XVI. YÜZYIL ŞAİRLERİNDEN SENÂYÎ’NİN “NEYİSTÂN-I ZÜLÂL”İ

Yıl 2022, Sayı: 17, 21 - 39, 30.08.2022

Ömer Arslan

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1142630

Cited By: 1

Öz

İran edebiyatının önde gelen isimlerinden olan Fettâhî-i Nîşâbûrî (ö. H. 852/M. 1448-9?)’nin Şebistân-ı Hayâl adıyla şöhret bulan eseri, klasik Türk edebiyatında hem tercüme, şerh ve nazireler yoluyla hem ta‘miye yöntemleriyle yazılmış şiirlerin tarzını tarif için kullanılan “Şebistân-ı Hayâl tarzındadır,” gibi ifadelerle kendisinden söz ettirmiştir. Senâyî’nin Neyistân-ı Zülâl adlı eseri de Fettâhî’nin eserine yazılmış bir naziredir. XVI. yüzyılda Şehzâde Mustafa Manisa sancağındayken bu şehirdeki edebî muhite mensup bir şair olan Senâyî’nin bu eserinden birçok kaynakta bahsedilmektedir. Yalnızca, Fettâhî’nin Şebistân-ı Hayâl’i tarzında yazılmış olduğu kaydedilen eser üzerine müstakil bir çalışma bulunmamakta ve eseri konu alan bibliyografik başlıklarda kaydedilenler oldukça sınırlı kalmaktadır. Söz konusu eserin bu yazıda tanıtılan nüshası 1940 yılında Yahya Efendi Dergâhında Mahmud Efendi’nin kurduğu kütüphaneden Süleymaniye Kütüphanesine geçen yazmalar arasında olup Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu 2051 numarada kayıtlıdır. Herhangi bir maddi eksiklik tespit edilmeyen bu nüsha 95 varaktan oluşmaktadır. Çalışmamızda müellifin hayatı ve eseri hakkında kaynaklarda yer alan kayıtlar, söz konusu nüshadaki bilgilerle karşılaştırılarak değerlendirilmiş, eldeki nüshanın biçim ve içerik özelliklerinden yola çıkılarak Neyistân-ı Zülâl’in klasik Türk edebiyatındaki Şebistân-ı Hayâl literatürü içindeki yerinin tespitine çalışılmıştır. Bunların yanı sıra eserin içerdiği başlıklar kısaca özetlenmiş, eserde kullanılan ta‘miye tarzına yönelik bir çözüm örneği ile ek olarak sebeb-i telif ve hatime bölümlerinin transkripsiyonlu metinlerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, XVI. yüzyıl Türk Edebiyatı, Muamma, Şebistân-ı Hayâl, Neyistân-ı Zülâl, Senâyî

Teşekkür

Eserin varlığından haberdar eden Prof. Dr. Sadık Yazar ve Prof. Dr. Mücahit Kaçar’a teşekkür ederim.

Neyistân-ı Zülâl of Senâyî, a 16th Century Poet

Öz

The work of Fattâhî-i Nîshapûrî (d. AH 852/AD 1448-9?), one of the leading names in Persian literature, which became famous with the name Şebistân-ı Hayâl has been known for critical expressions such as "It is in the style of Şebistân-ı Hayâl", which is used to describe the style of poems written by ta‘miye methods and through translations, commentaries and naziras of Şebistân-ı Hayâl in classical Turkish literature. Senâyî's Neyistân-ı Zülâl is also a nazira on Fettahî's Şebistan-ı Hayâl. In the XVIth century, when Şehzade Mustafa was the governor of Saruhan province, Senâyî, a poet in literary circles Manisa, was mentioned in many sources with Neyistân-ı Zülâl. However, there is no study focused on this work, and mentions in historical sources are limited to the knowledge that Neyistân-ı Zülâl was written in the style of Fettahî's Şebistan-ı Hayâl. The copy of the work introduced in this study is among the manuscripts transferred to the Süleymaniye Library in 1940 from the library established by Mahmud Efendi in the Yahya Efendi Lodge and is registered in Hacı Mahmud Efendi Collection number 2051. This copy, which has no material deficiency, consists of 95 leaves. In our study, the records about the author’s life and works in the sources were evaluated by comparing them with the information in the aforementioned copy, and it was tried to determine the place of Neyistân-ı Zülâl among the works based on Şebistan-ı Hayâl in the classical Turkish literature, in terms of form and content features of the copy. In addition to these, the chapters of the text were briefly summarized, an explanation of the ta‘miye style used in the work, and the transcripted texts of its prologue and epilogue were given.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, XVIth Century Turkish Literature, Enigmatic Poetry, Şebistân-ı Hayâl, Neyistân-ı Zülâl, Senâyî

