DİVAN EDEBİYATINA AİT HİCİV ŞİİRLERİNDE FARKLI BAKIŞ AÇILARI

Yıl 2023, Sayı: 20 - Ağustos 2023, 27 - 39, 31.08.2023

Mehmet Güler

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1262176

Öz

“Divan şiiri” her ne kadar hayattan kopuk ve soyut konular üzerinde yoğunlaşmış bir edebiyat sahası olarak düşünülse de, bu edebiyat alanı içine dahil edilen şairler, yaşadıkları dönemin sosyal yaşantısını yansıtan ipuçları da vermişlerdir. Özellikle hiciv şiirlerinde gerçek kişi ve yer adlarının kullanılması yanında toplumsal yaşama dair çeşitli izleri görmek mümkündür. “Divan edebiyatının hiciv şairleri; çevrelerinde gördükleri aksaklıkları ve bunlara neden olduğunu düşündükleri yönetici, asker ve bürokrat sınıfından kişileri kendilerine özgü yaklaşımlarla hicvetmişler, onları sanatlı veya doğrudan anlatım yöntemleri ile eleştirmişlerdir. Yapılan hicivlerde toplumsal aksaklıkların, siyasal yozlaşma belirtilerinin, kültürel zayıflıkların teşhir edilmesi yanında kişilerin farklı yaklaşımlarla alaya alınması, küçük düşürülmeye çalışılması; bu kişilere karşı tehzil, tezyif veya tahkire başvurulması da söz konusudur. Bu ortam içinde 16. 17. ve 18. asırlarda ön plana çıkan üç önemli şairin hiciv sahasında dikkate değer eserler verdiğini; bu döneme ait yer, durum, olay ve kişilere farklı bakış açılarıyla yaklaştığını görmekteyiz. Sözünü ettiğimiz üç şair; Bağdatlı Rûhî, Nef’î ve Hevâyî’dir. Makalede bilhassa bu üç şairin yergi şiirleri incelenip bu şairlerdeki sosyal yaşam ve gerçek dünyaya dair farklı bakış açıları karşılaştırılmış, bu şairlerden hareketle Osmanlı Devleti içinde görülen sosyal ve siyasal bozuklukların o dönemin “divan şiiri”ne ne şekilde yansıdığı hakkında genel bir yargıya ulaşılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Yergi, Sosyal hayat, Bağdatlı Ruhi, Nefi, Hevayi

Kaynakça

• Akkuş, Metin (1998). Hicvin Ankaları: Nef’î ve Sihâm-ı Kazâ (İnceleme-Karşılaştırmalı Seçme Metinler), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bozkurt, Kenan (2020). “Sözün Silaha Dönüşümü: Klasik Şiirde Hiciv”. Filoloji Alanında Akademik Çalışmalar – II. S.163.
• Çakır, Zehra Vildan (1998). Hevâyî (Abdurrahman, Kuburi - zade) Divanı'nın Tenkidli Metni ve İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çalışkan, Nurettin (2015). Tarihi Metinlerin Sahihlik ve Güvenirlik Bakımından Tenkidi: Nef’î’nin Sihâm-ı Kazâ Örneği. Doktora Tezi. Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çiftçi, Hasan (2002). Klasik Fars Edebiyatında Hiciv ve Sosyal Eleştiri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erten, Saniye R. (2018). Kayseri Raşit Efendi Eski Eserler Kütüphanesi’ndeki Bağdatlı Rûhî Dîvânı Nüshası (Metin- İnceleme). Yüksek Lisans Tezi. Yozgat Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güleç, Seçil (2015). Heváyì’nin Diván-ı Hicv-i Gazeliyyát-ı Nábì Eseri ile Nábì’nin Diván’ının Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güler, Mehmet (2015). Süleymaniye Kütüphanesi, Tercüman Koleksiyonu 020 Numara İle Kayıtlı Şiir Mecmuasının Çeviri Yazılı Metni ve İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güler, Zülfü (2008). “Bağdatlı Rûhî’nin Meşhur Terkib-i Bent’ine Sosyal Psikoloji Açısından Bir Bakış”. Journal of New World Sciences Academy, 3 (1), 28-43.
• Gürbüz, İncinur A. (2011). “Bir Şiir Mecmuasındaki Hicivli Söyleyişler”. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/2 Spring. s.87-94.
• Hasan, Vejdi Mehmed (2014). 17. Yüzyıl Divan Edebiyatı ve Nef'î. Doktora Tezi. Edirne Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İpekten, Haluk (1996). Nef'î: Hayatı, Sanatı, Eserleri. Ankara: Akçağ Yay.
• Kesik, Beyhan (2014). “Rahmî/Hevâyî, Kubûrîzâde Abdurrahman Rahmî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.
• Kılıç, Zülküf (2008). Türk Dîvân Şiirinde Sosyal Eleştiri. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, Zülküf (2008b). “Klasik Türk Edebiyatında Eleştirinin Terminolojisi” Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (1), 151-160.
• Kılıç, Zülküf (2012). “Türk Edebiyatında Birbirine Yakın Üç Kelime: Hiciv, Medih ve Hezel”, Turkish Studies –International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3 Summer, s. 1743.
• Öztoprak, Nihat (2005). “Rûhî'nin Şiir Anlayışı”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. Yıl 6, Sayı 12. S.101-136.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları. Taşdemir, İpek (2019). “Klasik Türk Edebiyatında Hiciv Literatürü” Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi , 6 (6) , 132-156 .
• Turan, Fikret (2016). “Divan Şiirini Sokağın Diliyle ve Tavrıyla Algılamak: Kubûrîzâde Hevâyî’nin 18. Yüzyıl Divan Şiirine Getirdiği Yenilikler ve Osmanlı Şiirinde Hevâyî Tarzı”, Alkış Bitiği: Kemal Eraslan Armağanı, TKAE, Ankara s. 211-263.
• Ünver, İsmail (1991). “Övgü ve Yergi Şairi Nef’î”, Ölümünün 350. Yılında Nef'i, (ed. M. Çavuşoğlu), Ankara Atatürk Kültür Merkezi Yayını, s. 74.
• Yiğit, Süleyman (2018). “Edebî Hicivden Sövgüye: Nef’î’nin Hicvindeki Değişim” Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi. Yıl 4, Sayı 9, s.215-235.