DÎVÂN’INDAN HAREKETLE YUNUS EMRE’NİN EZELÎ AŞK KONUSUNA BAKIŞI

Yıl 2023, Sayı: 21 - Aralık 2023, 117 - 132, 01.01.2024

Sıtkı Nazik

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1363933

Öz

Tasavvuf ve edebiyatta çok önemli bir yere sahip olan aşk, ilahi aşk ve beşerî aşk olmak üzere temelde ikiye ayrılmıştır. Allah’ın kuluna, kulun da Rabb’ine olan muhabbeti ilahi sevgi kapsamında değerlendirilmiştir. Zaten Allah’ın kullarına olan sevgisi ezelîdir. İnsanın Yaratan’ına olan sevgisi ise vahdet aleminde ve elest ahdinin yapıldığı meclis ortamında ilahi cemalin görülmesiyle meydan gelmiştir. Bu olay, başlangıcı bilinmeyen bir zamanda yani ezelde gerçekleşmiştir. Ezelî aşk konusu, yaklaşık 11. asırdan itibaren tasavvuf düşüncesine ilahi aşk anlayışının da girmesiyle gündeme gelmiştir. Bunu ilk olarak Ahmed Gazâlî, Baklî, Irâkî gibi sufiler İran tasavvuf şiirinde işlemişlerdir. Ardından Türk edebiyatında da ele alınmıştır. Tespit edilebildiği kadarıyla konuyu ilk defa şiirlerinde işleyen Anadolu sahası şairimiz, 13-14. yüzyıllarda yaşamış olan Yunus Emre’dir. Bu çalışmada Yunus Divan’ının seçilmesinde onun önemli bir mutasavvıf şair olarak çoğu şiirinde buna yer vermesi etkili olmuştur. Divan’da geçen ezelî aşk konusuyla ilgili şiirler, tablolar hâlinde verilmiştir. Konularına göre gruplandırılan şiirler, yer aldıkları tablonun hemen altında yorumlanmıştır. Böylece şairin ezelî aşka dair düşünceleri açıklanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmayla şair tarafından ezelî aşkın ilahi sevgili/Rab ve âşık/kul bağlamında ele alındığı, elest meclisinden de önce kulun maşuk ile yâr olduğu ve aşkın ezelden ebede giden bir süreci ifade ettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Divan, Aşk, Elest Meclisi, İlahi Cemal

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed el-Aclûnî (2001). Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs. C. 2. thk. Yûsuf b. Muhammed el-Hac Ahmed. Dımeşk: Mektebetü’l-İlmi’l-Hadîs.
• Arslan, Mehmet (hzl.) (2018). Mihrî Hâtun Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Baltacı, Halil (2014). “Aşkın Kazandığı Tasavvufî Muhteva: Ahmed Gazzâlî, Baklî ve Irâkî Çizgisi”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 30 (2): 23-44.
• Bice, Hayati (hzl.) (2016). Günümüzün Aşk Yolcusuna Divân-ı Hikmet. İstanbul: H Yayınları.
• Bozkurt, Kenan (2017). “Bâkî’nin Şiirlerinde Tasavvuf, Aşkın Ezelî Boyutu ve Güzellik”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 10 (54): 22-35.
• Dâvûd el-Kayserî (2011). Aşk Şarabı ve Hayat-Kasîde-i Hamriyye Şerhi. çev. Turan Koç, Mehmet Çetinkaya. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Demirli, Ekrem (2021). “Yunus’un Tasavvuf Anlayışının Kurucu Unsurları: Ezelî İnsan ve Kadim Tanrı Arasında Aşka Dönüşen İman”. Darulfunun İlahiyat Dergisi. 32: 43-66.
• Ahmed Gazâlî (2008). Sevânihu’l-Uşşâk Âşıkların Hâlleri. çev. Turan Koç, Mehmet Çetinkaya. İstanbul: Hece Yayınları. Gürer, Betül (2017). “Ahmed Yesevî’nin Divan-ı Hikmet’i Ekseninde Tasavvufi Düşüncede İlahi Aşk”. Bilig Dergisi. 80: 17-41.
• Hoca, Nazif (1991). “Baklî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 545-547.
• Fahreddîn-i Irâkî (2012). Lemaât Aşk Metafiziği. çev. Ercan Alkaya. İstanbul: Hayykitap Yayınları.
• İbn Arabî (2008). Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. C. 8. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İbn Arabî (2011). İlahî Aşk. çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Kuzubaş, Muhammet (2010). “Muhibbî Divanı’nda Aşk Üzerine Teşbihler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3 (10): 409-419.
• Pûrcevâdî, Nasrullah (2020). Can Esintisi Klasik İran Şiirinin Metafizik Boyutları. İstanbul: İnsansant (İnsan) Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat (hzl.) (1992). Ahmet Paşa Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tatcı, Mustafa (hzl.) (2012). Yunus Emre Dîvân-ı İlâhîyât. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Tunçel, Muzaffer (hzl.) (2019). Kutadgu Bilig. Ankara: Gençlik Spor Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (1991). “Aşk”. İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 11-17.