Kaynakça

• Alioğlu, Güler (1988). Fettâhî Nîşâbûrî ve Hüsn ü Dil. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Akbayar, Nuri, S. A. Kahraman (hzl.) (1996). Sicill-i Osmânî. C. IV. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bayak, Cemal (2017). “Klasik Türk Edebiyatında Şebistân-ı Hayâl ve Yûsufînin Şebistân-ı Hayâli”. International Journal of Language Academy 5(19): 246-258
• Beşenk, Gamze (2016). Yûsufî’nin Şebistân-ı Hayâl Adlı Eseri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Bilgiç, Gökhan (2019). Dervîş Muhammed Şifâyî, Şerh-i Şebistân-ı Hayâl (İnceleme-metin-sözlük-tıpkı basım). Doktora Tezi. Niğde: Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi.
• Çelebioğlu, Amil (1994). Kanûnı̂ Sultan Süleyman Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: MEB.
• Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latîfî - Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. Ankara: AKM.
• Dörtbudak, M. Veysi (2004). “Manisalı Mehmed Senâyî Çelebi ve Risâle-i Menâkıb-ı Emîr Sultân (Keşifnâme) Adlı Eseri”. Bursada Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü. yay. hzl. Ramis Dara. Bursa: Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları. 205-218.
• Düzenli, M. Bayram, A. Akgül (2018). “Senâyî’nin Süleymaniyye Adlı Eseri”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (21): 147-160.
• Erdem, Sadık (2004). “XV.ve XVI. Yüzyılda Yaşamış Manisalı Divan Şairleri”. Türkbilig (8): 74-107.
• Erkal, Abdulkadir (2010). “Divan Şiirinde Şebistân-ı Hayâl Tarzı Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 16(41): 35-45 .
• Elbir, Bilal (2003). Sururi’nin Şerh-i Şebistan-ı Hayal’i- Metin, İnceleme. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Elbir, Bilal (2005). “XVI. Yüzyıl Şerh Edebiyatı İçinde Şerh-i Şebistân-ı Hayâl'in Önemi”. Kastamonu Eğitim Dergisi 13(2): 623-632.
• Elbir, Bilal (2007). “Surûrî’nin Şerh-i Şebistân-ı Hayâl’indeki Şerh Metodu ve Hurûfîlik Yansımaları”. Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları 2(3): 212-229.
• Gökmen, Gökhan (2013). Abdurrahmân Gubârî’nin Şebistân-ı Hayâl Adlı Eseri (metin-inceleme-çeviri). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Gökmen, Gökhan. (2015). Gece Diyarından Hayaller-Şebistân-ı Hayâl. İstanbul: Büyüyenay Yay.
• Gündoğdu, Sevgi (2019). Senâî Mehmed Efendi'nin Abdurrahman Câmî'ye Ait Şevâhidün-Nübüvve İsimli Eserinin Tercümesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• İsen, Mustafa (hzl.) (2017). Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Kaçar, Mücahit, İ. İpek (2020). “Gubârî’nin Misâhat-nâme’si ve Kânûnî Devrinde Ka‘be’de Yapılan Tamiratlara Dair Tanıklıkları”.
• Cemal Aksu Armağanı. ed. Müslüm Yılmaz ve Ayşe Aksu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları. 725-781.
• Kılıç, Filiz (hzl.) (2010), Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. C.III. İstanbul: İstanbul Araştırma Enstitüsü.
• Kutluk, İbrahim (hzl.) (1989), Kınalı-zade Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-Şuarâ. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Özdemir, Mehmet (2017). “Dervîş Muhammed Şifâyî'nin Şerh-i Şebistân-i Hayâl'indeki Muammâ Çözüm Yöntemleri Üzerine Bir
• İnceleme. Journal of History Culture and Art Research 6(2): 336-357.
• Saraç, M. A. Yekta (hzl.) (2016) Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. II. Ankara: TÜBA.
• Tığlı, Fatih (2010). “Klasik Türk Edebiyatında Şehrengizler ve Cami'î'nin Manisa Şehrengizi” . TUDED 39: 229-248 .
• Yazıcı, Tahsin (1995). “Fettâhî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 485-486.