın Mykale (Dilek/Samsun) Dağı’nda Bir Bizans Manastırı: Kurşunlu Manastır. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
• DELEHAYE, H. (1948). Byzantine Monasticism. Byzantium, (Ed. H. N. Baynes, H. Moss), Oxford.
• DOĞAN, S. (2003). Ortaçağ Manastır Sistemi: Doğu ve Batı Manastırları. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 20 (2), 73-89.
• EGE, İ. (2015). Saint Pierre (Kilisesi) Mağarası (Antakya/Hatay). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (16), 165-188.
• ELYİĞİT, U. (2020). Mardin İli ve İlçelerindeki Manastır Mimarisi, Doktora Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Van.
• GOUGH, M. (1964). The Monastery of Eski Gümüş-A Preliminary Report. Anatolian Studies, 14, 147-161.
• GÜLER, A. (1998). Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Din-İbadet, Eğitim-Öğretim Hürriyetleri Ve Bu Bakımdan ‘Kilise Defterleri’nin Kaynak Olarak Önemi (4 Numaralı Kilise Defteri’nden Örnek Fermanlar). Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (9), 155-175.
• GÜRKAN, S. L. (2003). “Manastır”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 27, Ankara, 558-560. https://islamansiklopedisi.org.tr/manastir#1 (Erişim Tarihi: 11.12.2020).
• http://www.conpolis.eu/uploadedNewsletters/newsletter_oiomko_february_2020..pdf (Erişim Tarihi: 22.12.2020).
• https://slowtravelguide.com/af-kule-monastery-long-distance-footpath/ (Erişim Tarihi: 22.12.2020).
• https://www.yerbilgisi.com/mugla-fethiye-harita/harita1b-35ec/ (Erişim Tarihi: 22.12.2020).
• KARAYILAN, Ö. (2000). 160-161 numaralı Meğri Şer`iyye Sicil Defterleri H. 1318-1331 / M. 1901-1914 (transkripsiyon ve değerlendirme). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Eğitimi Anabilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalı, Malatya.
• KINGSLEY, K. (2003). Manastır Mîmârisi Üzerine. (Çev. Salih Çift), Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12 (2), 349-360.
• KONUKÇU, S. (2017). Salnâmelere Göre Meğri (Fethiye) Kazası, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Aksaray.
• KORKUT, T, ELYİ̇Ğİ̇T, U. (2018). Günümüz Süryani Dini Mimarisi Araştırmaları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5 (6), 35-47.
• KÖSE, İ. (2010). Bulutların Ötesinde Saklı Manastır Sumela. Akademi Kitapçılık, Trabzon.
• KÜÇÜK, M. (2017). Mitolojiden İkonografiye Türkiye’nin Turistik Dinî Mekânları: “Mağaralar”. Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, (2), 16-57.
• MORRİS, R. (1995). Monks and Laymen in Byzantium, 843-1118, Cambridge University Press.
• MUTLU, M. (2000). 162 nolu Meğri Şer`iye Siciline Göre (H. 1323-1329/ M. 1904-1911) Megri (Fethiye) Kazası’nda Sosyal ve Ekonomik Durum. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Muğla.
• ÖZDENİZCİ, E. (2020). Trabzon-Değirmendere Hamsiköy Vadisi’nde Gayrimüslim İbadet Yapıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Trabzon.
• ÖZKAN, H. (2010). Gümüşhane’de Tek Nefli Kiliseler. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (5), Aralık, 67-87.
• ÖZTÜRK, L. (2003). “Manastır”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 27, Ankara, 560-561. https://islamansiklopedisi.org.tr/manastir#2-islam-tarihi (11.12.2020).
• PEKAK, M. S. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Gayrımüslim Vatandaşların İmar Faaliyetleri ve Mustafapaşa (Sinasos). Bilig, (51), 171-204.
• POLAT, I. (2004). Silifke Aya Tekla Bazilikası Sarnıcı Restorasyon Projesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• RODLEY, L. (1985). Cave monasteries of Byzantine Cappadocia. Cambridge: Cambridge University Press.
• SAMİ, K; KARAKAŞ, B. (2016). Tur Abdin Bölgesi̇’nde Yerleşik Süryanilerin Yer, Zaman Ve Sosyo-Kültürel Bağlamda Kırsal Mimarileri: Midyat-Haberli (Basıbirn) Köyü Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (44), 692-715.
• TALBOT, A. M. (1999). Bizans Manastır Sistemine Giriş, Cogito, 17, 161-176.
• TALBOT, A. M.; KAZHDAN, A. (1991). “Lavra”, The Oxford Dictionary of Byzantium, Vol. II, New York-Oxford.
• TİRYAKİ, A. (2007). Kıseçukuru Manastırı, Antalya’nın Doyran Beldesi’nde Bir Ortaçağ Yapı Topluluğu. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• TİRYAKİ, A. (2007). Kisleçukuru Manastırı, Antalya’nın Doyran Beldesi’nde Bir Ortaçağ Yapı Topluluğu. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• VERİM, E. (2015). Amasra’da Bizans Dönemi üç eser: Tavşan Adası Manastırı, Amasra Kilisesi ve Küçük Kilise. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Sakarya.
• WATTERSON, B. (1998). Coptic Egypt. Scottish Academic Press, Edinburgh.
• YİĞİT BARUT, T. (2014). Trabzon Kaymaklı Manastırı Kilise, Şapel Ve Çan Kulesi Restorasyon Projesi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Ankara.
• YİĞİT, A.; KARAYUMAK, Ö. (2012). Menteşe Beyliği’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Belgelerle Fethiye. Fethiye Belediyesi.