‘AYN-I EKBER MEHMED EFENDİ’NİN TERCÜME-İ ŞEMÂİL-İ ŞERÎF ADLI ESERİNİN BİLİNMEYEN BİR NÜSHASI

Yıl 2022, Sayı: 18, 127 - 140, 28.12.2022

Burçin Özdemir

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1190392

Öz

Arapça ‘tabiatlar, huylar’ anlamnda çoğul bir kelime olan şemail kelimesi bir terim olarak ‘Hz. Peygamber’i tasvir eden, ruhî ve fizikî yönünü anlatan eserler için kullanılır. Muhaddis Tirmizî Hz. Peygamber’in özelliklerini daha geniş bir şekilde eş-Şemâʾilü’n-nebeviyye adıyla müstakil bir eserde ele almıştır. Tirmizî’nin bu eseri Türkçe’ye birçok kez tercüme edilmiştir. Bu tercümelerden bir tanesi de ‘Ayn-ı Ekber Mehmed Efendi’nin (ö. 1722) Tercüme-i Şemâil-i Şerif’idir. Eser hakkında yapılan çalışmalarda eserin yalnızca bir nüshasının (Michigan Üniversitesi nüshası) varlığından bahsedilmiştir. Bu çalışmada ‘Ayn-ı Ekber’in Tercüme-i Şemâil-i Şerîf adlı eserinin bilinmeyen bir nüshası olan Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda 06 Mil Yaz A 3084/2 numarada Manzûme-i Şemâil-i Şerîf adıyla kayıtlı bulunan nüsha tanıtılacaktır. Eser, yazmalar.gov.tr’de yanlış olarak Zârî Mustafa Efendi Öziçeli adına kayıtlanmıştır. Makalede öncelikle Şemaîl türü hakkında kısa bir bilgi verilecek, Türk Edebiyatında Şemâʾilü’n-Nebeviyye tercümelerinden bahsedilecektir. Eserin müellifi ‘Ayn-ı Ekber Mehmed Efendi hakkında bir tanıtımdan sonra Şemâil-i Şerîf Tercümesi’nin Michigan Üniversitesi nüshası ve çalışmaya konu olan Milli Kütüphane nüshası üzerinde durulacaktır. Sonrasında iki nüsha arasındaki benzerlikler ve farklılıklar ortaya konacaktır. Çalışma sırasında yapılan araştırmalar neticesinde ayrıca ‘Ayn-ı Ekber Mehmed Efendi’nin Fevâidü’l-Zümrüdiyye adlı başka bir eserinin varlığı tespit edilmiştir. Bu eser, Niyazî-i Mısrî’nin Kaside-i Bür’esine yazılmış Arapça bir şerhtir. Bu eserin müellif nüshası Veliyyüddin Efendi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

'Ayn-ı Ekber Mehmed Efendi, manzum Tercüme-i Şemâil-i Şerîf Tercümesi, Tirmizî, 18. YÜZYIL

Kaynakça

• Ahmed Rifat (1299). Lügât-i Târîhiyye ve Coğrâfiyye, C. 5-6-7. İstanbul: Mahmut Bey matbaası.
• Ayn-ı Ekber Mehmed Efendi. Manzûme-i Şemâil-i Şerîf. Milli Kütüphane nüshası 3084/2. 44b-85b.
• Ayn-ı Ekber Mehmed Efendi. Şemâil-i Şerif. Michigan Üniversitesi yazmaları Abdülhamid Koleksiyonu Isl. Ms. 411 https://hdl.handle.net/2027/mdp.39015079130780 (30.09.2022)
• Bağdadî İsmail Paşa (1951). Hediyyetü’l Arifin Esmau’l Müellifin ve Asaru’l Musannifin. c. II. İstanbul.
• Bursalı Mehmet Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• CEBECİOĞLU, Ethem (2005). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yay.
• ÇAKIR, Kudret (2018), Zârî'nin Manzûme-i Şemâil-i Şerîf'i inceleme- transkripsiyonlu metin. Yüksek Lisans tezi. Erzurum: Erzurum Teknik Üniversitesi.
• KANDEMİR, M. Yaşar (2010a), "ŞEMÂİL". TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/semail Erişim tarihi (30.09.2022).
• KANDEMİR M. Yaşar (2010b), "eş-ŞEMÂİLÜ’n-NEBEVİYYE". TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/es-semailun-nebeviyye Erişim tarihi (30.09.2022).
• KARA, Mustafa (2005). Türk Tasavvuf Tarihi Araştırmaları Tarikatler, Tekkeler, Şeyhler. İstanbul: Dergah Yay.
• ÖZTÜRK, Erdem Can (2013). “‘Ayn-ı Ekber, Şeyh Mehmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ayni-ekber-seyh-mehmed Erişim tarihi (01.10.2022)
• ÖZTÜRK, Erdem Can (2017). ‘Ayn-ı Ekber Şeyh Mehmed Efendi’nin Şemâil-i Şerîf Tercümesi. İstanbul: İdeal Kültür Yay.
• ÖZTÜRK, Erdem Can (2012). ‘Ayn-ı Ekber Mehmed Efendi’nin Manzum Şemâ’il-i Şerîf Tercümesi. Turkish Studies. 7/2. 889-902.
• Şemseddin Sami (1314). Kāmûsü’l-A‘Lâm. c.V İstanbul: Mihran Matbaası.
• TEMİR, Hakan ve Muhammed Karaca (2021). Zârî’nin Mânzûme-i Şemâil-i Şerîf’inde Hz. Peygamber’in Ahlakı. Siyer Araştırmaları Dergisi. 9. 132-159.
• TUMAN, M. Nâ’il (2001). Tuhfe-i Nâ’ilî. c. 2. Ankara: Bizim Büro Yay.
• YARDIM, Ali (1983). “Şemâil Nev‘inin Doğuşu ve Tirmizî’nin Kitâbü’ş-Şemâil’i”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 349-409.