HAYRETÎ’NİN GAZELLERİNE MELÂMETÎLİĞİN YANSIMALARI

Yıl 2022, Sayı: 18, 15 - 27, 28.12.2022

Kübra Batar

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1206211

Öz

Melâmetilik, IX. yüzyılda Horasan ve çevresinde ortaya çıkan ve zamanla geniş bir İslam coğrafyasını etkileyen tasavvufî bir anlayıştır. Sözlükte ayıplamak, kınamak, kötülemek gibi anlamları olan melâmet kelimesi aynı zamanda tasavvufi bir ıstılah ve makamı da işaret etmektedir. Melâmetîlik düşüncesini benimseyen kimseler; Melâmetî veya ehl-i Melâmet lafızlarıyla adlandırılmıştır. Melâmetîliğin tasavvufi bir akım olarak temellerini, Maide suresindeki “Onlar kınayanın kınamasından korkmazlar” ifadesi oluşturmaktadır. Bu anlayışı kendine şiar edinen ehl-i Melâmet, çeşitli davranış biçimleri geliştirmişlerdir. İyiliklerin gizlenmesi, kötülüklerin açığa çıkarılması, nefsin kınanarak terbiye edilmesi gibi tutum ve hareketleri kendilerine düstur edinmişlerdir. Hususi kıyafetleri, simgeleri ve mekânları bulunmayan Melâmîler, halktan kopuk olmamışlardır. Melâmîlerin her türlü debdebeden ırak yaşantıları, selameti melâmete tercih eden hâlleri klasik şairlerin dikkatini çekmiştir. Melâmetîlerin hayat karşısındaki bu karakteristik duruşları ve geliştirdikleri felsefe, klasik şairlerin şiirlerine de sirayet etmiştir. Nefisleriyle mücadelelerinde türlü eziyetlere katlanan ve müstağnî bir kalple Allah’a yönelen melâmet ehlinin tavırları, klasik şiirdeki âşık tipine tesir etmiştir. Klasik şairler, Melâmî hâller ile âşık refleksinin birbirine muvafıklığına dikkat ederek şiirlerinde Melâmî esintilerden istifade etmişlerdir. 16. yüzyıl mutasavvıf şairlerinden Hayretî de Melâmî anlayışın etkisiyle şiirler yazmıştır. Bu çalışmada Melâmî meşrepli olan Hayretî’nin gazellerinde Melâmetîliği, nasıl ele aldığı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Melâmetîlik, Hayretî, gazel.

Kaynakça

• Aytekin, Ülker (2019). “Bayrâmî-Melâmîlerde Gizlilik Esâsı”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi. 3(2): 218-231.
• Ayverdi, İlhan (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• Azamat, Nihat (2004). “Melâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 29. Ankara: TDV Yay. 24-25.
• Bolat, Ali (2009). “Muhyiddin İbnü’l-Arabî’de Melâmet Tasavvuru”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2). 23: 457-469.
• Ekinci, Ramazan (2012). “Osmanlı Kültür Merkezlerinden Vardar Yenicesi Ve Tezkirelere Göre Vardar Yenicesi Şairleri”. Electronic Turkish Studies. 7(4): 1163-1679.
• Gök, Selim (2019). “Hayretî Divanı’nda “Delilik” Kavramı ve “Zincirli Delüler””, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal Of Academic Literature]. (11): 77-98.
• Kara, Mustafa (1987). “Melâmetiye”. İÜİFM (Prof. Dr. S.F. Ülgener’e Armağan). 43: 567.
• Kayabaşı, Bekir (2010). “Sârbân Ahmed Dîvânında Melâmîlik”. Journal of Turkish Studies. 5(1): 1123-1146.
• Musluoğlu, Ferhat (2022). Hayretî Divanı (Tenkitli Metin-Dil İçi Çeviri). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Ögke, Ahmet (2012). “Melâmet”. Tasavvuf El Kitabı. (ed. Kadir Özköse). Ankara: Grafiker Yayınları. 159-161. Pala, İskender (2015). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Selçuk, Bahir (2007). “Fuzûlî’de Melâmet Kavramı”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 16 (2): 487-502.
• Sevimli, Erdem (2021). Klasik Şiirde Sinesini Dağlayan Âşık Zümresi “Abdallar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. (100): 97-122.
• Sevimli, Erdem (2021). Rafine Bir Hak Âşıklığının Edebî Seyri Klasik Şiirde Melâmet Düşüncesi ve Melâmîlik. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Solmaz, Süleyman (2018). “Bağdatlı Ahdî: Gülşen-i Şu’arâ”. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr [erişim tarihi: 17.10.2022].
• Tatcı, Mustafa (1998). “Hayretî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 17. İstanbul: TDV Yay. 61-62.
• Uludağ, Süleyman (1998). “Hırka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 17. İstanbul: TDV Yay. 373-374.
• Uludağ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/