BURSALI RAHMÎ’NİN MESNEVİLERİNDE SEBEB-İ TELİF BÖLÜMÜ

Yıl 2023, Sayı: 19 - Nisan 2023, 37 - 55, 30.04.2023

Mustafa Öztürk

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1256268

Öz

Mesnevilerin önemli bir unsuru olan sebeb-i telifler şairin, genel bir ifâdeyle, eserini hangi sebeplerle kaleme aldığını açıklar. Şairin gönlüne ansızın bir ilham gelmesi, hâtiften gelen bir sesin şairi yönlendirmesi, büyük şairlerden birinin rüyada şairi görevlendirmesi, şairin dostlarının şairden bir mesnevi yazmasını istemeleri, şairin hamse yazma isteği, meşhur bir mesneviye nazire yazma isteği, şairin isminin bâkî olması için bir eser yazmak istemesi, şairin dönemin hükümdarına eser ithaf etmek istemesi gibi pek çok klişe neden, sebeb-i teliflerde ifâde edilen gerekçeler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Çalışmada, 16. yüzyıl Divan şairi Bursalı Rahmî’nin Şâh u Gedâ, Yenişehir Şehrengizi ve Gül-i Sad-berg isimli mesnevilerinin sebeb-i telif kısımları incelenerek çeşitli tespit ve değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bir yâdigâr bırakıp adının kalıcılığını sağlamak, daha önce yazılan bir eserden daha iyisini yazma iddiası, dönemin hükümdarına eserini sunarak takdir görme isteği, arkadaşlarının ısrarları, üstat bir şairin kendisine görev vermesi gibi nedenler, Bursalı Rahmî’nin mesnevilerinin sebeb-i telif bölümlerinde ifâde edilen başlıca gerekçelerdir. Bunların dışında şairin sebeb-i teliflerindeki verilerden hareketle hayatı, şairliği, poetikası, şiirde kendisini nerede konumlandırdığı gibi tespitlere de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bursalı Rahmî, mesnevi, sebeb-i telif, Şâh u Gedâ, Yenişehir Şehrengizi, Gül-i Sad-berg

Sebeb-i Telif in Mesnevis Of Bursali Rahmi

Öz

An important part of mesnevi, sebeb-i telif, in general terms, explains the reasons why the poet wrote his work. Many cliché reasons, such as a sudden inspiration to the poet’s heart, a voice from screamer (hatif) directing the poet, one of the great poets appointing the poet in a dream, the poet’s friends asking the poet to write a mesnevi, the poet’s desire to write complete works (hamse), the desire to write a imitation poem (nazire) for a famous mesnevi, the desire to write a work for his name to be eternal, and the poet’s desire to dedicate a work to the ruler of the period appear as reasons expressed in sebeb-i telif.
In the study, sebeb-i telif chapter of the 16th century Divan poet Bursalı Rahmi’s mesnevi entitled Şah u Geda, Yenişehir Şehrengizi and Gül-i Sad-berg are examined and various determinations and evaluations are made. Reasons such as leaving a work to ensure the eternity of his name, and the claim to write a better work than a work written before, the desire to be appreciated by presenting his work to the ruler of the period, the insistence of his friends, and the assignment of a master poet to him are the main reasons that Bursalı Rahmi expressed in sebeb-i telif chapters in mesnevi. Apart from these, determinations such as the poet’s life, poetry, poetics, where he positions himself in poetry are included, based on the data in the poet’s sebeb-i telifs.

Anahtar Kelimeler

Bursalı Rahmi, mesnevi, sebeb-i telif, Şah u Geda, Yenişehir Şehrengizi, Gül-i Sad-berg.

Kaynakça

• Birici, Sevim (1996). Bursalı Rahmî, Şâh u Gedâ. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Büyükkavas, Şeyma Kuran (2006). “Mesneviden Romana Uzanan Sebeb-i Te’lif Yolu Üst Kurmacaya mı Çıkar?”. Turkish Studies 1(2): 172-201.
• Çelebioğlu, Âmil (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. YY’a kadar). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Erdoğan, Mustafa (2011). Bursalı Rahmî ve Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Erdoğan, Mustafa (2012). “Bursalı Rahmî ve Yenişehir Şehrengizi”. Erdem 63: 89-125.
• Erdoğan, Mustafa (2017). Bursalı Rahmî ve Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Erişen, Gülgün (1990). Bursalı Rahmî ve Gül-i Sad-berg’i. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Erünsal, İsmail E. (1984). “Türk Edebiyatı Tarihinin Arşiv Kaynakları II, Kanunî Sultan Süleyman Devrine Ait Bir İn’âmât Defteri”, Osmanlı Araştırmaları 4(4): 1-15.
• Kartal, Ahmet (2001). “Türkçe Mesnevilerin Tertip Özellikleri”. Bilig 19: 69-119.
• Kartal, Ahmet (2007). “Eski Türk Edebiyatında Mesnevî”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5(10): 353-432.
• Kavruk, Hasan (2003). Türkçe Mesnevilerde Sebeb-i Te’lif. Malatya: Öz Serhat Yayıncılık.
• Kütük, Rıfat; Turan, Lokman (2011). Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VI: “Mesnevi: Hikâyenin Şiiri, Mesnevilerin Sebeb-i Te’lif ve Hatime Bölümlerini Türk edebiyatı Tarihi Kaynağı Olarak Okumak”. (hzl. Hatice Aynur vd.). İstanbul: Turkuaz Yayınları. 221-240.
• Mermer, Ahmet (2000). “Bursa Şehrengizleri Üzerine Bir Karşılaştırma”. Turkish Studies 24: 279-288.
• Okuyucu, Cihan (1994). Cinânî Hayatı, Eserleri, Divanının Tenkidli Metni. Ankara: TDK Yayınları.
• Önal, Sevda (2007). “Sebeb-i Teliflerdeki Ortak ve Farklı Temalar”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 35: 105-124.
• Solmaz, Süleyman (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şuarâsı. Ankara: AKM Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihad (1948). Şiir Mecmualarında XVI. ve XVII. Asır Divan Şairi Rahmî ve Fevrî. İstanbul: İstanbul Ünv. Yayınları.
• Tezcan, Nuran (2010). “Sebeb-i Teliflere Göre Mesnevi Edebiyatının Tarihsel Dönüşümü”. Doğu Batı Düşünce Dergisi 52: 49-74.
• Tığlı, Fatih (2006). Bursalı Rahmî Çelebi ve Divânı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Tığlı, Fatih (2007). “Rahmî”. TDVİA. C. 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 421-422.
• Uludağ, Süleyman (1997). “Hâtif”, TDVİA, C. 16, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 467.
• Ünver, İsmail (1986). “Mesnevi”. Türk Dili Dergisi: Türk Şiiri Özel Sayısı 2(415-416-417): 430-563.
• Yazar, İlyas (2007). “Dürrî’nin Şehrengizinden Gümülcine’ye Bakış”. Turkish Studies 2(2): 770-789.
• Yıldız, Ayşe (2012). “18. Yüzyıl Osmanlı Edebiyatında Edebî Çözülme”. TÜBAR XXXII: 3007-329.