HÜMÂYÛN-NÂME’DE ARKETİPSEL YOLCULUĞUN AYRILMA/YOLA ÇIKIŞ AŞAMASI

Yıl 2023, Sayı: 21 - Aralık 2023, 1 - 14, 01.01.2024

Halis Aydın

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1387801

Öz

Arketipsel Sembolizm Carl Gustav Jung’un ortaya koymuş olduğu bir kavramdır. Jung, tüm insanlarda bir bilincin var olduğunu söyler ve bu ortak bilince “arketip” adını verir. Sigmund Freud’un bilinç ve bilinç dışı kavramlarından etkilenen ve bu bağlamda hareket eden Jung, ortak bilinç dışı kavramını aynı zamanda, ortak bilinç dışını oluşturan içeriğin doğuştan getirildiğini ifade ederek arketip kavramını geliştirmiştir. Genel olarak arketip ilk insandan başlayıp tarihi devirler boyunca süren ve bu süre zarfında oluşturulan duygu, düşünce ve davranış benzerliklerinden meydana gelen kollektif imge, zihinsel kalıplardır. Bu kuramın esere yönelik eleştiri kuramları içerisinde yer almasının temel sebebi, eserdeki estetizmi meydana getiren yapıyı ortaya koymasından değil, daha çok eski zamanlardan beri insanoğlunu etkileyen ve onlara derinden seslenen arketipleri ortaya çıkarmasındandır. Yazılı eserlerde karşılaşılan arketipsel unsurlar bu eserlerin okuyucu tarafından daha iyi anlaşılmasını sağlayan yardımcı öğeler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ortak bir bilinç dışının ürünleri olan arketiplerin en çok kullanılan alanları mit, masal, halk hikâyesi, mesnevilerde, mensur hikâye ve romanlarda simgeler şeklinde görülmektedir. Bu düşünceden hareketle bu çalışmada klasik Türk edebiyatında gerek kendi döneminde gerekse sonraki dönemlere damga vurmuş olan ve mensur hikâye özelliği taşıyan Hümâyûn-nâme’de yolculuk arketipi üzerinde durulmuştur. Jung’un ortaya attığı ve Joseph Campbell’in “Kahramanın Sonsuz Yolculuğu” adlı eserinde sistemleştirdiği yolculuk arketipi Hümâyûn-nâme’de ana kahraman konumunda olan Dabşelim üzerinden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Arketip, Campbell, Yolculuk, Hümâyûn-nâme, Hikâye

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk (1989). “Alâeddin Âli Çelebi”. ss. 315-318, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 2, Ankara: TDV Yayınları.
• Abiha, Birsel Çağlar (ty). Hüsrev ü Şirin Mesnevisi Üzerine Arketipsel Bir Yaklaşım Denemesi, s. 1-13.
• Bülbül, Tuncay (2017). Hümâyûn-nâme (İnceleme-Tenkitli Metin). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları. Campbell, Joseph (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Cevizci, Ahmet (2003). Felsefe Ansiklopedisi. İstanbul: Etik Yayınları.
• Dökmen, Üstün (1983). “Pinokyonun Arketipler ve Anababa-Çocuk İlişkileri Açısından İncelenmesi”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, S. 2, s. 381-395.
• Eliade, Mircea (2006). Zalmoksis’ten Cengiz Han’a. Ankara: Kabalcı Yayınları.
• Grube, Ernst J (1991). A Mirror for Princes from İndia, Illustrated Versions of the Kalilah wa Dimnah, Anvar-ı Süheyli, Iyar-ı Danish, and Humayun-nameh, Marg Yayınları.
• İsmail, Kıllıoğlu (1990). “Arketip” ss. 79, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi Cilt 1, İstanbul: Risale Yayınları.
• İçli, Ahmet (2022). “Kız Destanı Üzerine Okumalar”. İnternational Journal of Turkish Academic Studies, S.2, s. 81-104.
• İçli, Ahmet (2013). “Ruh’un Kendine Yolculuğu: Arketipsel Sembolizm Bağlamında Sıhhat ü Maraz Üzerine Bir İnceleme”. Turkish Studies. S. 8, s. 1017-1030.
• Jung, Carl Gustav (2006). Analitik Psikoloji. İstanbul: Payel Yayınevi.
• Jung, Carl Gustav (2010). Analitik Psikolojinin Temel İlkeleri. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Jung, Carl Gustav (2012). Dört Arketip. İstanbul: Metis Yayınları.
• Jung, Carl Gustav (2009). İnsan ve Sembolleri. İstanbul: Okyanus Yayınları.
• Jung, Carl Gustav (2005). Modern Man in Search of a Soul. London: Taylor & Francis e-Library.
• Jacobi, Jolande (2002). Carl Gustav Jung Psikolojisi. İstanbul: İlhan Yayınları.
• Karagözlü, Volkan (2012). “Arketipsel Sembolizm Bağlamında Mihr ü Vefa Mesnevisinin İncelenmesi”. Turkish Studies, S. 7, s.1405-1421.
• Kasapoğlu, Abdurrahman (2006). Carl Gustav Jung’un Kehf Sûresi Tefsiri. Malatya: Huzur Matbaası.
• Moran, Berna (1999). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sarıçiçek, Mümtaz (2013). Modern Kahramanın Mitolojik Yolculuğu. Kayseri: Tezmer Yayınları
• Yeşilyurt, Şamil (2015). “Ahmet Mithat Efendi’nin Hasan Mellah Yahut Sır İçinde Esrar ve Zeyl-i Hasan Mellah Yahut Sır İçinde Esrar Romanlarında Yolculuk Arketipi”. Turkish Studies, S.16, s. 1185-1204.
• Yılmaz, Ebru Burcu (2011). “Hikâye ve Romanlarda Sembol Dilinin Görüntüleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Bilig Dergisi, S. 56, s. 45-56.
• Zeka, Semih (2015). “Reşat Nuri Güntekin’in Romanlarında Yolculuk Arketipi”. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.